नारदपुराणम्- उत्तरार्धः/अध्यायः २३
मोहिन्युवाच ।।
वाक्यमुक्तं त्वया साधु कार्तिके यदुपोषणम् ।।
व्रतादिकरणं राज्ञां नोक्तं क्वापि निदर्शने ।। २३-१ ।।
मुक्त्वैकं ब्राह्मणं लोके नोक्तं शूद्रविशोरपि ।।
दानं हि पालनं युद्धं तृतीयं भूभुजां स्मृतम् ।। २३-२ ।।
न व्रतं हि त्वया कार्यं यदि मामिच्छसि प्रियाम् ।।
मुहूर्तमपि राजेंद्र न शक्नोमि त्वया विना ।। २३-३ ।।
स्थातुं कमलगर्भाभ किं पुनर्माससंख्यया ।।
यत्रोपवासकरणं मन्यसे वसुधाधिप ।। २३-४ ।।
तत्र वै भोजनं देयं विप्राणां च महात्मनाम् ।।
अथवा ज्येष्ठपत्नी या सा करोतु व्रतादिकम् ।।
एवमुक्ते तु वचने मोहिन्या रुक्मभूषणः ।। २३-५ ।।
आजुहाव प्रियां भार्यां नाम्ना संध्यावलिंशुभाम् ।।
आहूता तत्क्षणात्प्राप्ता राजानं भूरिदक्षिणम् ।। २३-६ ।।
आशीनं शयने दिव्ये मोहिनीबाहुसंवृतम् ।।
संघृष्टँ हि कुचाग्रेण स्वर्णकुंभनिभेन हि ।। २३-७ ।।
शयने वामनेत्रायाः सकामाया महीपते ।।
कृतां जलिपुटा भूत्वा भर्तुर्नमितकन्धरा ।। २३-८ ।।
संध्यावली प्राह नृपं किमाहूता करोम्यहम् ।।
तव वाक्ये स्थिता कांत दुःसापत्न्यविवर्जिता ।। २३-९ ।।
यथा यथा हि रमसे मोहिन्या सह भूपते ।।
तथा तथा मम प्रीतिर्वर्द्धते नात्र संशयः ।। २३-१० ।।
भर्तुः सौख्येन या नारी दुःखयुक्ता प्रजायते ।।
सा तु श्येनी भवेद्राजंस्त्रीणि वर्षाणि पञ्च च ।। २३-११ ।।
आज्ञां मे देहि राजेंद्र मा व्रीहां कामिकां कुरु ।। २३-१२ ।।
रुक्मांगद उवाच ।।
जानामि तव शीलं तु कुलं जानामि भामिनि ।।
तव वाक्येन हि चिरं मोहिनी रमिता मया ।। २३-१३ ।।
रममाणस्य सुचिरं बहवः कार्तिका गताः ।।
प्रिया सौख्येन मुग्धस्य न गतो हरिवासरः ।। २३-१४ ।।
सोऽहं तृप्तिमनुप्राप्तः कामभोगात्पुनः पुनः ।।
ज्ञातोऽयं कार्तिको मासः सर्वपापक्षयंकरः ।। २३-१५ ।।
कर्तुकामो व्रतं देवि कार्तिकाख्यं सुपुण्यदम् ।।
इयं वारयते मां च व्रताद्ब्रह्मसुता शुभे ।। २३-१६ ।।
अस्या न विप्रियं कार्यं सर्वथा वरवर्णिनि ।।
मामकं व्रतमाधत्स्व कृच्छ्राख्यं कायशोषकम् ।। २३-१७ ।।
सा चैवमुक्ता नवहेमवर्णा भर्त्रा तदा पीनपयोधरंगी ।।
उवाच वाक्यं द्विजराजवक्त्राव्रतं चरिष्ये तव तुष्टिहेतोः ।। २३-१८ ।।
येनैव कीर्तिस्तु यशो भवेच्च तथैव सौख्यं तव कीर्तियुक्तम् ।।
करोमि सौम्यं नरदेवनाथ क्षिपामि देहं ज्वलनेत्वदर्थम् ।। २३-१९ ।।
अकार्यमेतन्नहि भूमिपाल वाक्येन ते हन्मि सुतं स्वकीयम् ।।
किंत्वेवमेतद्व्रतकर्म भूयः करोमि सौम्यं नरदेवनाथ ।। २३-२० ।।
इत्येवमुक्त्वा रविपुत्रशत्रुं प्रणम्य तं चारुविशालनेत्रा ।।
व्रतं चकाराथ तदा हि देवी ह्यशेषपापौघविनाशनाय ।। २३-२१ ।।
व्रते प्रवृत्ते वरकृच्छ्रसंज्ञे प्रियाकृते हर्षमवाप राजा ।।
उवाच वाक्यं कुशकेतुपुत्रीं कृतं वचः सुभ्रु समीहितं ते ।। २३-२२ ।।
