ऋग्वेदः सूक्तं ५.१
| ऋग्वेदः - मण्डल ५ सूक्तं ५.१ बुधगविष्ठिरावात्रेयौ |
सूक्तं ५.२ → |
| दे. अग्निः। त्रिष्टुप् । |
अबोध्यग्निः समिधा जनानां प्रति धेनुमिवायतीमुषासम् ।
यह्वा इव प्र वयामुज्जिहानाः प्र भानवः सिस्रते नाकमच्छ ॥१॥
अबोधि होता यजथाय देवानूर्ध्वो अग्निः सुमनाः प्रातरस्थात् ।
समिद्धस्य रुशददर्शि पाजो महान्देवस्तमसो निरमोचि ॥२॥
यदीं गणस्य रशनामजीगः शुचिरङ्क्ते शुचिभिर्गोभिरग्निः ।
आद्दक्षिणा युज्यते वाजयन्त्युत्तानामूर्ध्वो अधयज्जुहूभिः ॥३॥
अग्निमच्छा देवयतां मनांसि चक्षूंषीव सूर्ये सं चरन्ति ।
यदीं सुवाते उषसा विरूपे श्वेतो वाजी जायते अग्रे अह्नाम् ॥४॥
जनिष्ट हि जेन्यो अग्रे अह्नां हितो हितेष्वरुषो वनेषु ।
दमेदमे सप्त रत्ना दधानोऽग्निर्होता नि षसादा यजीयान् ॥५॥
अग्निर्होता न्यसीदद्यजीयानुपस्थे मातुः सुरभा उ लोके ।
युवा कविः पुरुनिष्ठ ऋतावा धर्ता कृष्टीनामुत मध्य इद्धः ॥६॥
प्र णु त्यं विप्रमध्वरेषु साधुमग्निं होतारमीळते नमोभिः ।
आ यस्ततान रोदसी ऋतेन नित्यं मृजन्ति वाजिनं घृतेन ॥७॥
मार्जाल्यो मृज्यते स्वे दमूनाः कविप्रशस्तो अतिथिः शिवो नः ।
सहस्रशृङ्गो वृषभस्तदोजा विश्वाँ अग्ने सहसा प्रास्यन्यान् ॥८॥
प्र सद्यो अग्ने अत्येष्यन्यानाविर्यस्मै चारुतमो बभूथ ।
ईळेन्यो वपुष्यो विभावा प्रियो विशामतिथिर्मानुषीणाम् ॥९॥
तुभ्यं भरन्ति क्षितयो यविष्ठ बलिमग्ने अन्तित ओत दूरात् ।
आ भन्दिष्ठस्य सुमतिं चिकिद्धि बृहत्ते अग्ने महि शर्म भद्रम् ॥१०॥
आद्य रथं भानुमो भानुमन्तमग्ने तिष्ठ यजतेभिः समन्तम् ।
विद्वान्पथीनामुर्वन्तरिक्षमेह देवान्हविरद्याय वक्षि ॥११॥
अवोचाम कवये मेध्याय वचो वन्दारु वृषभाय वृष्णे ।
गविष्ठिरो नमसा स्तोममग्नौ दिवीव रुक्ममुरुव्यञ्चमश्रेत् ॥१२॥
सायणभाष्यम्
॥ श्रीगणेशाय नमः ॥
॥ अथ पञ्चमं मण्डलम् ॥
यस्य निःश्वसितं वेदा यो वेदेभ्योऽखिलं जगत् ।
निर्ममे तमहं वन्दे विद्यातीर्थमहेश्वरम् ॥
