नारदपुराणम्- उत्तरार्धः/अध्यायः ६६
।। अथ गङ्गाद्वारमाहात्म्यं प्रारभ्यते ।।
।। मोहिन्युवाच ।।
कुरुक्षेत्रस्य माहात्म्यं श्रुतं पापापहं महत् ।।
त्वत्तो द्विजवरश्रेष्ठ सर्वसिद्धिप्रदं नृणाम् ।। ६६-१ ।।
गंगाद्वारेति यत्ख्यातं तीर्थं पुण्यावहं गुरो ।।
तत्समाख्याहि भद्रं ते श्रोतुं वांछास्ति मे हृदि ।। ६६-२ ।।
वसुरुवाच ।।
श्रृणु भद्रे प्रवक्ष्यामि माहात्म्यं पापनाशनम् ।।
गंगाद्वारस्य ते पुण्यं श्रृण्वतां पठतां शुभम् ।। ६६-३ ।।
यत्र भूमिमनुप्राप्ता भगीरथरथानुगा ।।
श्रीगंगालकनंदाख्या नगान्भित्त्वा सहस्रशः ।। ६६-४ ।।
यत्रायजत यज्ञेशं पुरा दक्षः प्रजापतिः ।।
तत्क्षेत्रं पुण्यदं नॄणां सर्वपातकनाशनम् ।। ६६-५ ।।
यस्मिन्यज्ञे समाहूता देवा इंद्रपुरोगमाः ।।
स्वैः स्वैर्गणैः समायाता यज्ञभागजिघृक्षया ।। ६६-६ ।।
तत्र देवर्षयः प्राप्तास्तथा ब्रह्मर्षयोऽमलाः ।।
शिष्यप्रशिष्यैः सहितास्तथा राजर्षयः शुभे ।। ६६-७ ।।
सर्वेनिमंत्रितास्तेन ब्रह्मपुत्रेण धीमता ।।
गंधर्वाप्सरसो यक्षाः सिद्धविद्याधरोरगाः ।। ६६-८ ।।
संप्राप्ता यज्ञसदनमृते शर्वं पिनाकिनम् ।।
ततस्तु गच्छतां तेषां सप्रियाणां विमानिनाम् ।। ६६-९ ।।
दक्षयज्ञोत्सवं प्रीत्यान्योन्यं वर्णयतां सती ।।
श्रुत्वा सोत्का महादेवं प्रार्थयामास भामिनी ।। ६६-१० ।।
तच्छत्वा भगवानाह न श्रेयो गमनं ततः ।।
अथ देवमनादृत्य भाविनोऽर्थस्य गौरवात् ।। ६६-११ ।।
जगामैकाकिनी भद्रे द्रष्टुं पितृमखोत्सवम् ।।
ततः सा तत्र संप्राप्ता न केनापि सभाजिता ।। ६६-१२ ।।
प्राणांस्तत्याज तन्वंगी तज्जातं क्षेत्रमुत्तम् ।।
तस्मिंस्तीर्थे तु ये स्नात्वा तर्पयंति सुरान्पितॄन् ।। ६६-१३ ।।
ते स्युर्देव्याः प्रियतमा भोगमोक्षैकभागिनः ।।
येऽन्येऽपि तत्र स्वान्प्राणांस्त्यजंत्यनशनादिभिः ।। ६६-१४ ।।
तेऽपि साक्षाच्छिवं प्राप्य नाप्नुवंति पुनर्जनिम् ।।
अथ तन्नारदाच्छ्रुत्वा भगवान्नीललोहितः ।। ६६-१५ ।।
मरणं स्वप्रियायास्तु वीरभद्रं विनिर्ममे ।।
स सर्वैः प्रमथैर्युक्तस्तं यज्ञं समनाशयत् ।। ६६-१६ ।।
पुनर्विधेः प्रार्थनया मीढ्वान्सद्यः प्रसादितः ।।
संदधे च पुनर्यज्ञं विकृतं प्रकृतिस्थितम् ।। ६६-१७ ।।
ततस्तत्तीर्थमतुलं सर्वपातकनाशनम् ।।
जातं यत्राप्लुतः सोमो मुक्तो यक्ष्मग्रहादभूत् ।। ६६-१८ ।।
