नारदपुराणम्- उत्तरार्धः/अध्यायः ७१
अथ पुष्करमाहात्म्यं प्रारभ्यते ।।
मोहिन्युवाच ।।
श्रुतं प्रभासमाहात्म्यं द्रिजश्रेष्ठातिपुण्यदम् ।।
अधुना श्रोतुमिच्छामि माहात्म्यं पुष्करोद्भवम् ।। ७१-१ ।।
यदाद्यंसर्वतीर्थानां पवित्रं पापनाशनम् ।।
मत्पितुर्यज्ञसदनं तन्ममाख्याहि विस्तरात् ।। ७१-२ ।।
वसुरुवाच ।।
श्रृणु भद्रे प्रवक्ष्यामि नराणां कामदं सद ।।
पुण्यंपुष्करमाहात्म्यं बहुतीर्थसमन्वितम् ।। ७१-३ ।।
विष्णुना सहिता देवा यत्रेन्द्राद्या व्यवस्थिताः ।।
गजवक्त्रः कुमारश्च रैवतश्च दिवाकरैः ।। ७१-४ ।।
शिवदूति तथा देवी क्षेत्रक्षेमंकरी सदा ।।
ज्येष्ठे तु पुष्करारण्ये यस्तिष्ठति निरुद्यमी ।। ७१-५ ।।
अष्टांगयोगजं पुण्यं स लभेन्नात्र संशयः ।।
नातः परतरं किंछित्क्षेत्रमस्तीह भूतले ।। ७१-६ ।।
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन सेव्यमेतन्नरोत्तमैः ।।
ब्राह्मणाः क्षत्त्रिया वैश्याः शूद्रा वा क्षेत्रवासिनः ।। ७१-७ ।।
सर्वात्मना ब्रह्मभक्ताभूतानुग्रहकारिणः ।।
ते यांति ब्रह्मणो लोकं यत्र गच्छंति योगिनः ।। ७१-८ ।।
यो नरः सर्वतीर्थेषु यत्फलं लभते प्लुतः ।।
तत्सर्वं स लभेन्मर्त्यो ज्येष्ठकुंडेसकृत्प्लुतः ।। ७१-९ ।।
पुष्करारण्यमासाद्य यत्र प्राची सरस्वती ।।
मतिः स्मृतिर्दया प्रज्ञा मेधा बुद्धिसमाह्वया ।। ७१-१० ।।
तत्रस्थं तज्जलं येऽपि प्रपश्यंति तटे स्थिताः ।।
तेऽप्यश्वमेधयज्ञस्य फलं प्राप्य व्रजंति कम् ।। ७१-११ ।।
त्रीणि श्रृंगाणि शुभ्राणि त्रीणि प्रस्रवणानि च ।।
ज्येष्ठमध्यकनिष्ठानि त्रीणि तत्र सरांसि च ।। ७१-१२ ।।
तत्रान्यत्सुमहत्तीर्थं नंदा नाम सरस्वती ।।
यत्र पश्चिमदिश्यास्ते सरसो योजने सति ।। ७१-१३ ।।
तत्र स्नात्वा विधानेन गां च दत्त्वा पयस्विनीम् ।।
विप्राय वेदविदुषे व्रजेद्ब्रह्मक्षयं नरः ।। ७१-१४ ।।
कोटितीर्थं तथात्रास्ति यत्रर्षिकोटिरागता ।।
तत्र स्नात्वा द्विजान्प्रार्च्य मुच्यते सर्वपातकैः ।। ७१-१५ ।।
अगस्त्याश्रममासाद्य स्नात्वा संपूज्य कुंभजम् ।।
दीर्घायुर्जायते भोगी देहांते स्वर्गतिं लभेत् ।। ७१-१६ ।।
सप्तर्षीणां तथा प्राप्य तत्राश्रममनन्यधीः ।।
स्नात्वा संपूज्य भक्त्या ताँल्लभते तत्सलोकताम् ।। ७१-१७ ।।
मनूनामाश्रमे स्नात्वा पूजामाप्नोति सर्वतः ।।
गंगाविनिर्गमे स्नात्वा गंगास्नानफलं लभेत् ।। ७१-१८ ।।
ज्येष्ठे तु पुष्करे स्नात्वा गां च दत्त्वा द्विजातये ।।
भुक्त्वेह भोगानखिलान्ब्रह्मलोके महीयते ।। ७१-१९ ।।
मध्यमे पुष्करे स्नात्वा ब्राह्मणाय महीं ददत् ।।
विष्णुलोकमवाप्नोति विमानवरमास्थितः ।। ७१-२० ।।
कनिष्ठे तु नरः स्नात्वा दत्त्वा विप्राय कांचनम् ।।
सर्वान्कामानवाप्यांते रुद्रलोके महीयते ।। ७१-२१ ।।
ततो विष्णुपदे स्नात्वा दत्त्वा किञ्चिद्द्विजातये ।।
लभते सकलान्कामान् विष्णोश्चैव प्रसादतः ।। ७१-२२ ।।
नागतीर्थे ततः स्नात्वा नागानभ्यर्च्य मानवाः ।।
दत्त्वा दानं द्विजातिभ्यः मोदते त्रिदिवेयुगम् ।। ७१-२३ ।।
पिशाचतीर्थके स्नात्वा दत्त्वा विप्राय भोजनम् ।।
न कदाचित्पिशाचत्वं प्राप्नोति त्रिविदं व्रजेत् ।। ७१-२४ ।।
शिवदूतीह्रदेस्नात्वा तत्र शंभुं समर्च्य च ।।
विप्रान्संभोज्य मिष्टान्नं स्वर्गलोके महीयते ।। ७१-२५ ।।
