ऋग्वेदः सूक्तं ७.२८
| ← सूक्तं ७.२७ | ऋग्वेदः - मण्डल ७ सूक्तं ७.२८ मैत्रावरुणिर्वसिष्ठः। |
सूक्तं ७.२९ → |
| दे. इन्द्रः । त्रिष्टुप्। |
ब्रह्मा ण इन्द्रोप याहि विद्वानर्वाञ्चस्ते हरयः सन्तु युक्ताः ।
विश्वे चिद्धि त्वा विहवन्त मर्ता अस्माकमिच्छृणुहि विश्वमिन्व ॥१॥
हवं त इन्द्र महिमा व्यानड्ब्रह्म यत्पासि शवसिन्नृषीणाम् ।
आ यद्वज्रं दधिषे हस्त उग्र घोरः सन्क्रत्वा जनिष्ठा अषाळ्हः ॥२॥
तव प्रणीतीन्द्र जोहुवानान्सं यन्नॄन्न रोदसी निनेथ ।
महे क्षत्राय शवसे हि जज्ञेऽतूतुजिं चित्तूतुजिरशिश्नत् ॥३॥
एभिर्न इन्द्राहभिर्दशस्य दुर्मित्रासो हि क्षितयः पवन्ते ।
प्रति यच्चष्टे अनृतमनेना अव द्विता वरुणो मायी नः सात् ॥४॥
वोचेमेदिन्द्रं मघवानमेनं महो रायो राधसो यद्ददन्नः ।
यो अर्चतो ब्रह्मकृतिमविष्ठो यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः ॥५॥
सायणभाष्यम्
‘ ब्रह्मा ण इन्द्र' इति पञ्चर्चमेकादशं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षं त्रैष्टुभमैन्द्रम्। ब्रह्मा णः' इत्यनुक्रान्तम् । महाव्रते निष्केवल्ये पञ्चमत्वेनास्य सूक्तस्य विनियोग उक्तः । अष्टमेऽहनि प्रउगशस्त्र आद्यस्तृच ऐन्द्रः ( आश्व. श्रौ. ८. १०)॥
ब्रह्मा॑ ण इ॒न्द्रोप॑ याहि वि॒द्वान॒र्वाञ्च॑स्ते॒ हर॑यः सन्तु यु॒क्ताः ।
विश्वे॑ चि॒द्धि त्वा॑ वि॒हव॑न्त॒ मर्ता॑ अ॒स्माक॒मिच्छृ॑णुहि विश्वमिन्व ॥१
ब्रह्मा॑ । नः॒ । इ॒न्द्र॒ । उप॑ । या॒हि॒ । वि॒द्वान् । अ॒र्वाञ्चः॑ । ते॒ । हर॑यः । स॒न्तु॒ । यु॒क्ताः ।
विश्वे॑ । चि॒त् । हि । त्वा॒ । वि॒ऽहव॑न्त । मर्ताः॑ । अ॒स्माक॑म् । इत् । शृ॒णु॒हि॒ । वि॒श्व॒म्ऽइ॒न्व॒ ॥१
ब्रह्मा । नः । इन्द्र । उप । याहि । विद्वान् । अर्वाञ्चः । ते । हरयः । सन्तु । युक्ताः ।
विश्वे । चित् । हि । त्वा । विऽहवन्त । मर्ताः । अस्माकम् । इत् । शृणुहि । विश्वम्ऽइन्व ॥१
हे "इन्द्र त्वं "विद्वान् जानन् "नः अस्माकं "ब्रह्म स्तोत्रं "उप “याहि । "ते तव "हरयः अश्वाश्च "अर्वाञ्चः अस्मदभिमुखाः "युक्ताः "सन्तु। हे “विश्वमिन्व विश्वप्रीणयितरिन्द्र “त्वा त्वां “विश्वे सर्वे "मर्ताः मनुष्याः "चित् "हि यद्यपि "विहवन्त पृथग्हवन्ते तथापि "अस्माकमित् अस्माकमेव हवं "शृणुहि शृणु ॥
