नारदपुराणम्- उत्तरार्धः/अध्यायः २५
वसिष्ठ उवाच ।।
तद्वाक्यं ब्राह्मणाः श्रुत्वा मोहिन्या समुदीरितम् ।।
तथ्यमित्येवमुक्त्वा तु राजानं वाक्यमब्रुवन् ।। २५-१ ।।
ब्राह्मणा ऊचुः ।।
यस्त्वया नृपते पुण्यः कृतोऽयं शपथः किल ।।
एकादश्यां न भोक्तव्यं पक्षयोरुभयोरपि ।। २५-२ ।।
न कृतः शास्त्रदृष्ट्या तु स्वबुद्ध्यैव प्रकल्पितः ।।
साग्रीनां प्राशनं प्रोक्तमुभयोः संध्ययोः किल ।। २५-३ ।।
होमोच्छिष्टप्रभोक्तारस्त्रयो वर्णाः प्रकीर्तिताः ।।
विशेषाद्भूमिपालानां कथं युक्तमुपोषणम् ।। २५-४ ।।
सर्वदोद्यतशस्त्राणां दुष्टसंयमिनां विभो ।।
शास्त्रतोऽशास्त्रतो वापि यस्त्वया शपथः कृतः ।। २५-५ ।।
परिपूर्णो भवत्यद्य वाक्येन हि द्विजन्मनाम् ।।
व्रतभंगो न तेऽस्तीह भुक्ष्वं विप्रसमन्वितः ।। २५-६ ।।
परितापो न ते कार्यो विप्रवाक्यं महत्तरम् ।।
योऽन्यथा मन्यते वाक्यं विप्राणां नृपसत्तम ।। २५-७ ।।
स याति राक्षसीं योनिं जन्मानि दश पञ्च च ।।
तच्छ्रुत्वा वचनं रोद्रं राजा कोपसमन्वितः ।। २५-८ ।।
उवाच स्फुरमाणौष्टस्तान्विप्रान्श्लक्ष्णया गिरा ।।
सर्वेषामेव भूतानां भवंतो मार्गदर्शिनः ।। २५-९ ।।
यतीनां विधवानां च श्लोकोऽयं पठ्यते द्विजाः ।।
विमार्गगामिनां चैतन्मतं न सात्वतां क्वचित् ।। २५-१० ।।
यद्भवद्भिः समुद्दिष्टं राज्ञां नोपोषणं स्मृतम् ।।
तत्र वाक्यानि श्रृणुत वैष्णवा चारलक्षणे ।। २५-११ ।।
न शंखेन पिबेत्तोयं न हन्यात्कूर्मसूकरौ ।।
एकादश्यां न भोक्तव्यं पक्षयोरुभयोरपि ।। २५-१२ ।।
न पातव्यं हि मद्य तु न हन्तव्यो द्विजः क्वचित् ।।
क्रीडेन्नाक्षैस्तु धर्मज्ञो नाश्नीयाद्धरिवासरे ।। २५-१३ ।।
अभक्ष्य भक्षणं पापं परदाराभिमर्शनम् ।।
एकादश्यां भोजनं च पतनस्यैव कारणम् ।। २५-१४ ।।
अकार्यकरणं कृत्वा किं जीवेच्छरदां शतम् ।।
को हि संचेष्टमानस्तु भुनक्ति हरिवासरे ।। २५-१५ ।।
चतुष्पदेभ्योऽपि जनैर्नान्नं देयं हरेर्दिने ।।
उत्तराशास्थितैर्विप्रैर्विष्णुधर्मपरायणैः ।। २५-१६ ।।
सोऽहं कथं करोम्यद्य अभक्ष्यस्य तु भक्षणम् ।।
नोपक्षीणशरीरोऽहं नामयावी द्विजोत्तमाः ।। २५-१७ ।।
स कथं हि व्रतं त्यक्षे विमार्गस्थद्विजोक्तितः ।।
धर्मभूषणसंज्ञेन रक्ष्यमाणे धरातले ।। २५-१८ ।।
न च रक्षाविहीनोऽहं शत्रुः कोऽपिन मेऽस्ति च ।।
एवं ज्ञात्वा द्विजश्रेष्ठा वैष्णवव्रतशालिनः ।। २५-१९ ।।
भवद्भिर्नोचितं वक्तुं प्रतिकूलं व्रतापहम् ।।
असंपरीक्ष्य ये दद्युः प्रायश्चित्तं द्विजातयः ।। २५-२० ।।
तेषामेव हि तत्पापं स्मृतिवैकल्यसम्भवम् ।।
देवो वा दानवो वापि गन्धर्वो राक्षसोऽपि वा ।। २५-२१ ।।