आत्रेये पञ्चमे मण्डले षडनुवाकाः । तत्र प्रथमेऽनुवाके चतुर्दश सूक्तानि । तत्र ‘ अबोध्यग्निः ' इति द्वादशर्चं प्रथमं सूक्तम् । अत्रेयमनुक्रमणिका–’ अबोधि द्वादश बुधगविष्ठिरौ ' इति । पञ्चमे मण्डलेऽनुक्तगोत्रमात्रेयं विद्यादिति परिभाषितत्वादात्रेयौ बुधगविष्ठिरावृषी । अनादेशपरिभाषया त्रिष्टुप् । मण्डलादिपरिभाषयाग्निर्देवता । प्रातरनुवाके आग्नेये क्रतौ त्रैष्टुभे छन्दस्याश्विनशस्त्रे चैतदादिचत्वारि सूक्तानि । तथा च सूत्रितम्- अबोध्यग्निः समिधेति चत्वारि ' ( आश्व.श्रौ. ४. १३ ) इति ॥ अध्यायोत्सर्जनोपाकरणयोर्धामन्ते विश्वमिति द्वृचत्वेन विनियोग उक्तः ॥
अबो॑ध्य॒ग्निः स॒मिधा॒ जना॑नां॒ प्रति॑ धे॒नुमि॑वाय॒तीमु॒षासं॑ ।
य॒ह्वा इ॑व॒ प्र व॒यामु॒ज्जिहा॑नाः॒ प्र भा॒नवः॑ सिस्रते॒ नाक॒मच्छ॑ ॥१
अबो॑धि । अ॒ग्निः । स॒म्ऽइधा॑ । जना॑नाम् । प्रति॑ । धे॒नुम्ऽइ॑व । आ॒ऽय॒तीम् । उ॒षस॑म् ।
य॒ह्वाःऽइ॑व । प्र । व॒याम् । उ॒त्ऽजिहा॑नाः । प्र । भा॒नवः॑ । सि॒स्र॒ते॒ । नाक॑म् । अच्छ॑ ॥१
अबोधि । अग्निः । सम्ऽइधा । जनानाम् । प्रति । धेनुम्ऽइव । आऽयतीम् । उषसम् ।
यह्वाःऽइव । प्र । वयाम् । उत्ऽजिहानाः । प्र । भानवः । सिस्रते । नाकम् । अच्छ ॥१
अयं “अग्निः “जनानाम् अध्वर्य्वादीनां “समिधा समिद्भिः “अबोधि प्रबुद्धोऽभूत् । “धेनुमिव । अग्निहोत्रार्थधेनुं प्रति यथा प्रातर्बुध्यते तद्वत् “आयतीम् आगच्छन्तीम् “उषसं "प्रति । उषःकाले इत्यर्थः । अथ प्रबुद्धस्याग्नेः “भानवः ज्वालाः "यह्वाः महान्तः “वयां शाखां “प्र “उज्जिहानाः प्रोद्गमयन्तो वृक्षाः इव प्रोज्जिहानाः स्वाधिष्ठानं त्यजन्तः “नाकम् अन्तरिक्षम् “अच्छ आभिमुख्येन “प्र “सिस्रते प्रसरन्ति ।
अबो॑धि॒ होता॑ य॒जथा॑य दे॒वानू॒र्ध्वो अ॒ग्निः सु॒मनाः॑ प्रा॒तर॑स्थात् ।
समि॑द्धस्य॒ रुश॑ददर्शि॒ पाजो॑ म॒हान्दे॒वस्तम॑सो॒ निर॑मोचि ॥२
अबो॑धि । होता॑ । य॒जथा॑य । दे॒वान् । ऊ॒र्ध्वः । अ॒ग्निः । सु॒ऽमनाः॑ । प्रा॒तः । अ॒स्था॒त् ।
सम्ऽइ॑द्धस्य । रुश॑त् । अ॒द॒र्शि॒ । पाजः॑ । म॒हान् । दे॒वः । तम॑सः । निः । अ॒मो॒चि॒ ॥२
अबोधि । होता । यजथाय । देवान् । ऊर्ध्वः । अग्निः । सुऽमनाः । प्रातः । अस्थात् ।
सम्ऽइद्धस्य । रुशत् । अदर्शि । पाजः । महान् । देवः । तमसः । निः । अमोचि ॥२
अयं “होता होमनिष्पादकः “अग्निः “देवान् यष्टव्यान् “यजथाय यष्टुम् "अबोधि बुध्यते । सोऽग्निः प्रातःकाले “सुमनाः शोभनमनस्को यजमानानुग्रहबुद्धिः सन् “ऊर्ध्वः “अस्थात् उत्तिष्ठति । “समिद्धस्य अस्य “रुशत् रोचमानं “पाजः बलं ज्वालालक्षणम् “अदर्शि दृश्यते । एवंभूतः “महान् “देवः “तमसः अन्धकारात् “निरमोचि निर्मुक्तोऽभूत् ॥