हवं॑ त इन्द्र महि॒मा व्या॑न॒ड्ब्रह्म॒ यत्पासि॑ शवसि॒न्नृषी॑णाम् ।
आ यद्वज्रं॑ दधि॒षे हस्त॑ उग्र घो॒रः सन्क्रत्वा॑ जनिष्ठा॒ अषा॑ळ्हः ॥२
हव॑म् । ते॒ । इ॒न्द्र॒ । म॒हि॒मा । वि । आ॒न॒ट् । ब्रह्म॑ । यत् । पासि॑ । श॒व॒सि॒न् । ऋषी॑णाम् ।
आ । यत् । वज्र॑म् । द॒धि॒षे । हस्ते॑ । उ॒ग्र॒ । घो॒रः । सन् । क्रत्वा॑ । ज॒नि॒ष्ठाः॒ । अषा॑ळ्हः ॥२
हवम् । ते । इन्द्र । महिमा । वि । आनट् । ब्रह्म । यत् । पासि । शवसिन् । ऋषीणाम् ।
आ । यत् । वज्रम् । दधिषे । हस्ते । उग्र । घोरः । सन् । क्रत्वा । जनिष्ठाः । अषाळ्हः ॥२
हे "शवसिन् बलवन् "इन्द्र "यत् यदा “ऋषीणां "ब्रह्म स्तोत्रं "पासि रक्षसि । स्तोत्रस्य रक्षणं नाम फलप्रदानम् । तदा "ते तव “महिमा "हवं हवः स्तोता तं “व्यानट् व्याप्नोतु । हे "उग्र ओजस्विन्निन्द्र "यत् यदा "हस्ते पाणौ "वज्रम् "आ दधिषे धारयसि तदा “क्रत्वा शत्रुवधादिना कर्मणा “घोरः "सन् अषाळ्हः शत्रुभिरनभिभूतः "जनिष्ठाः अजनिष्ठाः अभवः ॥
तव॒ प्रणी॑तीन्द्र॒ जोहु॑वाना॒न्सं यन्नॄन्न रोद॑सी नि॒नेथ॑ ।
म॒हे क्ष॒त्राय॒ शव॑से॒ हि ज॒ज्ञेऽतू॑तुजिं चि॒त्तूतु॑जिरशिश्नत् ॥३
तव॑ । प्रऽनी॑ती । इ॒न्द्र॒ । जोहु॑वानान् । सम् । यत् । नॄन् । न । रोद॑सी॒ इति॑ । नि॒नेथ॑ ।
म॒हे । क्ष॒त्राय॑ । शव॑से । हि । ज॒ज्ञे । अतू॑तुजिम् । चि॒त् । तूतु॑जिः । अ॒शि॒श्न॒त् ॥३
तव । प्रऽनीती । इन्द्र । जोहुवानान् । सम् । यत् । नॄन् । न । रोदसी इति । निनेथ ।
महे । क्षत्राय । शवसे । हि । जज्ञे । अतूतुजिम् । चित् । तूतुजिः । अशिश्नत् ॥३
हे “इन्द्र यत् यस्त्वं "तव "प्रणीती प्रणीत्या प्रणयनेन "जोहुवानान् भृशं स्तुवतः "नॄन् “रोदसी द्यावापृथिव्यौ “सं “निनेथ संगमयसि । दिवि पृथिव्यां च स्तोतॄन् प्रतिष्ठापयसीत्यर्थः । स त्वं "महे महते "क्षत्राय धनाय । रयिः क्षत्रम्' इति धननामसु पाठात् । "शवसे बलाय च । यजमानेभ्यो महद्धनं बलं च दातुमित्यर्थः । "जज्ञे जज्ञिषे। “हि इति हेत्वर्थे । यत एवमतः कारणात् “अतूतुजिम् अदातारमयजमानं “तूतुजः दाता यजमानः "अशिश्नत् । श्नथतिर्हिंसाकर्मा । तस्माल्लडर्थे लुङ्। हिनस्ति । "चित् इत्येवकारार्थे ॥