रमस्व कामं मयि सन्निविष्टसंपूर्णवांछा करभोरु हृष्टा ।।
विमुक्तकार्यस्तव सुभ्रु हेतोर्नान्यास्ति नारी मम सौख्यहेतुः ।। २३-२३ ।।
सा त्वेवमुक्ता निजनायकेन प्रहर्षमभ्येत्य जगाद भूपम् ।।
ज्ञात्वा भवंतं बहुकामयुक्तं त्रिविष्टपान्नाथ समागताहम् ।। २३-२४ ।।
त्यक्त्वामरान्दैत्यगणांश्च सर्वान्गंधर्वयक्षोरगराक्षसांश्च ।।
संदृश्यमानान्मम नाथ हेतोः स्नेहान्विताहं तव मंदराद्रौ ।। २३-२५ ।।
एतत्कामफलं लोके यद्द्वयोरेकचित्तता ।।
अन्यचेतः कृतः कामः शवयोरिव संगमः ।। २३-२६ ।।
सफलं हि वपुर्मेऽद्य सफलं रूपमेव हि ।।
त्वया कामवता कांत दुर्ल्लभं यज्जगत्त्रये ।। २३-२७ ।।
प्रोन्नताभ्यां कुचाभ्यां हि कामिनो हृदयं यदि ।।
संश्लिष्टं नहि शीर्येत मन्ये वज्रसमं दृढम् ।।
तदेव चामृतं लोके यत्पुरंध्र्यधरासवम् ।। २३-२८ ।।
कुचाभ्यां हृदि लीनाभ्यां मुखेन परिपीयते ।।
एवमुक्त्वा परिष्वज्य राजानं रहसि स्थितम् ।। २३-२९ ।।
रमयामास तन्वंगी वात्स्यायनविधानतः ।।
तस्यैवं रममाणस्य मोहिन्या सहितस्य हि ।। २३-३० ।।
रुक्मांगदस्य कर्णाभ्यां पटहध्वनिरागतः ।।
मत्तेभकुंभसंस्थस्तु धर्मांगदनिदेशतः ।। २३-३१ ।।
प्रातर्हरिदिनं लोकास्तिष्ठध्वं त्वेकभोजनाः ।।
अक्षारलवणाः सर्वे हविष्यान्ननिषेविणः ।। २३-३२ ।।
अवनीतल्पशयनाः प्रियासंगविवर्जिताः ।।
स्मरध्वं देवदेवेशं पुराणं पुरुषोत्तमम् ।। २३-३३ ।।
सकृद्भोजनसंयुक्ता उपवासं करिष्यथ ।।
अकृतश्राद्धनिचया अप्राप्ताः पिंडमेव च ।। २३-३४ ।।
गयामगतपुत्राश्च गच्छध्वं श्रीहरेः पदम् ।।
एषा कार्तिकशुक्ला वै हरेर्निद्राव्यपोहिनी ।। २३-३५ ।।
प्रातरेकादशी प्राप्ता मा कृथा भोजनं क्वचित् ।।
ब्रह्महत्यादिपापानि कामकारकृतानि च ।। २३-३६ ।।
तानि यास्यंति सर्वाणि उपोष्येमां प्रबोधिनीम् ।।
प्रबोधयेद्धर्म्मपरान्न्यायाचार समन्वितान् ।। २३-३७ ।।
हरेः प्रबोधमाधत्ते तेनैषा बोधिनी स्मृता ।।
सकृच्चोपोषितां चेमां निद्राच्छेदकरीं हरेः ।। २३-३८ ।।
तनयो न भवेन्मर्त्यो न गर्भे जायते पुनः ।।
रुरुध्वं चक्रिणः पूजामात्मवित्तेन मानवाः ।। २३-३९ ।।
वस्त्रैः पुष्पैर्धूपदीपैर्वरचंदनकुंकुमैः ।।
सुहृद्यैश्च फलैर्गंधैर्यजध्वं श्रीहरेः पदम् ।। २३-४० ।।
यो न कुर्याद्वचो मेऽद्य धर्म्यं विष्णुगतिप्रदम् ।।
स मे दंड्यश्च वाध्यश्च निर्वास्यो विषयाद्ध्रुवम् ।। २३-४१ ।।
एवंविधे वाद्यमाने पटहे मेघनिःस्वने ।।
हस्ता दमुंच तांबूलं सकर्पूरं नृपोत्तमः ।। २३-४२ ।।
मोहिनीकुचयोर्लग्नं हृदयं स विकृष्य वै ।।
उदत्तिष्ठन्महीपालः शय्यायां रतिवर्द्धनः ।। २३-४३ ।।
मोहिनीं मोहकामार्त्तां सत्वियन् श्लक्ष्णया गिरा ।।
देवि प्रातर्हरिदिनं भविष्यत्यधनाशनम् ।। २३-४४ ।।
संयतोऽहं भविष्यामि क्षम्यतां क्षम्यतामिति ।।