यदीं॑ ग॒णस्य॑ रश॒नामजी॑गः॒ शुचि॑रंक्ते॒ शुचि॑भि॒र्गोभि॑र॒ग्निः ।
आद्दक्षि॑णा युज्यते वाज॒यन्त्यु॑त्ता॒नामू॒र्ध्वो अ॑धयज्जु॒हूभिः॑ ॥३
यत् । ई॒म् । ग॒णस्य॑ । र॒श॒नाम् । अजी॑ग॒रिति॑ । शुचिः॑ । अ॒ङ्क्ते॒ । शुचि॑ऽभिः । गोभिः॑ । अ॒ग्निः ।
आत् । दक्षि॑णा । यु॒ज्य॒ते॒ । वा॒ज॒ऽयन्ती॑ । उ॒त्ता॒नाम् । ऊ॒र्ध्वः । अ॒ध॒य॒त् । जु॒हूभिः॑ ॥३
यत् । ईम् । गणस्य । रशनाम् । अजीगरिति । शुचिः । अङ्क्ते । शुचिऽभिः । गोभिः । अग्निः ।
आत् । दक्षिणा । युज्यते । वाजऽयन्ती । उत्तानाम् । ऊर्ध्वः । अधयत् । जुहूभिः ॥३
“यत् यदा “ईम् अयमग्निः “गणस्य संघात्मकस्य जगतः “रशनां रज्जुमिव व्यापारप्रतिबन्धकं तमः "अजीगः । गिरति गृह्णाति वा । समिद्धो भवतीत्यर्थः । तदा “शुचिः दीप्तः “अग्निः शुचिभिर्गोभिः दीप्तैः रश्मिभिः “अङ्क्ते व्यनक्ति विश्वं जगत् । “आत् अनन्तरमेव “दक्षिणा प्रवृद्धा “वाजयन्ती अन्नमिच्छन्त्याज्यधारा "युज्यते युक्ता भवति । अथवा दक्षिणा प्रवृद्धाज्यधारा युज्यते । तां च धाराम् “उत्तानाम् ऊर्ध्वतानामुपरि विस्तृताम् “ऊर्ध्वः उन्नतः सन् “जुहूभिः “अधयत् पिबति ॥
अ॒ग्निमच्छा॑ देवय॒तां मनां॑सि॒ चक्षूं॑षीव॒ सूर्ये॒ सं च॑रन्ति ।
यदीं॒ सुवा॑ते उ॒षसा॒ विरू॑पे श्वे॒तो वा॒जी जा॑यते॒ अग्रे॒ अह्नां॑ ॥४
अ॒ग्निम् । अच्छ॑ । दे॒व॒ऽय॒ताम् । मनां॑सि । चक्षूं॑षिऽइव । सूर्ये॑ । सम् । च॒र॒न्ति॒ ।
यत् । ई॒म् । सुवा॑ते॒ इति॑ । उ॒षसा॑ । विरू॑पे॒ इति॒ विऽरू॑पे । श्वे॒तः । वा॒जी । जा॒य॒ते॒ । अग्रे॑ । अह्ना॑म् ॥४
अग्निम् । अच्छ । देवऽयताम् । मनांसि । चक्षूंषिऽइव । सूर्ये । सम् । चरन्ति ।
यत् । ईम् । सुवाते इति । उषसा । विरूपे इति विऽरूपे । श्वेतः । वाजी । जायते । अग्रे । अह्नाम् ॥४
“अग्निं देवम् "अच्छ आभिमुख्येन “देवयतां देवानात्मन इच्छतां यजमानानां "मनांसि “सं “चरन्ति । देवा यष्टव्यास्तदर्थं कदायं वर्धिष्यतीति ध्यायन्तीत्यर्थः । "चक्षूंषीव सर्वेषां प्राणिनां यथा "सूर्ये संचरन्ति तद्वत् । "यत् यदा “ईम् एनमग्निम् "उषसा सह "विरूपे नानारूपे द्यावापृथिव्यौ "सुवाते जनयतः । तदानीं "श्वेतः प्रकृष्टवर्णोपेतः “वाजी वेजनवानग्निः "अह्नाम् "अग्रे उदयकाले “जायते प्रवर्धत इत्यर्थः ॥
