रामायणम्/युद्धकाण्डम्/सर्गः २०
< रामायणम् | युद्धकाण्डम्
| ← सर्गः १९ | रामायणम्/युद्धकाण्डम् युद्धकाण्डम् वाल्मीकिः |
सर्गः २१ → |
श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे युद्धकाण्डे विंशः सर्गः ॥६-२०॥
ततो निविष्टां ध्वजिनीं सुग्रीवेणाभिपालिताम्। ददर्श राक्षसोऽभ्येत्य शार्दूलो नाम वीर्यवान्॥ १॥ चारो राक्षसराजस्य रावणस्य दुरात्मनः। तां दृष्ट्वा सर्वतोऽव्यग्रां प्रतिगम्य स राक्षसः॥ २॥ आविश्य लङ्कां वेगेन राजानमिदमब्रवीत्। एष वै वानरर्क्षौघो लङ्कां समभिवर्तते॥ ३॥ अगाधश्चाप्रमेयश्च द्वितीय इव सागरः। पुत्रौ दशरथस्येमौ भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ॥ ४॥ उत्तमौ रूपसम्पन्नौ सीतायाः पदमागतौ। एतौ सागरमासाद्य संनिविष्टौ महाद्युते॥ ५॥ बलं चाकाशमावृत्य सर्वतो दशयोजनम्। तत्त्वभूतं महाराज क्षिप्रं वेदितुमर्हसि॥ ६॥ तव दूता महाराज क्षिप्रमर्हन्ति वेदितुम्। उपप्रदानं सान्त्वं वा भेदो वात्र प्रयुज्यताम्॥ ७॥ शार्दूलस्य वचः श्रुत्वा रावणो राक्षसेश्वरः। उवाच सहसा व्यग्रः सम्प्रधार्यार्थमात्मनः। शुकं साधु तदा रक्षो वाक्यमर्थविदां वरम्॥ ८॥ सुग्रीवं ब्रूहि गत्वाऽऽशु राजानं वचनान्मम। यथासंदेशमक्लीबं श्लक्ष्णया परया गिरा॥ ९॥ त्वं वै महाराजकुलप्रसूतो महाबलश्चर्क्षरजःसुतश्च। न कश्चनार्थस्तव नास्त्यनर्थ- स्तथापि मे भ्रातृसमो हरीश॥ १०॥ अहं यद्यहरं भार्यां राजपुत्रस्य धीमतः। किं तत्र तव सुग्रीव किष्किन्धां प्रति गम्यताम्॥ ११॥ नहीयं हरिभिर्लङ्का प्राप्तुं शक्या कथंचन। देवैरपि सगन्धर्वैः किं पुनर्नरवानरैः॥ १२॥ स तदा राक्षसेन्द्रेण संदिष्टो रजनीचरः। शुको विहंगमो भूत्वा तूर्णमाप्लुत्य चाम्बरम्॥ १३॥ स गत्वा दूरमध्वानमुपर्युपरि सागरम्। संस्थितो ह्यम्बरे वाक्यं सुग्रीवमिदमब्रवीत्॥ १४॥ सर्वमुक्तं यथाऽऽदिष्टं रावणेन दुरात्मना। तत् प्रापयन्तं वचनं तूर्णमाप्लुत्य वानराः॥ १५॥ प्रापद्यन्त तदा क्षिप्रं लोप्तुं हन्तुं च मुष्टिभिः। सर्वैः प्लवंगैः प्रसभं निगृहीतो निशाचरः॥ १६॥ गगनाद् भूतले चाशु प्रतिगृह्यावतारितः। वानरैः पीड्यमानस्तु शुको वचनमब्रवीत्॥ १७॥ न दूतान् घ्नन्ति काकुत्स्थ वार्यन्तां साधु वानराः। यस्तु हित्वा मतं भर्तुः स्वमतं सम्प्रधारयेत्। अनुक्तवादी दूतः सन् स दूतो वधमर्हति॥ १८॥ शुकस्य वचनं रामः श्रुत्वा तु परिदेवितम्। उवाच मावधिष्टेति घ्नतः शाखामृगर्षभान्॥ १९॥ स च पत्रलघुर्भूत्वा हरिभिर्दर्शितेऽभये। अन्तरिक्षे स्थितो भूत्वा पुनर्वचनमब्रवीत्॥ २०॥ सुग्रीव सत्त्वसम्पन्न महाबलपराक्रम। किं मया खलु वक्तव्यो रावणो लोकरावणः॥ २१॥ स एवमुक्तः प्लवगाधिपस्तदा प्लवंगमानामृषभो महाबलः। उवाच वाक्यं रजनीचरस्य चारं शुकं शुद्धमदीनसत्त्वः॥ २२॥ न मेऽसि मित्रं न तथानुकम्प्यो न चोपकर्तासि न मे प्रियोऽसि। अरिश्च रामस्य सहानुबन्ध- स्ततोऽसि वालीव वधार्ह वध्यः॥ २३॥ निहन्म्यहं त्वां ससुतं सबन्धुं सज्ञातिवर्गं रजनीचरेश। लङ्कां च सर्वां महता बलेन सर्वैः करिष्यामि समेत्य भस्म॥ २४॥ न मोक्ष्यसे रावण राघवस्य सुरैः सहेन्द्रैरपि मूढ गुप्तः। अन्तर्हितः सूर्यपथं गतोऽपि तथैव पातालमनुप्रविष्टः। गिरीशपादाम्बुजसंगतो वा हतोऽसि रामेण सहानुजस्त्वम्॥ २५॥ तस्य ते त्रिषु लोकेषु न पिशाचं न राक्षसम्। त्रातारं नानुपश्यामि न गन्धर्वं न चासुरम्॥ २६॥ अवधीस्त्वं जरावृद्धं गृध्रराजं जटायुषम्। किं नु ते रामसांनिध्ये सकाशे लक्ष्मणस्य च। हृता सीता विशालाक्षी यां त्वं गृह्य न बुध्यसे॥ २७॥ महाबलं महात्मानं दुराधर्षं सुरैरपि। न बुध्यसे रघुश्रेष्ठं यस्ते प्राणान् हरिष्यति॥ २८॥ ततोऽब्रवीद् वालिसुतोऽप्यङ्गदो हरिसत्तमः। नायं दूतो महाराज चारकः प्रतिभाति मे॥ २९॥ तुलितं हि बलं सर्वमनेन तव तिष्ठता। गृह्यतां मागमल्लङ्कामेतद्धि मम रोचते॥ ३०॥ ततो राज्ञा समादिष्टाः समुत्पत्य वलीमुखाः। जगृहुश्च बबन्धुश्च विलपन्तमनाथवत्॥ ३१॥ शुकस्तु वानरैश्चण्डैस्तत्र तैः सम्प्रपीडितः। व्याचुक्रोश महात्मानं रामं दशरथात्मजम्। लुप्येते मे बलात् पक्षौ भिद्येते मे तथाक्षिणी॥ ३२॥ यां च रात्रिं मरिष्यामि जाये रात्रिं च यामहम्। एतस्मिन्नन्तरे काले यन्मया ह्यशुभं कृतम्। सर्वं तदुपपद्येथा जह्यां चेद् यदि जीवितम्॥ ३३॥ नाघातयत् तदा रामः श्रुत्वा तत्परिदेवितम्। वानरानब्रवीद् रामो मुच्यतां दूत आगतः॥ ३४॥
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये युद्धकाण्डे विंशः सर्गः ॥६-२०॥
स्रोतः
[सम्पाद्यताम्]पाठकौ घनपाठी वि.श्रीरामः, घनपाठी हरिसीताराममूर्तिः च । अत्र उपलभ्यते ।