तवाज्ञया मया कृच्छ्रं सन्ध्यावल्या तु कारितम् ।। २३-४५ ।।
इयमेकादशी कार्या प्रबोधकरणी मया ।।
अशेषपापबंधस्य छेदनी गतिदायिनी ।। २३-४६ ।।
त्रयाणामपि लोकानां महोत्सवविधायिनी ।।
तस्माद्धविष्यं भोक्ष्येऽहं नियतो मत्तगामिनी ।। २३-४७ ।।
मया सह विशालाक्षि त्वं चापि तमधोक्षजम् ।।
आराधय हृषीकेशमुपवासपरायणा ।।
येन यास्यसि निर्वाणं दाहप्रलयवर्जितम् ।। २३-४८ ।।
मोहिन्युवाच ।।
साधूक्तं हि त्वया राजन्पूजनं चक्रपाणिनः ।।
जन्ममृत्युजराछेदि करिष्येऽहं तवाज्ञया ।। २३-४९ ।।
प्रतिज्ञा या त्वया पूर्वं कृता मंदरमस्तके ।।
करप्रदानसहिता भवता सुकृतांकिता ।। २३-५० ।।
तस्यास्तु समयः प्राप्तो दीयतां स हि मे त्वया ।।
जन्मप्रभृति यत्पुण्यं त्वया यत्नेन संचितम् ।। २३-५१ ।।
तत्सर्वं नश्यति क्षिप्रं न ददासि वरं यदि ।।
रुक्मांगद उवाच ।।
एहि चार्वंगि कर्त्तास्मि यत्ते मनसि वर्तते ।। २३-५२ ।।
नादेयं विद्यते किंचित्तुभ्यं मे जीवितावधि ।
किं पुनर्ग्रामवित्तादि धरायुक्तं च भामिनि ।। २३-५३ ।।
मोहिन्युवाच ।।
नाथ कांत विभो राजन् जीवितेश रतिप्रिय ।।
नोपोष्यं वामरं विष्णोर्भोक्तव्या यद्यहं प्रिया ।। २३-५४ ।।
न च तेऽहं प्रिया राजन् सुहूर्तमपि कामये ।।
त्वत्संयोगं विना भूता भविष्यामि वरं विना ।। २३-५५ ।।
तस्मान्मां यदि वांछेथा भोक्तुं सत्यपरायण ।।
तदा त्यजोपवासं हि भुज्यतां हरिवासरे ।। २३-५६ ।।
एष एव वरो देयो यो मया प्रार्थितः पुरा ।।
न चेद्दास्यसि राजेंद्र भूत्वानृतवचाभवान् ।। २३-५७ ।।
यास्यते नरके घोरे यावदाभूतसंप्लवम् ।।
राजोवाच ।।
मैवं त्वं वद कल्याणि नेदं त्वय्युपपद्यते ।। २३-५८ ।।
विधेश्च तनया भूत्वा धर्मविघ्नं करोषि किम् ।।
जन्मप्रभृत्यहं नैव भुक्तवान्हरिवासरे ।। २३-५९ ।।
स चाद्याहं कथं भोक्ता संजातपलितः शुभे ।।
यौवनातीतमर्त्यस्य क्षीणेंद्रियबलस्य च ।। २३-६० ।।
स्वर्णदीसेवनं युक्तमथवा हरिपूजनम् ।।
न कृतं यन्मया बाल्ये यौवने न कृतं च यत् ।। २३-६१ ।।
तदहं क्षीणवीर्योऽद्य कथं कुर्यां जुगुप्सितम् ।।
प्रसीद चपलापांगि प्रसीद वरवर्णिनि ।। २३-६२ ।।
मा कुरुष्व व्रते भंगं दाताहं राज्यसंपदाम् ।।
अथवा नेच्छसि त्वं तत्करोम्यन्यत्सुलोचने ।। २३-६३ ।।
आरोपयित्वा शिबिकां विमानप्रतिमां शुभाम् ।।
यत्रेच्छसि नयिष्यामि पादचारी कलत्रयुक् ।। २३-६४ ।।
यदि तच्चापि नेच्छेस्त्वं विमानं हि कृतं मया ।।
तर्हि स्वर्णमयौ स्तंभौ कृत्वा विद्रुमभूषितौ ।। २३-६५ ।।
मुक्ताफलमयीं दोलां करिष्ये त्वत्कृते प्रिये ।।
तत्र त्वां दोलयिष्यामि बहून्मासानहर्निशम् ।। २३-६६ ।।
व्रतभंगं वरारोहे मा कुरुष्व मम प्रिये ।।
वरं श्वपचमांसं हि श्वमांसं वा वरानने ।। २३-६७ ।।
आत्मनो वा नरैर्भुक्तं यैर्भुक्तं हरिवासरे ।।