जनि॑ष्ट॒ हि जेन्यो॒ अग्रे॒ अह्नां॑ हि॒तो हि॒तेष्व॑रु॒षो वने॑षु ।
दमे॑दमे स॒प्त रत्ना॒ दधा॑नो॒ऽग्निर्होता॒ नि ष॑सादा॒ यजी॑यान् ॥५
जनि॑ष्ट । हि । जेन्यः॑ । अग्रे॑ । अह्ना॑म् । हि॒तः । हि॒तेषु॑ । अ॒रु॒षः । वने॑षु ।
दमे॑ऽदमे । स॒प्त । रत्ना॑ । दधा॑नः । अ॒ग्निः । होता॑ । नि । स॒सा॒द॒ । यजी॑यान् ॥५
जनिष्ट । हि । जेन्यः । अग्रे । अह्नाम् । हितः । हितेषु । अरुषः । वनेषु ।
दमेऽदमे । सप्त । रत्ना । दधानः । अग्निः । होता । नि । ससाद । यजीयान् ॥५
अयमग्निः "जेन्यः उत्पादनीयः "अह्नां "अग्रे उदयकाले “जनिष्ट प्रादुरभूत् । पश्चात् "हितेषु "वनेषु वनोत्थेषु काष्ठेषु "अरुषः आरोचमानः सन् “हितः स्थापितः । पश्चात् "दमेदमे तत्तद्यागगृहे “सप्त "रत्ना रमणीयाः सप्त ज्वालाः दधानः धारयमाणः । अथवा यजमानेभ्यः सप्तविधानि रत्नानि दधानः "अग्निः "होता होमनिष्पादकः सन् "यजीयान् यष्टव्यः सन् “नि "षसाद नषण्णो भवति ॥
जीवति यजमाने मृत इति शब्दो यदि स्यात्तदानीं सुरभिमतीष्टिः कार्या । तत्रेयमनुवाक्या। सूत्रितं च-- अग्निर्होता न्यसीदद्यजीयान्साध्वीमकर्देववीतिं नो अद्य ' (ऐ.ब्रा. ७. ९) इति ॥
अ॒ग्निर्होता॒ न्य॑सीद॒द्यजी॑यानु॒पस्थे॑ मा॒तुः सु॑र॒भा उ॑ लो॒के ।
युवा॑ क॒विः पु॑रुनि॒ष्ठ ऋ॒तावा॑ ध॒र्ता कृ॑ष्टी॒नामु॒त मध्य॑ इ॒द्धः ॥६
अ॒ग्निः । होता॑ । नि । अ॒सी॒द॒त् । यजी॑यान् । उ॒पऽस्थे॑ । मा॒तुः । सु॒र॒भौ । ऊं॒ इति॑ । लो॒के ।
युवा॑ । क॒विः । पु॒रु॒निः॒ऽस्थः । ऋ॒तऽवा॑ । ध॒र्ता । कृ॒ष्टी॒नाम् । उ॒त । मध्ये॑ । इ॒द्धः ॥६
अग्निः । होता । नि । असीदत् । यजीयान् । उपऽस्थे । मातुः । सुरभौ । ऊं इति । लोके ।
युवा । कविः । पुरुनिःऽस्थः । ऋतऽवा । धर्ता । कृष्टीनाम् । उत । मध्ये । इद्धः ॥६
अयम् "अग्निः "होता होमनिष्पादकः सन् "यजीयान् यष्टव्यश्च सन् "न्यसीदत् निषसाद । कुत्रेति तदुच्यते । "मातुः सर्वस्य निर्मातुर्भूम्याः “उपस्थे उत्संगे तत्रापि “सुरभौ आज्यादिसौरभ्ययुक्ते "लोके सर्वैर्द्रष्टव्ये स्थाने वेदिलक्षणे । “उत अपि च "युवा नित्यतरुणः सर्वत्र मिश्रितो वा “कविः मेधावी “पुरुनिःष्ठः बहुस्थानः “ऋतावा यज्ञवान् “धर्ता सर्वस्य धारक एवंभूतः सन् "कृष्टीनाम् ऋत्विग्यजमानानां "मध्ये "इद्धः समिद्धः सन् । वर्तत इति शेषः ॥ ॥ १२ ॥