सिद्धो वा ब्राह्मणो वापि पितास्माकं स्वयं वदेत् ।।
हरिर्वापि हरो वापि मोहिनीजनकोऽपि वा ।। २५-२२ ।।
दिनकृल्लोकपालो वा नो भोक्ष्ये हरिवासरे ।।
यो हि रुक्मांगदो राजा विख्यातो भूतले द्विजाः ।। २५-२३ ।।
सत्यप्रतिज्ञां विफलां न कदाचित्करोति हि ।।
द्युपतेः क्षीयते तेजो हिमवान्परिवर्त्तते ।। २५-२४ ।।
जलधिः शोषमायाति पावकश्चोष्णतां त्यजेत् ।।
तथापि न त्यजे विप्रा व्रतमेकादशीदिने ।। २५-२५ ।।
प्रसिद्धिरेषा भुवनत्रयेऽपि आरट्यते मे पटहेन विप्राः ।।
ग्रामेषु देशेषु परेषु वापि ये भुञ्जते रुक्मविभूषणस्य ।। २५-२६ ।।
दण्ड्याश्च वध्याश्च सपुत्रकास्ते न चापि वासो विषये हि तेषाम् ।।
हरेर्दिने सर्वमखप्रधाने पापापहे धर्मविवर्द्धने च ।। २५-२७ ।।
मोक्षप्रदे जन्मनिकृंतनाख्ये तेजो निधौ सर्वजनप्ररूढे ।।
एंवविधे प्रोद्गत एव शब्दे यद्यस्मि भोक्ता वृजिनस्य कर्त्ता ।। २५-२८ ।।
अमेध्यलिप्तः पटहो भवेत्तदा संछादितो नीलमयेन वाससा ।।
उत्पाद्य कीर्तिं स्वयमेव जतुर्निकृंतति प्राणभयाच्च पापात् ।। २५-२९ ।।
यस्तस्य वासो निरये युगानां षष्टिर्भवेद्वा क्रिमिदंशसंज्ञे ।।
वृथा हि सूता मम सा जनित्री भवेन्निराशा द्विजपितृदेवाः ।। २५-३० ।।
वैवस्वतो हर्षमुपाश्रयेच्च सलेखको मे व्रतभंग एव ।।
किं तेन जातेन दुरात्मना हि ददाति हर्षं रिपुसुंदरीणाम् ।। २५-३१ ।।
कुकर्मणा पापरतिः कुजातिः सर्वस्य नाशी त्वशुचिस्स मूढः ।।
न मन्यते वेदपुराणशास्त्रानंते पुरीं याति दिनेशसूनोः ।। २५-३२ ।।
कृत्वैव वांतिं पुनरत्ति तां यस्तद्वत्प्रतिज्ञाव्रतभङ्गकारी ।।
वेदा न शास्त्रं न च तत्पुराणं न चापि सन्तः स्मृतयो न च स्युः ।। २५-३३ ।।
ये माधवस्य प्रियकृत्ययोग्ये वदंति शुद्धेऽह्नि भुजिक्रियां तु ।।
श्राद्धेन तेनापि न चास्ति तृप्तिः पितुश्च चीर्णेन हरेर्दिने तु ।। २५-३४ ।।
व्रतेन यद्विष्णुपदप्रदेन साकं क्षयाहेन वदंतु मूढाः ।। २५-३५ ।।
एतच्छ्रुत्वा तु तद्वाक्यं मोहिनी ज्वलितांतरा ।।
कोपसंरक्तनयना भर्तारं पर्यभाषत् ।। २५-३६ ।।
करोषि चेन्न मे वाक्यं धर्मबाह्यो भविष्यसि ।।
धर्मबाह्यो हि पुरुषः पांशुना तुल्यतां व्रजेत् ।। २५-३७ ।।
पांशुना पूर्यते गर्तः स गर्तखनको भवेत् ।।
त्वया ममार्पितः पाणिर्वराय पृथिवीपते ।। २५-३८ ।।
तामुल्लंघ्य प्रतिज्ञां स्वां पालयिष्यासि नो यदि ।।
कृतकृत्या तदा यास्ये प्राप्तो धर्मो मया तव ।। २५-३९ ।।
न चाहं ते प्रिया भार्या न च त्वं मे पतिर्नृप ।।
उपधानं करिष्यामि स्वकं बाहुं न ते युधि ।। २५-४० ।।
