ऋग्वेदः सूक्तं ७.५३
| ← सूक्तं ७.५२ | ऋग्वेदः - मण्डल ७ सूक्तं ७.५३ मैत्रावरुणिर्वसिष्ठः। |
सूक्तं ७.५४ → |
| दे. द्यावापृथिवी। त्रिष्टुप्। |
प्र द्यावा यज्ञैः पृथिवी नमोभिः सबाध ईळे बृहती यजत्रे ।
ते चिद्धि पूर्वे कवयो गृणन्तः पुरो मही दधिरे देवपुत्रे ॥१॥
प्र पूर्वजे पितरा नव्यसीभिर्गीर्भिः कृणुध्वं सदने ऋतस्य ।
आ नो द्यावापृथिवी दैव्येन जनेन यातं महि वां वरूथम् ॥२॥
उतो हि वां रत्नधेयानि सन्ति पुरूणि द्यावापृथिवी सुदासे ।
अस्मे धत्तं यदसदस्कृधोयु यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः ॥३॥
सायणभाष्यम्
‘प्र द्यावा यज्ञैः ' इति तृचात्मकं विंशं सूक्तं वसिष्ठस्यार्षं त्रैष्टुभं द्यावापृथिव्यम् । अनुक्रम्यते च --- प्र द्यावा द्यावापृथिव्यम्' इति । चतुर्थेऽहनि वैश्वदेवशस्त्र इदं द्यावापृथिव्यनिविद्धानम् । सूत्रितं च – ' आ देवो यातु प्र द्यावेति वासिष्ठम्' (आश्व. श्रौ. ८. ८) इति । द्यावापृथिव्ये पशौ वपापुरोडाशयोः ‘प्र द्यावा ' इति द्वे ऋचौ याज्ये। सूत्रितं च – प्र द्यावा यज्ञैः पृथिवी नमोभिरिति द्वे ' (आश्व. श्रौ. ३.८) इति ॥
प्र द्यावा॑ य॒ज्ञैः पृ॑थि॒वी नमो॑भिः स॒बाध॑ ईळे बृह॒ती यज॑त्रे ।
ते चि॒द्धि पूर्वे॑ क॒वयो॑ गृ॒णन्त॑ः पु॒रो म॒ही द॑धि॒रे दे॒वपु॑त्रे ॥१
प्र । द्यावा॑ । य॒ज्ञैः । पृ॒थि॒वी इति॑ । नमः॑ऽभिः । स॒ऽबाधः॑ । ई॒ळे॒ । बृ॒ह॒ती इति॑ । यज॑त्रे॒ इति॑ ।
ते इति॑ । चि॒त् । हि । पूर्वे॑ । क॒वयः॑ । गृ॒णन्तः॑ । पु॒रः । म॒ही इति॑ । द॒धि॒रे । दे॒वपु॑त्रे॒ इति॑ दे॒वऽपु॑त्रे ॥१
प्र । द्यावा । यज्ञैः । पृथिवी इति । नमःऽभिः । सऽबाधः । ईळे । बृहती इति । यजत्रे इति ।
ते इति । चित् । हि । पूर्वे । कवयः । गृणन्तः । पुरः । मही इति । दधिरे । देवपुत्रे इति देवऽपुत्रे ॥१
“यजत्रे यजनीये "बृहती बृहत्यौ महत्यौ "द्यावा “पृथिवी द्यावापृथिव्यौ "यज्ञैः यागैः "नमोभिः स्तोत्रैश्चाहं स्तोता "सबाधः बाधासहितः । ऋत्विजां संबाधयुक्त इत्यर्थः । “प्र “ईळे प्रकर्षेण स्तौमि । “मही महत्यौ "देवपुत्रे । देवाः पुत्रा ययोस्ते । “ते “चिद्धि तादृश्यौ खल्वपि द्यावापृथिव्यौ “पूर्वे पुरातनाः "कवयः गृणन्तः स्तुवन्तः "पुरः "दधिरे पुरस्तात् स्थापयामासुः ॥
आग्रयणे द्यावापृथिव्यैककपालस्य ‘प्र पूर्वजे ' इति याज्या । सूत्रितं च -- ‘ मही द्यौः पृथिवी च नः प्र पूर्वजे पितरा नव्यसीभिः' (आश्व. श्रौ. २. ९) इति ॥
