ऋग्वेदः सूक्तं ७.४५
| ← सूक्तं ७.४४ | ऋग्वेदः - मण्डल ७ सूक्तं ७.४५ मैत्रावरुणिर्वसिष्ठः। |
सूक्तं ७.४६ → |
| दे. सविता। त्रिष्टुप्। |
आ देवो यातु सविता सुरत्नोऽन्तरिक्षप्रा वहमानो अश्वैः ।
हस्ते दधानो नर्या पुरूणि निवेशयञ्च प्रसुवञ्च भूम ॥१॥
उदस्य बाहू शिथिरा बृहन्ता हिरण्यया दिवो अन्ताँ अनष्टाम् ।
नूनं सो अस्य महिमा पनिष्ट सूरश्चिदस्मा अनु दादपस्याम् ॥२॥
स घा नो देवः सविता सहावा साविषद्वसुपतिर्वसूनि ।
विश्रयमाणो अमतिमुरूचीं मर्तभोजनमध रासते नः ॥३॥
इमा गिरः सवितारं सुजिह्वं पूर्णगभस्तिमीळते सुपाणिम् ।
चित्रं वयो बृहदस्मे दधातु यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः ॥४॥
सायणभाष्यम्
‘आ देवो यातु' इति चतुर्ऋचं द्वादशं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षं सवितृदेवताकं त्रैष्टुभम्। 'आ देवश्चतुष्कं सावित्रम्' इत्यनुक्रान्तम् । व्यूळ्हे दशरात्रे चतुर्थेऽहनि वैश्वदेशस्त्र इदं सावित्रनिविद्धानम्। सूत्र्यते हि - चतुर्थेऽहन्या देवो यातु --' (आश्व. श्रौ. ८. ८)।... इत्येषा वपानुवाक्या। सूत्रितं च --' आ देवो यातु सविता सुरत्नः स घा नो देवः सविता सहावा ' (आश्व. श्रौ. ३. ७) इति। अश्वमेधेऽनुसवनं तिस्रः सावित्र्य इष्टयः । तत्र द्वितीयस्यामिष्टौ याज्येयम् । सूत्रितं च -- य इमा विश्वा जातान्या देवो यातु ' (आश्व. श्रौ. १०. ६) इति ॥
आ दे॒वो या॑तु सवि॒ता सु॒रत्नो॑ऽन्तरिक्ष॒प्रा वह॑मानो॒ अश्वै॑ः ।
हस्ते॒ दधा॑नो॒ नर्या॑ पु॒रूणि॑ निवे॒शय॑ञ्च प्रसु॒वञ्च॒ भूम॑ ॥१
आ । दे॒वः । या॒तु॒ । स॒वि॒ता । सु॒ऽरत्नः॑ । अ॒न्त॒रि॒क्ष॒ऽप्राः । वह॑मानः । अश्वैः॑ ।
हस्ते॑ । दधा॑नः । नर्या॑ । पु॒रूणि॑ । नि॒ऽवे॒शय॑न् । च॒ । प्र॒ऽसु॒वन् । च॒ । भूम॑ ॥१
आ । देवः । यातु । सविता । सुऽरत्नः । अन्तरिक्षऽप्राः । वहमानः । अश्वैः ।
हस्ते । दधानः । नर्या । पुरूणि । निऽवेशयन् । च । प्रऽसुवन् । च । भूम ॥१
"सुरत्नः शोभनरत्नोपेतः “अन्तरिक्षप्राः स्वकीयेन तेजसान्तरिक्षस्य पूरयिता “अश्वैः स्वकीयैर्वाहैः "वहमानः उह्यमानः “सविता सर्वस्य प्रेरकः “देवः “आ “यातु आगच्छतु । कीदृशः। “नर्या नर्याणि मनुष्यहितानि “पुरूणि बहूनि धनानि “हस्ते पाणौ “दधानः दातुं धारयन् "भूम भूतानि “निवेशयंश्च रात्रिषु स्वे स्थाने स्थापयंश्च "प्रसुवंश्च अहःसु प्रेरयंश्च । एवंभूतः सविता देव आ यातु ॥
उद॑स्य बा॒हू शि॑थि॒रा बृ॒हन्ता॑ हिर॒ण्यया॑ दि॒वो अन्ताँ॑ अनष्टाम् ।
नू॒नं सो अ॑स्य महि॒मा प॑निष्ट॒ सूर॑श्चिदस्मा॒ अनु॑ दादप॒स्याम् ॥२
उत् । अ॒स्य॒ । बा॒हू इति॑ । शि॒थि॒रा । बृ॒हन्ता॑ । हि॒र॒ण्यया॑ । दि॒वः । अन्ता॑न् । अ॒न॒ष्टा॒म् ।
नू॒नम् । सः । अ॒स्य॒ । म॒हि॒मा । प॒नि॒ष्ट॒ । सूरः॑ । चि॒त् । अ॒स्मै॒ । अनु॑ । दा॒त् । अ॒प॒स्याम् ॥२
उत् । अस्य । बाहू इति । शिथिरा । बृहन्ता । हिरण्यया । दिवः । अन्तान् । अनष्टाम् ।
