ऋग्वेदः सूक्तं ६.४३
| ← सूक्तं ६.४२ | ऋग्वेदः - मण्डल ६ सूक्तं ६.४३ बार्हस्पत्यो भरद्वाजः |
सूक्तं ६.४४ → |
| दे. इन्द्रः। उष्णिक्। |
यस्य त्यच्छम्बरं मदे दिवोदासाय रन्धयः ।
अयं स सोम इन्द्र ते सुतः पिब ॥१॥
यस्य तीव्रसुतं मदं मध्यमन्तं च रक्षसे ।
अयं स सोम इन्द्र ते सुतः पिब ॥२॥
यस्य गा अन्तरश्मनो मदे दृळ्हा अवासृजः ।
अयं स सोम इन्द्र ते सुतः पिब ॥३॥
यस्य मन्दानो अन्धसो माघोनं दधिषे शवः ।
अयं स सोम इन्द्र ते सुतः पिब ॥४॥
सायणभाष्यम्
यस्य त्यत्' इति चतुर्ऋचं विंशं सूक्तं भरद्वाजस्यार्षमौष्णिहमैन्द्रम् । अनुक्रम्यते च ‘ यस्यौष्णिहम्' इति । महाव्रतेऽपि निष्केवल्ये औष्णिहतृचाशीतावेतत्सूक्तम् । तथैव पञ्चमारण्यके सूत्रितं -- यस्य त्यच्छम्बरं मद इति त्रयस्तृचा गायत्र्यः' (ऐ.आ. ५. २. ५) इति ।
यस्य॒ त्यच्छम्ब॑रं॒ मदे॒ दिवो॑दासाय र॒न्धय॑ः ।
अ॒यं स सोम॑ इन्द्र ते सु॒तः पिब॑ ॥१
यस्य॑ । त्यत् । शम्ब॑रम् । मदे॑ । दिवः॑ऽदासाय । र॒न्धयः॑ ।
अ॒यम् । सः । सोमः॑ । इ॒न्द्र॒ । ते॒ । सु॒तः । पिब॑ ॥१
यस्य । त्यत् । शम्बरम् । मदे । दिवःऽदासाय । रन्धयः ।
अयम् । सः । सोमः । इन्द्र । ते । सुतः । पिब ॥१
हे इन्द्र “यस्य सोमस्य “मदे पानेन जनिते हर्षे सति “शम्बरम् असुरं “दिवोदासाय “रन्धयः अहिंसीः । यद्वा । वशीकृतवानसि । रध्यतिर्वंशगमने ' (निरु, ६. ३२) इति यास्कः । इति क्रियाविशेषणम् । “त्यत् तत् प्रसिद्धं यथा भवति तथा अरन्धय इत्यर्थ: । हे “इन्द्र ”सः सोमः “ते त्वदर्थं “सुतः अभिषुतः अतस्तं “पिब ।।
यस्य॑ तीव्र॒सुतं॒ मदं॒ मध्य॒मन्तं॑ च॒ रक्ष॑से ।
अ॒यं स सोम॑ इन्द्र ते सु॒तः पिब॑ ॥२
यस्य॑ । ती॒व्र॒ऽसुत॑म् । मद॑म् । मध्य॑म् । अन्त॑म् । च॒ । रक्ष॑से ।
अ॒यम् । सः । सोमः॑ । इ॒न्द्र॒ । ते॒ । सु॒तः । पिब॑ ॥२
यस्य । तीव्रऽसुतम् । मदम् । मध्यम् । अन्तम् । च । रक्षसे ।
अयम् । सः । सोमः । इन्द्र । ते । सुतः । पिब ॥२
हे “इन्द्र त्वं “यस्य सोमस्यावयवभूतं “तीव्रसुतम् । तीक्ष्णं सुतमभिषवो यस्य स तीव्रसुतः प्रातःसवनिकः । तं "मदं मदकरं सोमरसं “मध्यं मध्यंदिनसवनगतम् “अन्तं तृतीयसवनगतं “च सोमरसं “रक्षसे रक्षसि “सः “अयं “सोमः त्वदर्थमभिषुतस्तं “पिब इति ॥
यस्य॒ गा अ॒न्तरश्म॑नो॒ मदे॑ दृ॒ळ्हा अ॒वासृ॑जः ।
अ॒यं स सोम॑ इन्द्र ते सु॒तः पिब॑ ॥३
यस्य॑ । गाः । अ॒न्तः । अश्म॑नः । मदे॑ । दृ॒ळ्हाः । अ॒व॒ऽअसृ॑जः ।
अ॒यम् । सः । सोमः॑ । इ॒न्द्र॒ । ते॒ । सु॒तः । पिब॑ ॥३
यस्य । गाः । अन्तः । अश्मनः । मदे । दृळ्हाः । अवऽअसृजः ।
अयम् । सः । सोमः । इन्द्र । ते । सुतः । पिब ॥३
“यस्य सोमस्य “मदे मदकरे रसे पीते सति “अश्मनः वलासुरेण निहितस्य पर्वतस्य “अन्तः मध्ये विद्यमानाः “दृब्हाः दृढपिधानाश्च “गाः पणिभिरपहृताः “अवासृजः वलस्य बन्धनाद्व्यसृजः स सोम इत्यादि गतम् ॥
यस्य॑ मन्दा॒नो अन्ध॑सो॒ माघो॑नं दधि॒षे शव॑ः ।
अ॒यं स सोम॑ इन्द्र ते सु॒तः पिब॑ ॥४
यस्य॑ । म॒न्दा॒नः । अन्ध॑सः । माघो॑नम् । द॒धि॒षे । शवः॑ ।
अ॒यम् । सः । सोमः॑ । इ॒न्द्र॒ । ते॒ । सु॒तः । पिब॑ ॥४
यस्य । मन्दानः । अन्धसः । माघोनम् । दधिषे । शवः ।
अयम् । सः । सोमः । इन्द्र । ते । सुतः । पिब ॥४
हे “इन्द्र त्वं “यस्य “अन्धसः सोमलक्षणस्यान्नस्य पानेन’ “मन्दानः मन्दमानो हृष्टः सन् “माघोनम् ऐन्द्रं “शवः असाधारणं बलं “दधिषे धारयसि । येन सोमेन तवेन्द्रत्वं जातमित्यर्थः । “सः “अयं “सोमः “सुतः अभिषुतस्तं “पिब ॥ ॥ १५ ॥ ॥ ३ ॥
| मण्डल ६ | ||||
|---|---|---|---|---|