ऋग्वेदः सूक्तं ५.१३
| ← सूक्तं ५.१२ | ऋग्वेदः - मण्डल ५ सूक्तं ५.१३ सुतंभर आत्रेयः |
सूक्तं ५.१४ → |
| दे. अग्निः। गायत्री। |
अर्चन्तस्त्वा हवामहेऽर्चन्तः समिधीमहि ।
अग्ने अर्चन्त ऊतये ॥१॥
अग्ने स्तोमं मनामहे सिध्रमद्य दिविस्पृशः ।
देवस्य द्रविणस्यवः ॥२॥
अग्निर्जुषत नो गिरो होता यो मानुषेष्वा ।
स यक्षद्दैव्यं जनम् ॥३॥
त्वमग्ने सप्रथा असि जुष्टो होता वरेण्यः ।
त्वया यज्ञं वि तन्वते ॥४॥
त्वामग्ने वाजसातमं विप्रा वर्धन्ति सुष्टुतम् ।
स नो रास्व सुवीर्यम् ॥५॥
अग्ने नेमिरराँ इव देवाँस्त्वं परिभूरसि ।
आ राधश्चित्रमृञ्जसे ॥६॥
सायणभाष्यम्
‘अर्चन्तस्त्वा' इति षड़ृचं त्रयोदशं सूक्तं सुतंभरस्यार्षं गायत्रमाग्नेयम् । अनुक्रान्तं च -- ‘ अर्चन्तो गायत्रं तु' इति । प्रातरनुवाके आग्नेये क्रतौ गायत्रे छन्दसि आश्विनशस्त्रे इदमादिके द्वे सूक्ते । सूत्रितं च - अर्चन्तस्त्वेति सूक्ते' ( आश्व. श्रौ. ४. १३) इति । आहवनीयोपस्थाने “त्वमग्ने सप्रथा असि ' इत्येका । सूत्रितं च - ‘ सं नः सृज सुमत्या वाजवत्या त्वमग्ने सप्रथा असीति च ' ( आश्व. श्रौ. ३. १० ) इति । अश्वमेधे पौष्णेष्टौ ‘ त्वमग्ने सप्रथाः ' इति प्रथमाज्यभागानुवाक्या । ‘त्वमग्ने सप्रथा असि सोम यास्ते मयोभुव इति सद्वन्तौ ' ( आश्व. श्रौ. १०. ६ ) इति ।।
अर्च॑न्तस्त्वा हवाम॒हेऽर्च॑न्त॒ः समि॑धीमहि ।
अग्ने॒ अर्च॑न्त ऊ॒तये॑ ॥१
अर्च॑न्तः । त्वा॒ । ह॒वा॒म॒हे॒ । अर्च॑न्तः । सम् । इ॒धी॒म॒हि॒ ।
अग्ने॑ । अर्च॑न्तः । ऊ॒तये॑ ॥१
अर्चन्तः । त्वा । हवामहे । अर्चन्तः । सम् । इधीमहि ।
अग्ने । अर्चन्तः । ऊतये ॥१
हे “अग्ने “त्वा त्वाम् “अर्चन्तः पूजयन्तो वयं “हवामहे आह्वयामः । "अर्चन्तः स्तुवन्तो वयम् “ऊतये रक्षणाय तर्पणाय वा त्वां “समिधीमहि समिद्भिः संदीपयामः । अर्चन्त इति तृतीयं पदम् आदरातिशयार्थम् ॥
अ॒ग्नेः स्तोमं॑ मनामहे सि॒ध्रम॒द्य दि॑वि॒स्पृश॑ः ।
दे॒वस्य॑ द्रविण॒स्यव॑ः ॥२
अ॒ग्नेः । स्तोम॑म् । म॒ना॒म॒हे॒ । सि॒ध्रम् । अ॒द्य । दि॒वि॒ऽस्पृशः॑ ।
दे॒वस्य॑ । द्र॒वि॒ण॒स्यवः॑ ॥२
अग्नेः । स्तोमम् । मनामहे । सिध्रम् । अद्य । दिविऽस्पृशः ।
देवस्य । द्रविणस्यवः ॥२
“द्रविणस्यवः द्रविणं धनमिच्छन्तो वयं “दिविस्पृशः सूर्यरूपेणाकाशं व्याप्नुवतः “देवस्य द्योतमानस्य “अग्नेः “सिध्रं पुरुषार्थानां साधकं “स्तोमं स्तोत्रम् “अद्य अस्मिन्नहनि “मनामहे ब्रूमः ॥
अ॒ग्निर्जु॑षत नो॒ गिरो॒ होता॒ यो मानु॑षे॒ष्वा ।
