ऋग्वेदः सूक्तं ७.४३
| ← सूक्तं ७.४२ | ऋग्वेदः - मण्डल ७ सूक्तं ७.४३ मैत्रावरुणिर्वसिष्ठः। |
सूक्तं ७.४४ → |
| दे. विश्वे देवाः। त्रिष्टुप्। |
प्र वो यज्ञेषु देवयन्तो अर्चन्द्यावा नमोभिः पृथिवी इषध्यै ।
येषां ब्रह्माण्यसमानि विप्रा विष्वग्वियन्ति वनिनो न शाखाः ॥१॥
प्र यज्ञ एतु हेत्वो न सप्तिरुद्यच्छध्वं समनसो घृताचीः ।
स्तृणीत बर्हिरध्वराय साधूर्ध्वा शोचींषि देवयून्यस्थुः ॥२॥
आ पुत्रासो न मातरं विभृत्राः सानौ देवासो बर्हिषः सदन्तु ।
आ विश्वाची विदथ्यामनक्त्वग्ने मा नो देवताता मृधस्कः ॥३॥
ते सीषपन्त जोषमा यजत्रा ऋतस्य धाराः सुदुघा दुहानाः ।
ज्येष्ठं वो अद्य मह आ वसूनामा गन्तन समनसो यति ष्ठ ॥४॥
एवा नो अग्ने विक्ष्वा दशस्य त्वया वयं सहसावन्नास्क्राः ।
राया युजा सधमादो अरिष्टा यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः ॥५॥
सायणभाष्यम्
‘ प्र वो यज्ञेषु ' इति पञ्चर्चं दशमं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षं त्रैष्टुभं वैश्वदेवम्। ‘प्र वः पञ्च ' इत्यनुक्रान्तम् । सूक्तविनियोगो लैङ्गिकः । प्रथमे छन्दोमे प्रउगशस्त्रे ‘प्र वो यज्ञेषु ' इति वैश्वदेवस्तृचः । सूत्रितं च -- ‘ प्र वो यज्ञेषु देवयन्तो अर्चन् प्र क्षोदसा धायसा सस्र एषेति प्रउगम् ' (आश्व. श्रौ. ८. ९) इति ॥
प्र वो॑ य॒ज्ञेषु॑ देव॒यन्तो॑ अर्च॒न्द्यावा॒ नमो॑भिः पृथि॒वी इ॒षध्यै॑ ।
येषां॒ ब्रह्मा॒ण्यस॑मानि॒ विप्रा॒ विष्व॑ग्वि॒यन्ति॑ व॒निनो॒ न शाखा॑ः ॥१
प्र । वः॒ । य॒ज्ञेषु॑ । दे॒व॒ऽयन्तः॑ । अ॒र्च॒न् । द्यावा॑ । नमः॑ऽभिः । पृ॒थि॒वी इति॑ । इ॒षध्यै॑ ।
येषा॑म् । ब्रह्मा॑णि । अस॑मानि । विप्रा॑ । विष्व॑क् । वि॒ऽयन्ति॑ । व॒निनः॑ । न । शाखाः॑ ॥१
प्र । वः । यज्ञेषु । देवऽयन्तः । अर्चन् । द्यावा । नमःऽभिः । पृथिवी इति । इषध्यै ।
येषाम् । ब्रह्माणि । असमानि । विप्रा । विष्वक् । विऽयन्ति । वनिनः । न । शाखाः ॥१
“देवयन्तः देवान् कामयमानाः विप्राः “यज्ञेषु “नमोभिः स्तुतिभिर्हविर्भिर्वा “वः युष्मान् “इषध्यै अभिप्राप्तुं “प्र “अर्चन् प्रार्चयन्ति प्रकर्षेण स्तुवन्ति । “द्यावा दिवं च “पृथिवी भूमिं च प्रस्तुवन्ति । “येषां विप्राणां मेधाविनां “ब्रह्माणि स्तोत्राणि “वनिनो “न “शाखाः वृक्षस्य शाखा इव “विष्वक् विश्वतः “वियन्ति विशेषेण गच्छन्ति । ते "विप्राः प्रार्चन्निति पूर्वेण संबन्धः ।।