ए॒भिर्न॑ इ॒न्द्राह॑भिर्दशस्य दुर्मि॒त्रासो॒ हि क्षि॒तय॒ः पव॑न्ते ।
प्रति॒ यच्चष्टे॒ अनृ॑तमने॒ना अव॑ द्वि॒ता वरु॑णो मा॒यी न॑ः सात् ॥४
ए॒भिः । नः॒ । इ॒न्द्र॒ । अह॑ऽभिः । द॒श॒स्य॒ । दुः॒ऽमि॒त्रासः॑ । हि । क्षि॒तयः॑ । पव॑न्ते ।
प्रति॑ । यत् । चष्टे॑ । अनृ॑तम् । अ॒ने॒नाः । अव॑ । द्वि॒ता । वरु॑णः । मा॒यी । नः॒ । सा॒त् ॥४
एभिः । नः । इन्द्र । अहऽभिः । दशस्य । दुःऽमित्रासः । हि । क्षितयः । पवन्ते ।
प्रति । यत् । चष्टे । अनृतम् । अनेनाः । अव । द्विता । वरुणः । मायी । नः । सात् ॥४
हे “इन्द्र “दुर्मित्रासः दुष्टमित्रभूता बाधकाः "क्षितयः जनाः "पवन्ते अभिगच्छन्ति । पवतिर्गतिकर्मा । तेभ्यो धनमाच्छिद्य “नः अस्मभ्यम् “एभिः सात्त्विकैः "अहभिः अहोभिः "दशस्य देहि । किंच “अनेनाः एनसां निहन्ता "मायी प्रज्ञावान् "वरुणः "यत् "अनृतं "नः अस्मासु “प्रति “चष्टे अभिपश्यति तदनृतं हे इन्द्र त्वत्प्रसादात् "द्विता द्विधा “अव “सात् अवस्यतु विमोचयतु । तथा च यास्कः - स्यतिरुपसृष्टो विमोचने' (निरु. १. १७) इति ॥
वो॒चेमेदिन्द्रं॑ म॒घवा॑नमेनं म॒हो रा॒यो राध॑सो॒ यद्दद॑न्नः ।
यो अर्च॑तो॒ ब्रह्म॑कृति॒मवि॑ष्ठो यू॒यं पा॑त स्व॒स्तिभि॒ः सदा॑ नः ॥५
वो॒चेम॑ । इत् । इन्द्र॑म् । म॒घऽवा॑नम् । ए॒न॒म् । म॒हः । रा॒यः । राध॑सः । यत् । दद॑त् । नः॒ ।
यः । अर्च॑तः । ब्रह्म॑ऽकृतिम् । अवि॑ष्ठः । यू॒यम् । पा॒त॒ । स्व॒स्तिऽभिः॑ । सदा॑ । नः॒ ॥५
वोचेम । इत् । इन्द्रम् । मघऽवानम् । एनम् । महः । रायः । राधसः । यत् । ददत् । नः ।
यः । अर्चतः । ब्रह्मऽकृतिम् । अविष्ठः । यूयम् । पात । स्वस्तिऽभिः । सदा । नः ॥५
"यत् य इन्द्रः “महः महतः "राधसः संराधकस्य "रायः धनस्य । द्वितीयार्थे षष्ठी । संराधकं महद्धनं "नः अस्मभ्यं "ददत् प्रायच्छत् "यः चेन्द्रः "अर्चतः स्तुवतः “ब्रह्मकृतिं क्रियमाणं ब्रह्म स्तोत्रम् "अविष्ठः अतिशयेन रक्षिता गन्ता भवति तम् “एनं "मघवानं धनवन्तम् “इन्द्रं "वोचेमेत् स्तुवेमैव । स्पष्टमन्यत् ॥ ॥ १२ ॥
| मण्डल ७ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|