स य॑क्ष॒द्दैव्यं॒ जन॑म् ॥३
अ॒ग्निः । जु॒ष॒त॒ । नः॒ । गिरः॑ । होता॑ । यः । मानु॑षेषु । आ ।
सः । य॒क्ष॒त् । दैव्य॑म् । जन॑म् ॥३
अग्निः । जुषत । नः । गिरः । होता । यः । मानुषेषु । आ ।
सः । यक्षत् । दैव्यम् । जनम् ॥३
“होता देवानामाह्वाता “यः “अग्निः “मानुषेष्वा वसति “सः अग्निः “नः अस्माकं “गिरः स्तुतीः “जुषत सेवताम् । सोऽग्निः “दैव्यं “जनं देवसंबन्धिनं जनं “यक्षत् यजतु ॥
त्वम॑ग्ने स॒प्रथा॑ असि॒ जुष्टो॒ होता॒ वरे॑ण्यः ।
त्वया॑ य॒ज्ञं वि त॑न्वते ॥४
त्वम् । अ॒ग्ने॒ । स॒ऽप्रथाः॑ । अ॒सि॒ । जुष्टः॑ । होता॑ । वरे॑ण्यः ।
त्वया॑ । य॒ज्ञम् । वि । त॒न्व॒ते॒ ॥४
त्वम् । अग्ने । सऽप्रथाः । असि । जुष्टः । होता । वरेण्यः ।
त्वया । यज्ञम् । वि । तन्वते ॥४
हे “अग्ने “जुष्टः सर्वदा प्रीतः "वरेण्यः सर्वैर्वरणीयः “होता “त्वं “सप्रथाः सर्वतः पृथुः “असि भवसि । तथाह यास्कः - ‘ सप्रथाः सर्वतः पृथुः ' ( निरु. ६. ७ ) इति । किंच सर्वे यजमानाः “त्वया साधनेन “यज्ञं “वि “तन्वते ॥
त्वाम॑ग्ने वाज॒सात॑मं॒ विप्रा॑ वर्धन्ति॒ सुष्टु॑तम् ।
स नो॑ रास्व सु॒वीर्य॑म् ॥५
त्वाम् । अ॒ग्ने॒ । वा॒ज॒ऽसात॑मम् । विप्राः॑ । व॒र्ध॒न्ति॒ । सुऽस्तु॑तम् ।
सः । नः॒ । रा॒स्व॒ । सु॒ऽवीर्य॑म् ॥५
त्वाम् । अग्ने । वाजऽसातमम् । विप्राः । वर्धन्ति । सुऽस्तुतम् ।
सः । नः । रास्व । सुऽवीर्यम् ॥५
हे “अग्ने “विप्राः मेधाविनः स्तोतारः “वाजसातमम् । वाजोऽन्नम् । तद्ददतं “सुष्टुतं पूर्वैः महर्षिभिः सम्यक् स्तुतं “त्वां “वर्धन्ति । स्तोत्रैर्वर्धयन्ति । “सः त्वं “नः अस्मभ्यं “सुवीर्यं सर्वैः श्लाघनीयं बलं "रास्व देहि ।
अग्ने॑ ने॒मिर॒राँ इ॑व दे॒वाँस्त्वं प॑रि॒भूर॑सि ।
आ राध॑श्चि॒त्रमृ॑ञ्जसे ॥६
अग्ने॑ । ने॒मिः । अ॒रान्ऽइ॑व । दे॒वान् । त्वम् । प॒रि॒ऽभूः । अ॒सि॒ ।
आ । राधः॑ । चि॒त्रम् । ऋ॒ञ्ज॒से॒ ॥६
अग्ने । नेमिः । अरान्ऽइव । देवान् । त्वम् । परिऽभूः । असि ।
आ । राधः । चित्रम् । ऋञ्जसे ॥६
हे “अग्ने “त्वं “देवान् “परिभूरसि । स्वतेजसा परिभवसि । कथमिव । “नेमिः प्रकाशमानः चक्रस्य बाह्यो वलयः “अरानिव नाभावर्पितान् सूक्ष्मान् स्थासकानिव। किंच त्वं “चित्रं नानाविधं “राधः । राध्नुवन्ति साधयन्त्यनेन पुरुषार्थानिति राधो धनम् । “आ “ऋञ्जसे । स्तोतृभ्यः प्रसाधय । धननामसु पाठात् ‘राधो धनम्' इत्युक्तम् ॥ ॥ ५ ॥
| मण्डल ५ | ||||
|---|---|---|---|---|