तत्र यो विधिवत्स्नात्वा यं यं कामं विचिंतयेत् ।।
तं तमाप्नोति विधिजे नात्र कार्या विचारणा ।। ६६-१९ ।।
यत्र यज्ञेश्वरः साक्षाद्भगवान्विष्णुरव्ययः ।।
स्तुतो दक्षेण देवैश्च तत्तीर्थं हरिसंज्ञितम् ।। ६६-२० ।।
तत्र यो विधिवन्मर्त्यः स्नायाद्धरिपदे सति ।।
स विष्णोर्वल्लभो भूयाद्भुक्तिमुक्तयकभाजनम् ।। ६६-२१ ।।
अतः पूर्वदिशि क्षेत्रं त्रिगगं नाम विश्रुतम् ।।
यत्र त्रिपथगा साक्षादृश्यते सकलैर्जनैः ।। ६६-२२ ।।
तत्र स्नात्वाथ संतर्प्य देवर्षिपितृमानवान् ।।
सम्यक्छ्रद्धायुतो मर्त्यो मोदते दिवि देववत् ।। ६६-२३ ।।
तत्र यस्त्यजति प्राणान्प्रवाहे पतितः सति ।।
स व्रजेद्वैष्णवं धाम देवैः सम्यक्सभाजितः ।। ६६-२४ ।।
ततः कनखले तीर्थे दक्षिणीं दिशमाश्रिते ।।
त्रिरात्रोपोषितः स्नात्वा मुच्यते सर्वकिल्बिषैः ।। ६६-२५ ।।
अथ यास्तत्रगां दद्याद्बाह्यणे वेदपारगे ।।
स कदाचिन्न पश्येत्तु देवि वैतरणीं यमम् ।। ६६-२६ ।।
अत्र जप्तं हुतं तप्तं दत्तमानंत्यमश्नुते ।।
अत्रैव जहुतीर्थँ च यत्र वै जह्रुना पुरा ।। ६६-२७ ।।
राजर्षिणा निपीताभूद्गंडूषीकृत्य सा नदी ।।
प्रसादितेन सा तेन मुक्ता कर्णाद्विनिर्गता ।। ६६-२८ ।।
तत्र स्नात्वा महाभागे यो नरः श्रद्धयान्वितः ।।
सोपवासः समभ्यर्चेद्बाह्यणं वेदपारगम् ।। ६६-२९ ।।
भोजयेत्परमान्नेन स्वर्गे कल्पं वसेत्स तु ।।
अथ पश्चाद्दिशि गतं कोटितीर्थँ सुमध्यमे ।। ६६-३० ।।
यत्र कोटिगुणं पुण्यं भवेत्कोटीशदर्शनात् ।।
ओष्यैकां रजनीं तत्र पुंडरीकमवाप्नुयात् ।। ६६-३१ ।।
तथैवोत्तरदिग्भागे सप्तगंगेति विश्रुतम् ।।
तीर्थं परमकं देवि सर्वपातकनाशनम् ।। ६६-३२ ।।
यत्राश्रमाश्च पुण्या वै सप्तर्षीणां महामते ।।
तेषु सर्वेषु तु पृथक् स्नात्वा संतर्प्य देवताः ।। ६६-३३ ।।
पितॄंश्च लभते मर्त्य ऋषिलोकं सनातनम् ।।
भगीरथेन वै राज्ञा यदानीता सुरापगा ।। ६६-३४ ।।
तदा सा प्रीतये तेषां सप्तधारागताभवत् ।।
सप्तगंगं ततस्तीर्थं भुवि विख्यातिमागतम् ।। ६६-३५ ।।
स आवर्तं ततः प्राप्य संतर्प्यामरपूर्वकान् ।।
स्रात्वा देवेंद्रभवने मोदते युगमेव च ।। ६६-३६ ।।
ततो भद्रे समासाद्य कपिलाह्रदमुत्तमम् ।।
धेनुं दत्त्वा द्विजाग्र्याय गोसहस्रफलं लभेत् ।। ६६-३७ ।।
अत्रैव नागराजस्य तीर्थं परमपावनम् ।।
अत्राभिषेकं यः कुर्यात्सोऽभयं सर्पतो लभेत् ।। ६६-३८ ।।