प्र य॒ज्ञ ए॑तु॒ हेत्वो॒ न सप्ति॒रुद्य॑च्छध्वं॒ सम॑नसो घृ॒ताची॑ः ।
स्तृ॒णी॒त ब॒र्हिर॑ध्व॒राय॑ सा॒धूर्ध्वा शो॒चींषि॑ देव॒यून्य॑स्थुः ॥२
प्र । य॒ज्ञः । ए॒तु॒ । हेत्वः॑ । न । सप्तिः॑ । उत् । य॒च्छ॒ध्व॒म् । सऽम॑नसः । घृ॒ताचीः॑ ।
स्तृ॒णी॒त । ब॒र्हिः । अ॒ध्व॒राय॑ । सा॒धु । ऊ॒र्ध्वा । शो॒चींषि॑ । दे॒व॒ऽयूनि॑ । अ॒स्थुः॒ ॥२
प्र । यज्ञः । एतु । हेत्वः । न । सप्तिः । उत् । यच्छध्वम् । सऽमनसः । घृताचीः ।
स्तृणीत । बर्हिः । अध्वराय । साधु । ऊर्ध्वा । शोचींषि । देवऽयूनि । अस्थुः ॥२
अयमस्मदीयः "यज्ञः “प्र “एतु देवान् प्रति गच्छतु । तत्र दृष्टान्तः । “हेत्वो “न “सप्तिः शीघ्रगाम्यश्वो यथा तद्वत् । हे ऋत्विजः सर्वे यूयं “समनसः सदृशमनस्काः सन्तः “घृताचीः स्रुचः “उद्यच्छध्वं हस्त उद्यम्य धारयत । तथा “अध्वराय यागं कर्तुं “साधु साधकं “बर्हिः कुशमयं “स्तृणीत वेद्यां छादयत । हे अग्ने “देवयूनि देवान् कामयमानानि त्वदीयानि “शोचींषि अर्चींषि “ऊर्ध्वा ऊर्ध्वमुखानि “अस्थुः तिष्ठन्तु ॥
आ पु॒त्रासो॒ न मा॒तरं॒ विभृ॑त्रा॒ः सानौ॑ दे॒वासो॑ ब॒र्हिष॑ः सदन्तु ।
आ वि॒श्वाची॑ विद॒थ्या॑मन॒क्त्वग्ने॒ मा नो॑ दे॒वता॑ता॒ मृध॑स्कः ॥३
आ । पु॒त्रासः॑ । न । मा॒तर॑म् । विऽभृ॑त्राः । सानौ॑ । दे॒वासः॑ । ब॒र्हिषः॑ । स॒द॒न्तु॒ ।
आ । वि॒श्वाची॑ । वि॒द॒थ्या॑म् । अ॒न॒क्तु॒ । अग्ने॑ । मा । नः॒ । दे॒वऽता॑ता । मृधः॑ । क॒रिति॑ कः ॥३
आ । पुत्रासः । न । मातरम् । विऽभृत्राः । सानौ । देवासः । बर्हिषः । सदन्तु ।
आ । विश्वाची । विदथ्याम् । अनक्तु । अग्ने । मा । नः । देवऽताता । मृधः । करिति कः ॥३
“मातरं जननीं “विभृत्राः विशेषेण भर्तव्याः “पुत्रासो “न पुत्रा इव तद्वदस्माकं भरणीयाः “देवासः देवाः “बर्हिषः कुशमयस्य वेद्यामास्तीर्णस्य “सानौ उन्नते देशे “आ “सदन्तु उपविशन्तु । हे “अग्ने “विदथ्यां यज्ञयोग्यां त्वदीयां ज्वालां “विश्वाची । विश्वं सर्वं हविरञ्चति गच्छतीति विश्वाची जुहूः। “आ “अनक्तु आ समन्तात् सिञ्चतु । "देवताता देवतातौ युद्धे “नः अस्माकं “मृधः हिंसकान् हे अग्ने त्वं “मा “कः मा कार्षीः । यज्ञवाचको देवतातिशब्दोऽत्र संग्रामे वर्तते ॥