प्र णु त्यं विप्र॑मध्व॒रेषु॑ सा॒धुम॒ग्निं होता॑रमीळते॒ नमो॑भिः ।
आ यस्त॒तान॒ रोद॑सी ऋ॒तेन॒ नित्यं॑ मृजंति वा॒जिनं॑ घृ॒तेन॑ ॥७
प्र । नु । त्यम् । विप्र॑म् । अ॒ध्व॒रेषु॑ । सा॒धुम् । अ॒ग्निम् । होता॑रम् । ई॒ळ॒ते॒ । नमः॑ऽभिः ।
आ । यः । त॒तान॑ । रोद॑सी॒ इति॑ । ऋ॒तेन॑ । नित्य॑म् । मृ॒ज॒न्ति॒ । वा॒जिन॑म् । घृ॒तेन॑ ॥७
प्र । नु । त्यम् । विप्रम् । अध्वरेषु । साधुम् । अग्निम् । होतारम् । ईळते । नमःऽभिः ।
आ । यः । ततान । रोदसी इति । ऋतेन । नित्यम् । मृजन्ति । वाजिनम् । घृतेन ॥७
“त्यं तम् "अग्निं "नमोभिः स्तुतिभिः "नु क्षिप्रं “प्र “ईळते स्तुवन्ति। कीदृशं तम् । "विप्रं मेधाविनम् "अध्वरेषु "साधुं फलसाधकं "होतारं होमनिष्पादकम् । "यः देवः "रोदसी द्यावापृथिव्यौ “ऋतेन उदकेन “आ “ततान विस्तारितवान् । अग्नौ प्रास्ताहुतेरादित्यद्वारा वृष्ट्युत्पादकत्वात् । अथवा ऋतेन सत्यभूतेन हविषा दिवं तथाभूतेन वृष्ट्यादिफलेन भुवं च आततान । “वाजिनम् अन्नवन्तं देवं यजमानाः "नित्यं "घृतेन उदकेनाज्येन वा "मृजन्ति परिचरन्ति ॥
मा॒र्जा॒ल्यो॑ मृज्यते॒ स्वे दमू॑नाः कविप्रश॒स्तो अति॑थिः शि॒वो नः॑ ।
स॒हस्र॑शृंगो वृष॒भस्तदो॑जा॒ विश्वाँ॑ अग्ने॒ सह॑सा॒ प्रास्य॒न्यान् ॥८
मा॒र्जा॒ल्यः॑ । मृ॒ज्य॒ते॒ । स्वे । दमू॑नाः । क॒वि॒ऽप्र॒श॒स्तः । अति॑थिः । शि॒वः । नः॒ ।
स॒हस्र॑ऽशृङ्गः । वृ॒ष॒भः । तत्ऽओ॑जाः । विश्वा॑न् । अ॒ग्ने॒ । सह॑सा । प्र । अ॒सि॒ । अ॒न्यान् ॥८
मार्जाल्यः । मृज्यते । स्वे । दमूनाः । कविऽप्रशस्तः । अतिथिः । शिवः । नः ।
सहस्रऽशृङ्गः । वृषभः । तत्ऽओजाः । विश्वान् । अग्ने । सहसा । प्र । असि । अन्यान् ॥८
