नारदपुराणम्- उत्तरार्धः/अध्यायः १४
वसिष्ठ उवाच ।।
संप्रस्थितावुभौ राजन्गिरिशीर्षाद्धरातलम् ।।
पश्यमानौ बहून्भावान्गिरिजातान्मनोहरमनोहरान् ।। १४-१ ।।
केचिद्विद्रुमसंकाशाः केचिद्रजतसन्निभाः ।।
केचिन्नीलसमप्रख्याः केचित्कांचनसत्विषः ।। १४-२ ।।
केचित्स्फाटिकवर्णाभा हरितालनिभाः परे ।।
अन्योन्यश्लेषतां प्राप्तौ सकलैः स्थावरैरिव ।। १४-३ ।।
सप्राप्य वसुधां भूपो ह्यपश्यद्वाजिनां वरम् ।।
खन्यमानं खुरेणोर्वी कुलिशाभेन वेगिना ।। १४-४ ।।
तस्य दारयतः पृथ्वीं सुतीक्ष्णेन खुरेण हि ।।
गृहगोधाभवत्तस्मिन् भूभागांतर्गता किल ।। १४-५ ।।
निर्गच्छमाना नृपते खुरेण विदलीकृता ।।
विदीर्यमाणां नृपतिरपश्यत्स दयापरः ।। १४-६ ।।
अभ्यधावत वेगेन हा हतेति प्रियां वदन् ।।
ततः स वृक्षपत्रेण कोमलेन महीपतिः ।। १४-७ ।।
उत्सार्य तां खुरादाशु प्राक्षिपत्तृणशाद्वले ।।
ततस्तु मोहिनीं प्राह प्रेक्ष्य मूर्च्छागतां हि ताम् ।। १४-८ ।।
शीघ्रमाहर चार्वंगिजलं जलजलोचने ।।
येन मूर्च्छागतां सिंचे गृहगोधां विमर्द्दिताम् ।। १४-९ ।।
सा भर्तुर्वचनाच्छीघ्रमानयच्छीतलं जलम् ।।
तेनाभ्यषिं चन्नृपतिर्गृहगोधां विमूर्च्छिताम् ।। १४-१० ।।
अवाप चेतनां राजन् शीतलाज्जलसेचनात् ।।
अभिघातेषु सर्वेषु शस्तं वारिप्रसेचनम् ।। १४-११ ।।
अथवा क्लिन्नवस्त्रेण सहसा बंधनं हितम् ।।
संप्राप्तचेतना भूप गोधा वचनमब्रवीत् ।। १४-१२ ।।
राजानमग्रतो वीक्ष्य वेदनार्ता शनैः शनैः ।।
रुक्मांगद महाबाहो निबोध मम चेष्टितम् ।। १४-१३ ।।
शाकले नगरे रम्ये भार्याहं ह्यग्रजन्मनः ।।
रूपयौवनसंपन्ना तस्य नातिप्रिया विभो ।। १४-१४ ।।
सदा विद्वेषसंयुक्तो मयि निष्ठुरजल्पकः ।।
नान्यस्य कस्यचिद्द्वेष्टा स तु मे नृपते पतिः ।। १४-१५ ।।
ततोऽह क्रोधसंयुक्ता वशीकरणलंभनात् अपृच्छं प्रमदा राजन्यास्त्यक्ताः पतिभिः किल ।। १४-१६ ।।
ताभिरुक्ता ह्यहं भूप वश्यो भर्ता भविष्यति ।।
अस्माकं प्रत्ययो जातो भर्तृत्यागावमाननात् ।। १४-१७ ।।
प्रव्रज्याभेषजैर्वश्या जाता हि पतयस्तु नः ।।
त्वं पृच्छ तां वरारोहे दास्यते भेषजं शुभम् ।। १४-१८ ।।
न विकल्पस्त्वया कार्यो भविता दासवत्पतिः ।।
ततोऽहं त्वरितं गत्वा तासां वाक्येन भूपते ।। १४-१९ ।।