ततो ललितकं प्राप्य शंतनोस्तीर्थमुत्तमम् ।।
स्नात्वा संतर्प्य विधिवत्सुरादील्लँभते गतिम् ।। ६६-३९ ।।
यत्र शंतनुनां लब्धा गंगा मानुष्यमागता ।।
तत्रैव तत्यजे देहं वसून्सूत्वानुवत्सरम् ।। ६६-४० ।।
तद्देहो न्यपतत्तत्र तत्राभूद्दक्षजन्म च ।।
तत्र यः स्नाति मनुजो भक्षयेदोषधीं च ताम् ।। ६६-४१ ।।
स न दुर्गतिमाप्नोति गंगादेवीप्रसादतः ।।
भीमस्थलं ततः प्राप्य यः स्नायात्सुकृती नरः ।। ६६-४२ ।।
भोगान्भुक्त्वेह देहांते स्वर्गतिं समवाप्नुयात् ।।
एतान्युद्देशतो देवि तीर्थानि गदितानि ते ।। ६६-४३ ।।
अन्यानि वै महाभागे संति तत्रल सहस्रशः ।।
योऽस्मिन्क्षेत्रे नरः स्नायात्कुंभगेज्येऽजगे रवौ ।। ६६-४४ ।।
स तु स्याद्वाक्पतिः साक्षात्प्रभाकर इवापरः ।।
अथ याते प्रयागादिपुण्यतीर्थे पृथूके ।। ६६-४५ ।।
अथ यो वारुणे योगे महावारुणके तथा ।।
महामहावारुणे च स्नायात्तत्र विधानतः ।। ६६-४६ ।।
संपूज्य ब्राह्मणान् भक्त्या स लभेद्ब्रह्मणः पदम्।।
संक्रान्तौ वाप्यमायां वा व्यतीपाते युगादिके ।। ६६-४७ ।।
पुण्येऽहनि तथान्यद्वै यत्किंचिद्दानमाचरेत् ।।
तत्तु कोटिगुणं भूयात्सत्यमेतन्मयोदितम् ।। ६६-४८ ।।
गंगाद्वारं स्मरेद्यो वै दूरसंस्थोऽपि मानवः ।।
सद्गतिं स समाप्नोति स्मरन्नंते यथा हरिम् ।। ६६-४९ ।।
यं यं देवं हरिद्वारे पूजयेत्प्रयतो नरः ।।
स स देवः सुप्रसन्नः पूरयेत्तन्मनोरथान् ।। ६६-५० ।।
एतदेव तपःस्थानमेतदेव जपस्थलम् ।।
एतदेव हुतस्थानं यत्र गंगा भुवं गता ।। ६६-५१ ।।
यस्तत्र नियतो मर्त्यो गंगानामसहस्रकम् ।।
त्रिकालं पठति स्नात्वा सोऽक्षयां संततिं लभेत् ।। ६६-५२ ।।
गंगाद्वारे पुराणं तु श्रृणुयाद्यश्च भक्तितः ।।
नियमेन महाभागे स याति पदमव्ययम् ।। ६६-५३ ।।
हरिद्वारस्य माहात्म्यं यः श्रृणोति नरोत्तमः ।।
पठेद्वा भक्तिसंयुक्तः सोऽपि स्नानफलं लभेत् ।। ६६-५४ ।।
देवि तिष्ठति यद्गेहे माहात्म्यं लिखितं त्विदम् ।।
तद्गृहे सर्पचौराग्निग्रहराजभयं नहि ।। ६६-५५ ।।
वर्द्धतेसंपदः सर्वा विष्णुदेवप्रसादतः ।। ६६-५६ ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणे बृहदुपाख्याने उत्तरभागे वसुमोहिनीसंवादे हरिद्वारमाहात्म्यं नाम षट्षष्टितमोऽध्यायः ।। ६६ ।।
इति गङ्गाद्वारं (हरिद्वार)माहात्म्यं समाप्तम् ।।