ऋग्वेदः सूक्तं ७.४६
| ← सूक्तं ७.४५ | ऋग्वेदः - मण्डल ७ सूक्तं ७.४६ मैत्रावरुणिर्वसिष्ठः। |
सूक्तं ७.४७ → |
| दे. रुद्रः। जगती, ४ त्रिष्टुप् । |
इमा रुद्राय स्थिरधन्वने गिरः क्षिप्रेषवे देवाय स्वधाव्ने ।
अषाळ्हाय सहमानाय वेधसे तिग्मायुधाय भरता शृणोतु नः ॥१॥
स हि क्षयेण क्षम्यस्य जन्मनः साम्राज्येन दिव्यस्य चेतति ।
अवन्नवन्तीरुप नो दुरश्चरानमीवो रुद्र जासु नो भव ॥२॥
या ते दिद्युदवसृष्टा दिवस्परि क्ष्मया चरति परि सा वृणक्तु नः ।
सहस्रं ते स्वपिवात भेषजा मा नस्तोकेषु तनयेषु रीरिषः ॥३॥
मा नो वधी रुद्र मा परा दा मा ते भूम प्रसितौ हीळितस्य ।
आ नो भज बर्हिषि जीवशंसे यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः ॥४॥
सायणभाष्यम्
‘ इमा रुद्राय ' इति चतुर्ऋचं त्रयोदशं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षं रुद्रदेवताकम् । अन्त्या त्रिष्टुप् शिष्टा जगत्यः । तथा चानुक्रमणिका - इमा रौद्रं त्रिष्टुबन्तम् ' इति । शूलगवादिषु रौद्रयज्ञेष्वनेन सूक्तेनोदीची दिगुपस्थेया। सूत्र्यते हि - ‘ इमा रुद्राय स्थिरधन्वन इति सर्वरुद्रयज्ञेषु दिशामुपस्थानम् ' (आश्व. गृ. ४. ९. २१ ) इति ॥
इ॒मा रु॒द्राय॑ स्थि॒रध॑न्वने॒ गिर॑ः क्षि॒प्रेष॑वे दे॒वाय॑ स्व॒धाव्ने॑ ।
अषा॑ळ्हाय॒ सह॑मानाय वे॒धसे॑ ति॒ग्मायु॑धाय भरता शृ॒णोतु॑ नः ॥१
इ॒माः । रु॒द्राय॑ । स्थि॒रऽध॑न्वने । गिरः॑ । क्षि॒प्रऽइ॑षवे । दे॒वाय॑ । स्व॒धाऽव्ने॑ ।
अषा॑ळ्हाय । सह॑मानाय । वे॒धसे॑ । ति॒ग्मऽआ॑युधाय । भ॒र॒त॒ । शृ॒णोतु॑ । नः॒ ॥१
इमाः । रुद्राय । स्थिरऽधन्वने । गिरः । क्षि॒प्रऽइषवे । देवाय । स्वधाऽव्ने ।
अषाळ्हाय । सहमानाय । वेधसे । तिग्मऽआयुधाय । भरत । शृणोतु । नः ॥१
हे अस्मदीयाः स्तोतारः यूयम् "इमाः “गिरः स्तुतीः "रुद्राय एतन्नामकाय "देवाय “भरत धारयत । कीदृशाय । “स्थिरधन्वने दृढधनुष्काय “क्षिप्रेषवे शीघ्रगामिबाणाय स्वधाव्ने अन्नवते “अषाळ्हाय केनाप्यनभिभूताय “सहमानाय शत्रूणामभिभवित्रे “वेधसे विधात्रे “तिग्मायुधाय तीक्ष्णास्त्राय । एवंभूताय रुद्राय स्तुतीः भरत । स च रुद्रः “नः अस्मदीयाः स्तुतीः “शृणोतु ॥
स हि क्षये॑ण॒ क्षम्य॑स्य॒ जन्म॑न॒ः साम्रा॑ज्येन दि॒व्यस्य॒ चेत॑ति ।
अव॒न्नव॑न्ती॒रुप॑ नो॒ दुर॑श्चरानमी॒वो रु॑द्र॒ जासु॑ नो भव ॥२
सः । हि । क्षये॑ण । क्षम्य॑स्य । जन्म॑नः । साम्ऽरा॑ज्येन । दि॒व्यस्य॑ । चेत॑ति ।
अव॑न् । अव॑न्तीः । उप॑ । नः॒ । दुरः॑ । च॒र॒ । अ॒न॒मी॒वः । रु॒द्र॒ । जासु॑ । नः॒ । भ॒व॒ ॥२
सः । हि । क्षयेण । क्षम्यस्य । जन्मनः । साम्ऽराज्येन । दिव्यस्य । चेतति ।