प्रासादः कथितस्तस्याः पृच्छंत्या मम मानवैः ।।
शतस्तंभसमायुक्तः कांतिमत्सुधया युतः ।। १४-२० ।।
प्रविश्य तं सुतेजस्कामपश्यं ब्रह्यचारिणीम् ।।
प्रावृतां दीर्घवस्त्रेण सन्ध्यारागसवर्णिनीम् ।। १४-२१ ।।
दीर्घाभिः सा जटाभिस्तु संवृता दीप्तिसयुता ।।
परिचारकैस्तु संयुक्ता वीज्यमाना शनैः शनैः ।। १४-२२ ।।
अक्षसूत्रकरा सा तु जपन्ती भगमालिनी ।।
सर्ववश्यकरं मन्त्रं क्षोभकं प्रत्ययावहम् ।। १४-२३ ।।
ततोऽहं प्रणता भूत्वा पद्भ्यां न्यस्यांगलीयकम् ।।
मृदुकांचनसंभूतं अतिरिक्तप्रभान्वितम् ।। १४-२४ ।।
ततो हृष्टाऽभवद्दृष्ट्वा पदस्थं चांगुलीयकम् ।।
अपृष्टया तया ज्ञातं मम भर्त्तुर्विमाननम् ।। १४-२५ ।।
तयोक्ताहं ततो भूप तापस्या प्रणता स्थिता ।।
चूर्णो रक्षान्वितो ह्येष सर्वभूतवशानुगः ।। १४-२६ ।।
त्वया भर्तरि संयोज्यो रक्ष्यं ग्रीवाशयांकुरम् ।।
भविष्यति पतिर्वश्यो नान्यां यास्यति सुन्दरीम् ।। १४-२७ ।।
चूर्णरक्षां गृहीत्वाहं प्राप्ताभर्तृगृहं पुनः ।।
प्रदोषे पयसा युक्तश्चूर्णो भर्तरि योजितः ।। १४-२८ ।।
ग्रीवायां हि कृता रक्षा न विचारो मया कृतः ।।
यदा स पीतचूर्णस्तु भर्ता नृपवरोत्तमा ।। १४-२९ ।।
तदहः क्षयरोगोऽभूत्पतिः क्षीणो दिने दिने ।।
गुह्ये तु क्रिमयो जाताः क्षतदुष्टव्रणोद्भवाः ।। १४-३० ।।
दिनैः कतिपयैर्जातैर्दीपवद्रविदर्शनात् ।।
हततेजास्तथा भर्त्ता मामुवाचाकुलेन्द्रियः ।। १४-३१ ।।
क्रंदमानो दिवा रात्रौ दासोऽस्मि तव शोभने ।।
त्राहि मां शरणं प्राप्तं न गच्छेयं परिस्त्रियम् ।। १४-३२ ।।
तत्तस्य रुदितं श्रुत्वा भयभीता महीपते ।।
तस्यां निवेदितं सर्वं कथं भर्ता भवेत्सुखी ।। १४-३३ ।।
तयापि भेषजं दत्तं द्वितीयं दाहशांतये ।।
दत्ते तु भेषजे तस्मिन्सुस्थोऽभूत्तत्क्षणात्पतिः ।। १४-३४ ।।
पूर्वचूर्णोद्भवो दाहः शांतस्तेनौषधेन ह ।।
ततः प्रभृति मे भर्ता वश्योऽभूद्वचने स्थितः ।। १४-३५ ।।
कालेन पञ्चतां प्राप्ता गता नरकयातनाम् ।।
ताम्रभ्राष्ट्रे ह्यहं दग्धा युगानि दश पञ्च च ।। १४-३६ ।।
सूक्ष्माणि तिलमात्राणि कृत्वा खण्डान्यनेकशः ।।
किंचित्पातकशेषेण धरायामवतारिता ।। १४-३७ ।।
गृहगोधामयं रूपं कृतं भास्करजेन मे ।।