नूनम् । सः । अस्य । महिमा । पनिष्ट । सूरः । चित् । अस्मै । अनु । दात् । अपस्याम् ॥२
"शिथिरा शिथिलौ दानार्थं प्रसारितौ "बृहन्ता बृहन्तौ महान्तौ “हिरण्यया हिरण्ययौ सुवर्णमयौ “अस्य सवितुः संबन्धिनौ "बाहू हस्तौ “दिवः अन्तरिक्षस्य "अन्तान् पर्यन्तान् "उत् "अनष्टाम् ऊर्ध्वौ सन्तौ व्याप्नुवताम् । “नूनम् अद्य "अस्य ईदृग्भूतस्य सवितुः “सः तादृशः “महिमा महत्त्वं “पनिष्ट अस्माभिः स्तूयते । “सूरश्चित् सूर्योऽपि “अस्मै सवित्रे “अपस्यां कर्मेच्छाम् “अनु “दात् अनुददातु ॥
सावित्रे पशौ पुरोडाशस्थ हविषोः ‘स घा नः' इति द्वे अनुवाक्ये । सूत्रं पूर्वमुदाहृतम् । आश्वमेधिकीषु सावित्रेष्टिषु तृतीयस्यामिष्टाविमे एव याज्यानुवाक्ये । सूत्रितं च - स घा नो देवः सविता सहावेति द्वे ' (आश्व. श्रौ. १०. ६) इति ॥
स घा॑ नो दे॒वः स॑वि॒ता स॒हावा सा॑विष॒द्वसु॑पति॒र्वसू॑नि ।
वि॒श्रय॑माणो अ॒मति॑मुरू॒चीं म॑र्त॒भोज॑न॒मध॑ रासते नः ॥३
सः । घ॒ । नः॒ । दे॒वः । स॒वि॒ता । स॒हऽवा॑ । आ । सा॒वि॒ष॒त् । वसु॑ऽपतिः । वसू॑नि ।
वि॒ऽश्रय॑माणः । अ॒मति॑म् । उ॒रू॒चीम् । म॒र्त॒ऽभोज॑नम् । अध॑ । रा॒स॒ते॒ । नः॒ ॥३
सः । घ । नः । देवः । सविता । सहऽवा । आ । साविषत् । वसुऽपतिः । वसूनि ।
विऽश्रयमाणः । अमतिम् । उरूचीम् । मर्तऽभोजनम् । अध । रासते । नः ॥३
“सहावा । तेजोऽन्तराण्यभिभावुकं तेजो यस्य सः । “वसुपतिः धनानां पालकः “सः “सविता “देवः “नः अस्मभ्यं “वसूनि धनानि “आ "साविषत् आ समन्तात् प्रेरयति । “घ इति पूरणः । स सविता देवः “उरूचीं विस्तीर्णगमनाम् “अमतिं रूपम् । दीप्तिमित्यर्थः। “विश्रयमाणः निषेवमाणः सन् “आध अधुना “नः अस्मभ्यं “मर्तभोजनं मनुष्याणां भोगयोग्यं धनं “रासते ददातु ॥
इ॒मा गिर॑ः सवि॒तारं॑ सुजि॒ह्वं पू॒र्णग॑भस्तिमीळते सुपा॒णिम् ।
चि॒त्रं वयो॑ बृ॒हद॒स्मे द॑धातु यू॒यं पा॑त स्व॒स्तिभि॒ः सदा॑ नः ॥४
इ॒माः । गिरः॑ । स॒वि॒तार॑म् । सु॒ऽजि॒ह्वम् । पू॒र्णऽग॑भस्तिम् । ई॒ळ॒ते॒ । सु॒ऽपा॒णिम् ।
चि॒त्रम् । वयः॑ । बृ॒हत् । अ॒स्मे इति॑ । द॒धा॒तु॒ । यू॒यम् । पा॒त॒ । स्व॒स्तिऽभिः॑ । सदा॑ । नः॒ ॥४
इमाः । गिरः । सवितारम् । सुऽजिह्वम् । पूर्णऽगभस्तिम् । ईळते । सुऽपाणिम् ।
चित्रम् । वयः । बृहत् । अस्मे इति । दधातु । यूयम् । पात । स्वस्तिऽभिः । सदा । नः ॥४
“इमाः ईदृग्भूताः “गिरः । गृणन्ति स्तुवन्तीति गिरः स्तोत्र्यः प्रजाः । यद्वा । इमाः स्तुतिरूपा वाचः । “सुजिह्वं शोभनजिह्वम् । शोभनवाचमित्यर्थः । “पूर्णगभस्तिं संपूर्णधनहस्तं “सवितारं देवम् “ईळते स्तुवन्ति । स च सविता “चित्रं चायनीयं "बृहत् महत् "वयः अन्नम् “अस्मे अस्मासु “दधातु । यद्वा अस्मे अस्मभ्यं प्रयच्छतु । हे सवितृप्रमुखा देवाः “यूयं “नः अस्मान् “स्वस्तिभिः कल्याणैः “सदा सर्वदा “पात पालयत । ॥ १२ ॥
| मण्डल ७ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|