प्र पू॑र्व॒जे पि॒तरा॒ नव्य॑सीभिर्गी॒र्भिः कृ॑णुध्वं॒ सद॑ने ऋ॒तस्य॑ ।
आ नो॑ द्यावापृथिवी॒ दैव्ये॑न॒ जने॑न यातं॒ महि॑ वां॒ वरू॑थम् ॥२
प्र । पू॒र्व॒जे इति॑ पू॒र्व॒ऽजे । पि॒तरा॑ । नव्य॑सीभिः । गीः॒ऽभिः । कृ॒णु॒ध्व॒म् । सद॑ने॒ इति॑ । ऋ॒तस्य॑ ।
आ । नः॒ । द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ इति॑ । दैव्ये॑न । जने॑न । या॒त॒म् । महि॑ । वा॒म् । वरू॑थम् ॥२
प्र । पूर्वजे इति पूर्वऽजे । पितरा । नव्यसीभिः । गीःऽभिः । कृणुध्वम् । सदने इति । ऋतस्य ।
आ । नः । द्यावापृथिवी इति । दैव्येन । जनेन । यातम् । महि । वाम् । वरूथम् ॥२
हे अस्मदीयाः स्तोतारो यूयं "नव्यसीभिः नवतराभिः “गीर्भिः स्तुतिरूपाभिर्वाग्भिः “ऋतस्य यज्ञस्य “सदने स्थानभूते "पूर्वजे पूर्वं प्रजाते "पितरा पितरौ विश्वस्य मातापितृभूते द्यावापृथिव्यौ “प्र “कृणुध्वं पुरस्कुरुत । अथ प्रत्यक्षस्तुतिः । हे "द्यावापृथिवी द्यावापृथिव्यौ युवां “दैव्येन देवसंबन्धिना “जनेन सह “नः अस्मानभि “आ “यातम् आगच्छतम् । किमर्थम् आयातमित्युच्यते । “वां युवयोः "वरूथम् अस्माभिर्वरणीयं “महि महत्। यद्धनमस्तीति शेषः। तद्धनमस्मभ्यं दीयतामित्यर्थः ॥
उ॒तो हि वां॑ रत्न॒धेया॑नि॒ सन्ति॑ पु॒रूणि॑ द्यावापृथिवी सु॒दासे॑ ।
अ॒स्मे ध॑त्तं॒ यदस॒दस्कृ॑धोयु यू॒यं पा॑त स्व॒स्तिभि॒ः सदा॑ नः ॥३
उ॒तो इति॑ । हि । वा॒म् । र॒त्न॒ऽधेया॑नि । सन्ति॑ । पु॒रूणि॑ । द्या॒वा॒पृ॒थि॒वी॒ इति॑ । सु॒ऽदासे॑ ।
अ॒स्मे इति॑ । ध॒त्त॒म् । यत् । अस॑त् । अस्कृ॑धोयु । यू॒यम् । पा॒त॒ । स्व॒स्तिऽभिः॑ । सदा॑ । नः॒ ॥३
उतो इति । हि । वाम् । रत्नऽधेयानि । सन्ति । पुरूणि । द्यावापृथिवी इति । सुऽदासे ।
अस्मे इति । धत्तम् । यत् । असत् । अस्कृधोयु । यूयम् । पात । स्वस्तिऽभिः । सदा । नः ॥३
“उतो "हि अपि च खलु हे “द्यावापृथिवी द्यावापृथिव्यौ “वां युवयोः "सुदासे शोभनहविर्दानाय यजमानाय देयानि “पुरूणि बहूनि "रत्नधेयानि रमणीयानि धनानि "सन्ति भवन्ति । तेषां मध्ये "यत् धनम् अस्कृधोयु । कृधुको ह्रस्वः । अह्रस्वमनल्पम् "असत् भवेत्तद्धनम् "अस्मे अस्मभ्यं “धत्तं प्रयच्छतम् । हे द्यावापृथिव्यौ "यूयं युवां "नः अस्मान् सर्वदा कल्याणैः "पात पालयतम् ॥ ॥२०॥
| मण्डल ७ | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|