आकाशपुष्करे स्नात्वा मंत्रयोगफलप्रदे ।।
नरो मुक्तिमवाप्नोति सत्यं सत्यं तवोदितम् ।। ७१-२६ ।।
आपोहिष्ठादिभिर्मंत्रैराकाशस्थं विचिंत्य तत् ।।
स्नायाद्यः पुष्करारण्ये स लभेच्छाश्वतं पदम् ।। ७१-२७ ।।
आग्नेयं तु यदा ऋक्षं कार्तिक्यां भवति क्वचित् ।।
महती सा तिथिस्तत्र स्नानमाकाशपुष्करे ।। ७१-२८ ।।
याम्यर्क्षयोगे कार्तिक्यां मध्यमे स्नानकृन्नरः ।।
तत्फलं समवाप्नोति यन्नभः पुष्करोद्भवम् ।। ७१-२९ ।।
प्राजापत्यर्क्षयुक्तायां कार्तिक्यां तु कनिष्टके ।।
स्नातस्तत्फलमाप्नोति यद्वियत्पुष्करोद्भवम् ।। ७१-३० ।।
नंदा चार्के गुरौ सोमे याम्ये वह्नौ विधौ क्रमात् ।।
यदा नभः पुष्करोत्थं तदा स्यात्सकलं फलम् ।। ७१-३१ ।।
विशाखायां यदा भानुः कृत्तिकायां च चंद्रमाः ।।
तदा नभः पुष्कराख्ये योगे स्नातो दिवं व्रजेत् ।। ७१-३२ ।।
अंतरिक्षावतीर्णेऽस्मिंस्तीर्थे पैतामहे शुभे ।।
कुर्वंति ये नराः स्नानं तेषां लोका महोदयाः ।। ७१-३३ ।।
पंचस्नोतःसरस्वत्यां पुष्करारण्यके सति ।।
कृतानि मुनिभिः सिद्धैस्तीर्थान्यायतनानि च ।। ७१-३४ ।।
तेषु सर्वेषु विज्ञेया धर्महेतुः सरस्वती ।।
हाटकक्षितिगौरिणां दानं तेषु महाफलम् ।। ७१-३५ ।।
धान्यान्यपि तिलांश्चापि योऽत्र दद्याद्द्विजोत्तमे ।।
स नरो लभते भोगानिहामुत्र परां गतिम् ।। ७१-३६ ।।
संगे गंगासरस्वत्योर्यः स्नात्वा पूजयेद्द्विजान् ।।
स प्राप्नोति गतिं चाग्र्यां भुक्त्वा भोगानिहेप्सितान् ।। ७१-३७ ।।
अवियोगाभिधायां तु वाप्यां स्नात्वा नरः सति ।।
पिंडं दत्त्वा विधानेन पितॄन्नयति वै दिवम् ।। ७१-३८ ।।
तथा सौभाग्यकूपे तु स्नात्वा सतर्प्य पूर्वजान् ।।
सद्गतिं लभते मर्त्यो सौभाग्यं चातुलं भुवि ।। ७१-३९ ।।
मर्यादापर्वतौ द्वौ तु स्नात्वा स्पृष्ट्वा समर्च्य च ।।
वांछिताँल्लभते लोकान्सांगयात्राफलं तथा ।। ७१-४० ।।
अजगंधं शिवं प्राप्य समभ्यर्च्य विधानतः ।।
लभने वांछितान्कामानिह लोके परत्र च ।। ७१-४१ ।।
सरसो दक्षिणे भागे सावित्रीं पर्वतोपरि ।।
संस्थितां यः समभ्यर्चेत्सोऽपि वेदस्य तत्त्ववित् ।। ७१-४२ ।।
वाराहस्य नृसिंहस्य ब्रह्मणस्य हरेस्तथा ।।
शिवस्य चापि सूर्यस्य सोमस्य च गुहस्य च ।। ७१-४३ ।।
पार्वत्या ज्वलन स्यापि तत्र तीर्थानि मोहिनि ।।
पृथक् तेषु महाभागे नरः स्नात्वा समाहितः ।। ७१-४४ ।।
दानं च दत्त्वा विप्रेभ्यो लभते गतिमुत्तमाम् ।।
पुष्करे दुर्लभं स्नानं पुष्करे दुर्लभं तपः ।। ७१-४५ ।।
पुष्करे दुर्लेभे दानं पुष्करे दुर्लभा स्थितिः ।।
शतयोजनसंस्थोऽपि स्नानकाले तु यो नरः ।। ७१-४६ ।।
पुष्करं चिंतयेद्भक्त्या स तत्स्नानफलं लभेत् ।।
मंकणाद्यास्तपःसिद्धाः सेवन्ते पुष्करं मुदा ।। ७१-४७ ।।
यत्र तत्र गतो भाग्यात्कामितां सिद्धिमाप्नुयात् ।।
पुष्करेति च नामापि येनोक्तं विधिनंदिनि ।। ७१-४८ ।।
पुष्करस्नानजं पुण्यं लभेत्सोऽपि न संशयः ।।
यः श्रृणोति नरो भक्त्या माहात्म्यं पुष्करस्य च ।। ७१-४९ ।।
सोऽपि स्नानफलं प्राप्य मोदते दिवि देववत् ।। ७१-५० ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणोत्तरभागे वसुमोहिनीसंवादे पुष्करमाहात्म्यं नामैकसप्ततितमोऽध्यायः ।। ७१ ।।
इति पुष्करमाहात्म्यं समाप्तम् ।।