साहमत्र स्थिता भूप वर्षाणामयुतं पुरा ।। १४-३८ ।।
यान्यापि युवतिर्भूप भर्तुर्वश्यं समाचरेत् ।।
वृथाधर्मा दुराचारा दह्यते ताम्रभ्राष्ट्रके ।। १४-३९ ।।
भर्ता नाथो गतिर्भर्ता दैवतं गुरुरेव च ।।
तस्य वश्यं चरेद्या तु सा कथं सुखमाप्नुयात् ।। १४-४० ।।
तिर्यग्योनिशतं याति क्रिमिकुष्ठसमन्विता ।।
तस्माद्भूपाल कर्तव्यं स्त्रीभिर्भर्तृवचः सदा ।। १४-४१ ।।
साहं यास्ये पुनर्योनिं कुत्सितां पातकान्विताम् ।।
यदि नोद्धरसे राजन्नद्य मां शरणागताम् ।। १४-४२ ।।
सुकृतस्य प्रदानेन विजयाजनितेन हि ।।
या त्वया संगमे पुण्ये कृता श्रवणद्वादशी ।। १४-४३ ।।
सरय्वाश्चैव गंगायाः पापनाशविधायके ।।
प्रेतनिर्यातनी पुण्या मानसेप्सितदायिनी ।। १४-४४ ।।
यस्यां गृहेऽपि भूपाल संस्मृतो मनुजैर्हरिः ।।
सर्वतीर्थफलावाप्तिं कुरुते नात्र संशयः ।। १४-४५ ।।
दत्तं जप्तं हुतं यच्च कृतं देवार्चनादिकम् ।।
सर्वं तदक्षयं भूप यत्कृतं विजयादिने ।। १४-४६ ।।
एवंविधं फलं यस्यास्तद्देहि सुकृतं मम ।।
द्वादश्यामुपवासेन त्रयोदश्यां तु पारणे ।। १४-४७ ।।
द्वादशाब्दोपवासस्य फलं प्राप्तोत्युपोषणे ।।
दयां कृत्वा महीपाल धर्ममूर्तिर्भवान् क्षितौ ।। १४-४८ ।।
वैवस्वतपथध्वंसी परित्राहि सुदुःखिताम् ।।
गृहगोधावचः श्रुत्वा मोहिनी वाक्यमब्रवीत् ।। १४-४९ ।।
स्वकृतं तु जनोऽश्नाति सुखदुःखात्मकं विभो।।
तस्मात्किमनया कार्यं पापया भर्तुदुष्टया ।। १४-५० ।।
यया भर्ता वशं नीतो रक्षाचूर्णादिभिर्नृप ।।
साधुभ्यो यत्कृतं राजन्यशःस्वर्गकरं भवेत् ।। १४-५१ ।।
उभयोर्भ्रं शतामेति पापेभ्यो यत्कृतं भवेत् ।।
शर्करामिश्रितं क्षीरं काद्रवेये नियोजितम् ।। १४-५२ ।।
विषवृद्धिं करोत्येव तद्वत्पापकृतं भवेत् ।।
परित्यजेमां त्वं पापां गच्छावो नगराय वै ।। १४-५३ ।।
जन्मव्यापारसक्तानामात्मसौख्यं विनश्यति ।।
रुक्मांगद उवाच ।।
ब्रह्मात्मजे कथं वाक्यमीदृशं व्याहृतदं त्वया ।।
न साधूनामिदं वृत्तं भवतीति वरानने ।। १४-५४ ।।
आत्मसौख्यकराः पापा भवंति परतापिनः ।।
विप्रपन्ना वरारोहे परोपकरणाय वै ।। १४-५५ ।।
शशी सूर्योऽथ पर्जन्यो मेदिनी हुतभुग्जलम् ।।
चंदनं पादपाः संतः परोपकरणाय वै ।। १४-५६ ।।