मार्जाल्यः संमार्जनीयोऽयमग्निः "मृज्यते परिचर्यते । "स्वे स्वकीये स्थाने । कीदृशोऽयम् । “दमूनाः दानमना दान्तमना वा "कविप्रशस्तः कविभिर्मेधाविभिः प्रशस्तः प्रकर्षेण स्तुत्यः "नः अस्माकम् "अतिथिः अतिथिवत् पूज्यः "शिवः सुखकरश्च । "सहस्रशृङ्गः अपरिमितज्वालः "वृषभः वर्षिता फलानां “तदोजाः । यत्प्रसिद्धं बलं तेजो वास्ति तदेवौजो यस्य तादृशः । सर्वबलस्वरूप इत्यर्थः । अथ प्रत्यक्षवादः । हे "अग्ने "विश्वान् “अन्यान् स्वव्यतिरिक्तान् सर्वान् "सहसा बलेन “प्रासि । प्रेति परेत्यर्थे । पराभवसि । व्याप्तुं वा प्रभवसि ॥
प्र स॒द्यो अ॑ग्ने॒ अत्ये॑ष्य॒न्याना॒विर्यस्मै॒ चारु॑तमो ब॒भूथ॑ ।
ई॒ळेन्यो॑ वपु॒ष्यो॑ वि॒भावा॑ प्रि॒यो वि॒शामति॑थि॒र्मानु॑षीणां ॥९
प्र । स॒द्यः । अ॒ग्ने॒ । अति॑ । ए॒षि॒ । अ॒न्यान् । आ॒विः । यस्मै॑ । चारु॑ऽतमः । ब॒भूथ॑ ।
ई॒ळेन्यः॑ । व॒पु॒ष्यः॑ । वि॒भाऽवा॑ । प्रि॒यः । वि॒शाम् । अति॑थिः । मानु॑षीणाम् ॥९
प्र । सद्यः । अग्ने । अति । एषि । अन्यान् । आविः । यस्मै । चारुऽतमः । बभूथ ।
ईळेन्यः । वपुष्यः । विभाऽवा । प्रियः । विशाम् । अतिथिः । मानुषीणाम् ॥९
हे "अग्ने त्वं यज्ञमासाद्य "सद्यः तदानीमेव "अन्यान् स्वसमानान् "अत्येषि अतिक्रामसि । "यस्मै यज्ञाय "चारुतमः सन् "अविः “बभूथ । किंच त्वम् "ईळेन्यः स्तुत्यः “वपुष्यः वपुष्करो दीप्तिकरो वा “विभावा विशिष्टदीप्तिमान "प्रियः प्रियभूतः "विशां सर्वेषां प्राणिनां तथा "अतिथिः पूज्यः "मानुषीणां प्रजानां भवसि ॥
तुभ्यं॑ भरन्ति क्षि॒तयो॑ यविष्ठ ब॒लिम॑ग्ने॒ अन्ति॑त॒ ओत दू॒रात् ।
आ भन्दि॑ष्ठस्य सुम॒तिं चि॑किद्धि बृ॒हत्ते॑ अग्ने॒ महि॒ शर्म॑ भ॒द्रं ॥१०
तुभ्य॑म् । भ॒र॒न्ति॒ । क्षि॒तयः॑ । य॒वि॒ष्ठ॒ । ब॒लिम् । अ॒ग्ने॒ । अन्ति॑तः । आ । उ॒त । दू॒रात् ।
आ । भन्दि॑ष्ठस्य । सु॒ऽम॒तिम् । चि॒कि॒द्धि॒ । बृ॒हत् । ते॒ । अ॒ग्ने॒ । महि॑ । शर्म॑ । भ॒द्रम् ॥१०
तुभ्यम् । भरन्ति । क्षितयः । यविष्ठ । बलिम् । अग्ने । अन्तितः । आ । उत । दूरात् ।
आ । भन्दिष्ठस्य । सुऽमतिम् । चिकिद्धि । बृहत् । ते । अग्ने । महि । शर्म । भद्रम् ॥१०
हे "यविष्ठ युवतम "अग्ने "क्षितयः मनुष्याः यजमानाः “तुभ्यं “भरन्ति संपादयन्ति। किम् । “बलिं पूजां हविर्लक्षणाम् "अन्तितः अन्तिकात् "उत अपि च दूरात् । “आ इति चार्थे । किंच “भन्दिष्ठस्य अतिशयेन स्तोतुः "सुमतिं स्तुतिम् "आ "चिकिद्धि आजानीहि । हे "अग्ने "ते तव “शर्म सुखम् अस्मभ्यं दातव्यं “बृहत् महत् 'भद्रं स्तुत्यं च ।।