धिक् त्वां धर्मक्षयकरं स्ववचोलोपकारकम् ।।
म्लेच्छेष्वपि न दृश्येत त्वादृशो धर्मलोपकः ।। २५-४१ ।।
सत्याच्चलितमद्यत्वां परित्यक्ष्ये सुपापिनम् ।।
एवमुक्त्वा वरारोहा ह्युदतिष्ठत्त्वरान्विता ।। २५-४२ ।।
यथा सती हरं त्यक्त्वा दिव्याभरणभूषिता ।।
प्रस्थिता सा तदा तन्वी भूसुरैश्च समन्विता ।। २५-४३ ।।
वरं मद्यस्य संस्पर्शो नास्य संगो नृपस्य वै ।।
वरं नीलांबरस्पर्शो नास्य धर्मच्युतस्य हि ।। २५-४४ ।।
एवं हि मोहिनी रुष्टा प्रलपंती तदा भृशम् ।।
गौतमादिसमायुक्ता निर्जगाम गृहाद्ब्रहिः ।। २५-४५ ।।
हा तात हा जगन्नाथ सृष्टिस्थित्त्यंतकारक ।।
इत्येव शब्दं क्रोशंती ब्रह्मणोमानसोद्भवा ।। २५-४६ ।।
एतस्मिन्नेव काले तु वाजिराजं समास्थितः ।।
अटित्वा सकलामुर्वीं संप्राप्तो धर्मभूषणः ।। २५-४७ ।।
संमुखोऽभूज्जनन्यास्तु त्वरायुक्तो विमत्सरः ।।
कर्णाभ्यां तस्य शब्दोऽसौ विश्रुतः पितृवत्सलः ।। २५-४८ ।।
मोहिनीवक्त्रसंभूतो विप्रवाक्योपबृंहितः ।।
धर्मांगदो धर्ममूर्तिः रुक्मागदसुतस्तदा ।। २५-४९ ।।
अवरुह्य हयात्तूर्णं ययौ तातपदांतिके ।।
पुनरुत्थाय विप्रेन्द्रान्ननाम विहितांजलिः ।। २५-५० ।।
ततः शीघ्रगतिं दृष्ट्वा मोहिनीं रुष्टमानसाम् ।।
आलक्ष्य तरसा मातः प्राह राजन् कृतांजलिः ।। २५-५१ ।।
केनावमानिता देवि कथं रुष्टा पितुः प्रिये ।।
एतैर्द्विजेंद्रैः सहिता क्व त्वं संप्रस्थिताधुना ।। २५-५२ ।।
धर्मांगदवचः श्रुत्वा मोहिनी वाक्यमब्रवीत् ।।
पिता तवानृती पुत्र करो येन वृथा कृतः ।। २५-५३ ।।
यः कर्त्ता सुकृतं भूरि रक्ताशोकाकृतिः स्थितः ।।
ध्वजांकुशांकितः श्रीमान्दक्षिणः कनकांगदः ।। २५-५४ ।।
रुक्मांगदेन ते पित्रा न चाहं वस्तुमुत्सहे ।। २५-५५ ।।
धर्मांगद उवाच ।।
यद्ववीषि वचो देवि तत्कर्त्ताहं न संशयः ।।
मा कोपं कुरु मातस्त्वं निवर्त्ततस्व पितुः प्रिये ।। २५-५६ ।।
मोहिन्युवाच ।।
अनेन समयेनाहं त्वत्पित्रा मंदराचले ।।
कृता भार्या शिवः साक्ष्ये स्थितो यत्र सुराधिपः ।। २५-५७ ।।
समयात्स च्युतः सम्यक्पिता ते रुक्मभूपणः ।।
न प्रयच्छति मे देयं तस्य वृद्धिं विचिंतये ।। २५-५८ ।।
न याचे कांचनं धान्यं हस्त्यश्वं ग्रामवाससी ।।
येन तस्य भवेद्धानिर्न याचे तन्नृपात्मज ।। २५-५९ ।।
येनासौ प्रीणयेद्देहं स्वकीयं देहिनां वर ।।
तन्मया प्रार्थितं पुत्र स मोहान्न प्रयच्छति ।। २५-६० ।।
तस्यैव चोपकाराय शरीरस्य नृपात्मज ।।
याचितः सुखहेतोस्तु मया नृपतिसत्तमः ।। २५-६१ ।।
स्थितः सोऽद्यानृते घोरे सुरापानसमे विभुः ।। २५-६२ ।।
सत्यच्युतं निष्ठुरवाक्यभाषिणं विमुक्तधर्मं त्वनृतं शठं च ।।