श्रूयते किल राजासीद्धरिश्चंद्रो वरानने ।।
चांडालमंदिरावासी भार्यातनयविक्रयी ।। १४-५७ ।।
असत्यवचनाद्भीतो दुःखाद्दुःखतरं गतः ।।
तस्य सत्येन संतुष्टादेवाः शक्रपुरोगमाः ।। १४-५८ ।।
वरेण छंदयांचक्रुर्हरिश्चंद्रं महीपतिम् ।।
तेन सत्यवता चोक्ता देवा ब्रह्मपुरोगमाः ।।
यदि तुष्टा हि विबुधा वरं मे दातुमर्हथ ।। १४-५९ ।।
एषा हि नगरी सर्वा सद्रुमा ससरीसृपा ।।
सबालवृद्धतरुणा सनारी सचतुष्पदा ।। १४-६० ।।
प्रयातु कृतपापापिस्वर्गतिं नगरी मम ।।
अयोध्यापातकं गृह्य गंताहं नरकं ध्रुवम् ।। १४-६१ ।।
एकाकी नहि गच्छामि परित्यज्य जनं क्षितौ ।।
स्वर्गं विबुधशार्दूलाः सत्यमेतन्मयेरितम् ।। १४-६२ ।।
तस्य तां स्थिरतां ज्ञात्वा सह तेनैव सा पुरी ।।
जगाम स्वर्गलोकं च इंद्रादीनामनुज्ञया ।। १४-६३ ।।
सोऽपि स्वर्गे स्थितो राजा स्वपुरेण समन्वितः ।।
कामगेन विमानेन पूज्यमानोऽमरैरपि ।। १४-६४ ।।
अस्थिदानं कृतं देवि कृपया हि दधीचिना ।।
देवानामुपकारार्थं श्रुत्वा दैत्यैः पराजितान् ।। १४-६५ ।।
कपोतार्थं स्वमांसानि शिबिना भूभुजा पुरा ।।
प्रदत्तानि वरारोहे श्येनाय क्षुधिताय वै ।। १४-६६ ।।
जीमूतवाहनो राजा पुरासीत्क्षितिमंडले ।।
तेनापि जीवितं दत्तं पन्नगाय वरानने ।। १४-६७ ।।
तस्माद्दयालुना देवि भवितव्यं महीभुजा ।।
शुचावमेध्येऽपि शुभे समं वर्षति वारिदः ।। १४-६८ ।।
चांडालपतितौ चंद्रो ह्लादयेच्च निजैः करैः ।।
तस्मादिमां वरारोहे गृह गोधां सुदुःखिताम् ।। १४-६९ ।।
उद्धरिष्ये निजैः पुण्यैर्दौहित्रैर्नाहुषो यथा ।।
विमोहिनीं तिरस्कृत्य गृहगोधामुवाच ह ।। १४-७० ।।
दत्तं दत्तं मया पुण्यं विजयासंभवं तव ।।
गच्छ विष्णुगताँल्लोकान्विधूताशेषकल्मषा ।। १४-७१ ।।
तद्वाक्यात्सहसा भूप दिव्याभरणभूषिता ।।
विमुच्य देहं तज्जीर्णं गृहगोधासमुद्भवम् ।। १४-७२ ।।
जगामामंत्र्य तं भूपं द्योतयंती दिशो दश ।।
सीमंतमिव कुर्वाणा वैष्णवं पदमुद्भुतम् ।। १४-७३ ।।
यद्योगिगम्यं हुतभुक्प्रकाशं वरं वरेण्यं परमात्मभूतम् ।।
तम्मादियं चैव शिखिप्रदीपा जगत्प्रकाशाय नृपप्रसूता ।। १४-७४ ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणोत्तरभागे गोधाविमुक्तिर्नाम चतुर्दशोऽध्यायः ।। १४ ।।