आद्य रथं॑ भानुमो भानु॒मन्त॒मग्ने॒ तिष्ठ॑ यज॒तेभिः॒ समं॑तं ।
वि॒द्वान्प॑थी॒नामु॒र्वं१॒॑तरि॑क्ष॒मेह दे॒वान्ह॑वि॒रद्या॑य वक्षि ॥११
आ । अ॒द्य । रथ॑म् । भा॒नु॒ऽमः॒ । भा॒नु॒ऽमन्त॑म् । अग्ने॑ । तिष्ठ॑ । य॒ज॒तेभिः॑ । सम्ऽअ॑न्तम् ।
वि॒द्वान् । प॒थी॒नाम् । उ॒रु । अ॒न्तरि॑क्षम् । आ । इ॒ह । दे॒वान् । ह॒विः॒ऽअद्या॑य । व॒क्षि॒ ॥११
आ । अद्य । रथम् । भानुऽमः । भानुऽमन्तम् । अग्ने । तिष्ठ । यजतेभिः । सम्ऽअन्तम् ।
विद्वान् । पथीनाम् । उरु । अन्तरिक्षम् । आ । इह । देवान् । हविःऽअद्याय । वक्षि ॥११
हे "भानुमः दीप्तिमन् "अग्ने "अद्य अस्मिन् यागदिने “भानुमन्तं दीप्तिमन्तं "समन्तं समीचीनप्रान्तोपेतं "रथं "यजतेभिः यष्टव्यैर्देवैः सह “आ “तिष्ठ आरोह। "विद्वान् यष्टव्यदेवपरिज्ञानवांस्त्वं “पथीनां देवयजनमार्गान् प्रति ॥ द्वितीयार्थे षष्ठी ॥ “उर्वन्तरिक्षं प्रभूतेऽन्तरिक्षे "देवान् यष्टव्यान् "हविरद्याय हविर्भक्षणाय “इह अस्मिन् यज्ञे “आ “वक्षि आवहसि ॥
अवो॑चाम क॒वये॒ मेध्या॑य॒ वचो॑ वंन्दारु॑ वृष॒भाय॒ वृष्णे॑ ।
गवि॑ष्ठिरो॒ नम॑सा॒ स्तोम॑म॒ग्नौ दि॒वी॑व रु॒क्ममु॑रु॒व्यञ्च॑मश्रेत् ॥१२
अवो॑चाम । क॒वये॑ । मेध्या॑य । वचः॑ । व॒न्दारु॑ । वृ॒ष॒भाय॑ । वृष्णे॑ ।
गवि॑ष्ठिरः । नम॑सा । स्तोम॑म् । अ॒ग्नौ । दि॒विऽइ॑व । रु॒क्मम् । उ॒रु॒ऽव्यञ्च॑म् । अ॒श्रे॒त् ॥१२
अवोचाम । कवये । मेध्याय । वचः । वन्दारु । वृषभाय । वृष्णे ।
गविष्ठिरः । नमसा । स्तोमम् । अग्नौ । दिविऽइव । रुक्मम् । उरुऽव्यञ्चम् । अश्रेत् ॥१२
वयमात्रेयाः "कवये मेधाविने "मेध्याय मेधार्हाय “वृषभाय वर्षकाय फलानां "वृष्णे सेक्त्रे यूने "वृन्दारु वन्दनशीलं "वचः स्तोत्रम् "अवोचाम । अथ ऋषिरात्मानं परोक्षेणैव निर्दिश्य स्तुतिम् उपसंहरति । “गविष्ठिरः अयमृषिः "नमसा नमस्कारेण हविषा वा युक्तं "स्तोमं स्तोत्रम् "अग्नौ "अश्रेत् श्रयति स्म । "दिवि “रुक्मं रोचमानम् "उरुव्यञ्चम् उरुगमनमादित्यम् "इव ॥ ॥ १३ ॥
टिप्पणी
५.१.१ अबोध्यग्निः समिधा इति
महाव्रतम् -- अबोध्यग्निः समिधा जनानामिति कीर्तिकामः । -ऐआ १.१.१
श्येनः प्रजापतिर्वा, दीर्घायुष्यं वा (ग्रामगेयः)
| मण्डल ५ | ||||
|---|---|---|---|---|