ते सी॑षपन्त॒ जोष॒मा यज॑त्रा ऋ॒तस्य॒ धारा॑ः सु॒दुघा॒ दुहा॑नाः ।
ज्येष्ठं॑ वो अ॒द्य मह॒ आ वसू॑ना॒मा ग॑न्तन॒ सम॑नसो॒ यति॒ ष्ठ ॥४
ते । सी॒ष॒प॒न्त॒ । जोष॑म् । आ । यज॑त्राः । ऋ॒तस्य॑ । धाराः॑ । सु॒ऽदुघाः॑ । दुहा॑नाः ।
ज्येष्ठ॑म् । वः॒ । अ॒द्य । महः॑ । आ । वसू॑नाम् । आ । ग॒न्त॒न॒ । सऽम॑नसः । यति॑ । स्थ ॥४
ते । सीषपन्त । जोषम् । आ । यजत्राः । ऋतस्य । धाराः । सुऽदुघाः । दुहानाः ।
ज्येष्ठम् । वः । अद्य । महः । आ । वसूनाम् । आ । गन्तन । सऽमनसः । यति । स्थ ॥४
"यजत्राः यजनीयाः “ते इन्द्रादयो देवाः “ऋतस्य उदकस्य “सुदुघाः सुखेन दोग्धुं शक्याः “धाराः “दुहानाः वर्षन्तः "जोषं पर्याप्तं यथा भवति तथा “आ “सीषपन्त । सपतिः परिचरणार्थः । स्तुतिभिः आ समन्तात् पर्यचीचरन् । अस्मान् परिचरणं कुर्वन्तु । स्वीकुर्वन्त्विति यावत् । “अद्य अस्मिन् दिने हे देवाः “वसूनां धनानां मध्ये “ज्येष्ठं श्रेष्ठं “वः युष्मदीयं “महः मंहनीयं धनम् “आ गच्छतु। यूयमपि “समनसः तुल्यमतयः सन्तः “आ “गन्तन आगच्छत। हे देवाः यूयं --- आगन्तनेति संबन्धः ॥
ए॒वा नो॑ अग्ने वि॒क्ष्वा द॑शस्य॒ त्वया॑ व॒यं स॑हसाव॒न्नास्क्रा॑ः ।
रा॒या यु॒जा स॑ध॒मादो॒ अरि॑ष्टा यू॒यं पा॑त स्व॒स्तिभि॒ः सदा॑ नः ॥५
ए॒व । नः॒ । अ॒ग्ने॒ । वि॒क्षु । आ । द॒श॒स्य॒ । त्वया॑ । व॒यम् । स॒ह॒सा॒ऽव॒न् । आस्क्राः॑ ।
रा॒या । यु॒जा । स॒ध॒ऽमादः॑ । अरि॑ष्टाः । यू॒यम् । पा॒त॒ । स्व॒स्तिऽभिः॑ । सदा॑ । नः॒ ॥५
एव । नः । अग्ने । विक्षु । आ । दशस्य । त्वया । वयम् । सहसाऽवन् । आस्क्राः ।
राया । युजा । सधऽमादः । अरिष्टाः । यूयम् । पात । स्वस्तिऽभिः । सदा । नः ॥५
हे “अग्ने “एव एवं स्तुतस्त्वं “विक्षु प्रजासु मध्ये "नः अस्मभ्यम् “आ "दशस्य धनमभिप्रयच्छ। हे "सहसावन् बलवन्नग्ने “त्वया “आस्क्राः अस्कन्नाः “वयं “युजा नित्ययुक्तेन “राया धनेन “सधमादः सह माद्यन्तः “अरिष्टाः अहिंसिता भवेम । अस्मिन् सूक्ते प्रतिपादिताः सर्वे देवाः "यूयं “नः अस्मान् कल्याणैः सर्वदा पालयत ॥ ॥ १० ॥
| मण्डल ७ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|