त्रैलोक्यघातिनः पापं मैथुने शशिनः क्षये ।। २३-६८ ।।
नरस्य संचरेत्पापं भूतायां क्षौरकर्मणि ।।
भोजने वासरे विष्णोस्तैले षष्ठ्यां व्यवस्थिते ।। २३-६९ ।।
लवणे तु तृतीयायां सप्तम्यां पिशिते शुभे ।।
आज्येषु पौर्णमास्यां वै सुरायां रविसंक्रमे ।। २३-७० ।।
गोचारस्य प्रलोपे च कूटसाक्ष्यप्रदायके ।।
निक्षेपहारके वापि कुमारीविघ्नकारके ।। २३-७१ ।।
विश्वस्तघातके चापि मृतवत्साप्रदोग्धरि ।।
ददामीति द्विजाग्र्याय प्रतिश्रुत्य न दातरि ।। २३-७२ ।।
मणिकूटे तुलाकूटे कन्यानृतगवानृते ।।
यत्पातकं तदन्ने हि संस्थितं हरिवासरे ।। २३-७३ ।।
तद्विद्वांश्चारुनयने कथं भोक्ष्यामि पातकम् ।।
मोहिन्युवाच ।।
एकभुक्तेन नक्तेन तथैवायाचितेन च ।। २३-७४ ।।
उपवासेन राजेंद्र द्वादशीं न हि लंघयेत् ।।
गुर्विणीनां गृहस्थानां क्षीणानां रोगिणां तथा ।। २३-७५ ।।
शिशूनां वलिगात्राणां न युक्तं समुपोषणम् ।।
यज्ञभोगोद्यतानां च संग्रामक्षितिसेविनाम् ।। २३-७६ ।।
पतिव्रतानां राजेंद्र न युक्तं समुपोषणम् ।।
एतन्मे गौतमः प्राह स्थिताया मंदराचले ।।। २३-७७ ।।
नाव्रतेन दिनं विष्णोर्नेयं मनुजसत्तम ।।
ते गृहस्था द्विजा ज्ञेया येषामग्निपरिग्रहः ।। २३-७८ ।।
राजानस्ते तु विज्ञेया ये प्रजापालने स्थिताः ।।
गुर्विणी ह्यष्टमासीया शिशवश्चाष्टवत्सराः ।। २३-७९ ।।
अतिलंघनिनः क्षीणा वलिगात्रास्तु वार्द्धकाः ।।
ये विवाहादिमांगल्यकर्मव्यग्रा महोत्सवाः ।। २३-८० ।।
निवृत्ताश्च प्रवृत्तेभ्यो यज्ञानां चोद्यता हि ते ।।
त्रिविधेन पुराणेन भर्त्तुर्या स्त्री हिते रता ।। २३-८१ ।।
पतिव्रता तु सा ज्ञेया योनिसंरक्षणा तथा ।।
किमन्यैर्बहुभिर्भूप वाक्यालापकृतैर्मया ।। २३-८२ ।।
भोजने तु कृते प्रीतिरेकादश्यां त्वया मम ।।
न प्रीतिर्यदि मे छित्वा शिरः स्वं हि प्रयच्छसि ।। २३-८३ ।।
न करिष्यसि चेद्राजन् भोजनं हरिवासरे ।।
तदा ह्यसत्यवचसो देहं न स्पर्शयामि ते ।। २३-८४ ।।
वर्णानामाश्रमाणां हि सत्यं राजेंद्र पूज्यते ।।
विशेषाद्भूमिपालानां त्वद्विधानां महीपते ।। २३-८५ ।।
सत्येन सूर्यस्तपति शशी सत्येनराजते ।।
सत्ये स्थिता क्षितिर्भूप सत्यं धारयते जगत् ।। २३-८६ ।।
सत्येन वायुर्वहति सत्येन ज्वलते शिखी ।।
सत्या धारमिदं सर्वं जगत्स्थावरजंगमम् ।। २३-८७ ।।
न सत्याच्चालते सिंधुर्न विंध्यो वर्द्धते नृप ।।
न गर्भं युवती धत्ते वेलातीतं कदाचन ।। २३-८८ ।।
सत्ये स्थिता हि तरवः फलपुष्पप्रदर्शिनः ।।
दिव्यादिसाधनं नॄणां सत्याधारं महीपते ।। २३-८९ ।।
अश्वमेधसहस्रेभ्यः सत्यमेव विशिष्यते ।।
मदिरापानतुल्येन कर्मणा लिप्यसेऽनृतात् ।। २३-९० ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणोत्तरभागे रुक्मांगदसँलापो नाम त्रयोविंशोऽध्यायः ।। २३ ।।