अवन् । अवन्तीः । उप । नः । दुरः । चर । अनमीवः । रुद्र । जासु । नः । भव ॥२
“स “हि स खलु रुद्रो देवः “क्षम्यस्य । क्षमायां पृथिव्यां भवः। तस्य “जन्मनः जनस्य “क्षयेण ऐश्वर्येण “चेतति प्रज्ञायते । "दिव्यस्य जनस्य च "साम्राज्येन ऐश्वर्येण प्रज्ञायते । शेषः प्रत्यक्षकृतः । हे "रुद्र देव त्वं च "अवन्तीः त्वां स्तोत्रैस्तर्पयन्तीः “नः अस्मदीयाः प्रजाः "अवन् पालयन् “दुरः दुर्याणि अस्मदीयानि गृहाणि “उप “चर उपगच्छ। किंच त्वं “नः अस्मदीयासु प्रजासु “अनमीवः । अमीवा रोगः । तामकुर्वन् "भव ॥
या ते॑ दि॒द्युदव॑सृष्टा दि॒वस्परि॑ क्ष्म॒या चर॑ति॒ परि॒ सा वृ॑णक्तु नः ।
स॒हस्रं॑ ते स्वपिवात भेष॒जा मा न॑स्तो॒केषु॒ तन॑येषु रीरिषः ॥३
या । ते॒ । दि॒द्युत् । अव॑ऽसृष्टा । दि॒वः । परि॑ । क्ष्म॒या । चर॑ति । परि॑ । सा । वृ॒ण॒क्तु॒ । नः॒ ।
स॒हस्र॑म् । ते॒ । सु॒ऽअ॒पि॒वा॒त॒ । भे॒ष॒जा । मा । नः॒ । तो॒केषु॑ । तन॑येषु । रि॒रि॒षः॒ ॥३
या । ते । दिद्युत् । अवऽसृष्टा । दिवः । परि । क्ष्मया । चरति । परि । सा । वृणक्तु । नः ।
सहस्रम् । ते । सुऽअपिवात । भेषजा । मा । नः । तोकेषु । तनयेषु । रिरिषः ॥३
हे रुद्र "ते वैधुतात्मनस्तव संबन्धिनी “दिवस्परि अन्तरिक्षसकाशात् “अवसृष्टा विमुक्ता “या "दिद्युत् अशनिरूपा हेतिः "क्ष्मया क्षित्या क्षितौ वा "चरति वर्तते "सा दिद्युत् "नः अस्मान् “परि "वृणक्तु परित्यजतु । अपि च हे "स्वपिवात "ते तव "सहस्रं बहूनि “भेषजा भेषजानि यान्यौषधानि सन्ति तान्यस्मभ्यं प्रयच्छेति शेषः । "नः अस्माकं “तोकेषु पुत्रेषु "तनयेषु च "मा “रिरिषः हिंसां मा कृथाः ॥
मा नो॑ वधी रुद्र॒ मा परा॑ दा॒ मा ते॑ भूम॒ प्रसि॑तौ हीळि॒तस्य॑ ।
आ नो॑ भज ब॒र्हिषि॑ जीवशं॒से यू॒यं पा॑त स्व॒स्तिभि॒ः सदा॑ नः ॥४
मा । नः॒ । व॒धीः॒ । रु॒द्र॒ । मा । परा॑ । दाः॒ । मा । ते॒ । भू॒म॒ । प्रऽसि॑तौ । ही॒ळि॒तस्य॑ ।
आ । नः॒ । भ॒ज॒ । ब॒र्हिषि॑ । जी॒व॒ऽशं॒से । यू॒यम् । पा॒त॒ । स्व॒स्तिऽभिः॑ । सदा॑ । नः॒ ॥४
मा । नः । वधीः । रुद्र । मा । परा । दाः । मा । ते । भूम । प्रऽसितौ । हीळितस्य ।
आ । नः । भज । बर्हिषि । जीवऽशंसे । यूयम् । पात । स्वस्तिऽभिः । सदा । नः ॥४
हे "रुद्र त्वं "नः अस्मान् "मा “वधीः मा हिंसीः । तथा “मा "परा "दाः मा च त्याक्षीः । अपि च “हीळितस्य क्रुद्धस्य “ते तव “प्रसितौ प्रकर्षेण बन्धने वयं च "मा “भूम। किंच "जीवशंसे जीवैराशंसनीये “बर्हिषि यज्ञे “नः अस्मान् “आ “भज भागिनः कुरु । हे रुद्रप्रमुखाः देवाः "यूयं “नः अस्मान् कल्याणैः सर्वदा पालयत ॥ ॥ १३ ॥
टिप्पणी
| मण्डल ७ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|