परित्यजेयं जनकं तवाधमं नैव स्थितिर्मे भविता हि तेन ।। २५-६३ ।।
तच्छ्रुत्वा मोहिनीवाक्यं पुत्रो धर्मांगदोऽब्रवीत् ।।
मयि जीवति तातो मे न भवेदनृती क्वचित् ।। २५-६४ ।।
निवर्तस्व वरारोहे करिष्येऽहं तवेप्सितम् ।।
पित्रा मे नानृतं देवि पूर्वमुक्तं कदाचन ।। २५-६५ ।।
स कथं मयि जाते तु वदिष्यति महीपतिः ।।
यस्य सत्ये स्थिता लोकाः सदेवासुरमानुषाः ।। २५-६६ ।।
वैवस्वतगृहं येन कृतं शून्यं हि पापिभिः ।।
विजृंभते यस्य कीर्तिर्व्याप्तं ब्रह्मांडमंडलम् ।। २५-६७ ।।
स कथं जायते भूपो मिथ्यावचनसंस्थितः ।।
अश्रुतं भूपतेर्वाक्यं परोक्षे श्रद्दधे कथम् ।। २५-६८ ।।
ममोपरि दयां कृत्वा निवर्तस्व शुभानने ।।
एतद्धर्मांगदेनोक्तं वाक्यमाकर्ण्य मोहिनी ।। २५-६९ ।।
न्यवर्तत महीपालपुत्रस्कंधावलंबिनी ।।
यत्र रुक्मांगदः शेते मृतकल्पो रविप्रभः ।। २५-७० ।।
तस्मिन्निवेशयामास शयने कांचनान्विते ।।
दीपरत्नैः सुप्रकाशे विद्रुमैश्चित्रिते वरे ।। २५-७१ ।।
आखंडलास्त्रमणिभिः कृतपादे सुकोमले ।।
दीर्घविस्तारसंयुक्ते ह्यनौपम्ये मनोहरे ।। २५-७२ ।।
ततः कृतांजलिः प्राहपितरं श्लक्ष्णया गिरा ।।
तातैषा जननी मेऽद्य त्वां वदत्यनृती त्विति ।। २५-७३ ।।
कस्मात्त्वमनृती भूप भविष्यसि महीतले ।।
सकोषरत्ननिचये गजाश्वरथसंयुते ।। २५-७४ ।।
राज्ये प्रशास्यमाने तु सप्तोदधिसमन्विते ।।
प्रदेहि सकलं ह्यस्यै यत्त्या श्रावितं विभो ।। २५-७५ ।।
मयि चापधरे तात को व्यलीकं चरेत्तव ।।
देहि शक्रपदं देव्यै जितं विद्धि पुरंदरम् ।। २५-७६ ।।
वैरिंच्यं दुर्ल्लभं यच्च योगिगम्यं निरंजनम् ।।
तच्चाप्यहं प्रदास्यामि तपसा तोष्य पद्मजम् ।। २५-७७ ।।
समीहते यज्जननी मदीया रसातले वापि धरातले वा ।।
त्रिविष्टपे वापि परे पदे वा दास्यामि जित्वा नरदेवदानवान् ।। २५-७८ ।।
अहं हि दासस्तव भूप यस्माद्विक्रीयतां मामथवा तृणाय ।।
हस्ते हि पापस्य दिवाप्रकीर्तेर्वत्स्यामि तत्कर्मकरः सुभुक्तः ।। २५-७९ ।।
यद्दुष्करं भूमिपते त्रिलोक्यां नादेयमस्तीह तदिष्टंभावात् ।।
तच्चापि राजेंद्र ददस्व देव्यै मज्जीवितं मज्जननीभवं वा ।। २५-८० ।।
तेनैव सद्यो नृपनाथ लोके सत्कीर्तियुक्तो भव सर्वदैव ।।
विराजयित्वा स्वगुणैर्नृपौघान्करैरिवात्मप्रभवैः खशोभैः ।। २५-८१ ।।
कीर्तिप्रभंगे वृजिनं भविष्यति प्रजावधे यन्मनुराह सत्यम् ।।
संमार्जयित्वा विमलं यशः स्वं कथं सुखी स्यां नृपते ततः क्षमः ।। २५-८२ ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणोत्तरभागे मोहिनीचरिते पञ्चविंशोऽध्यायः ।। २५ ।।