नारदपुराणम्- उत्तरार्धः/अध्यायः १६
वसिष्ठ उवाच ।।
धर्मांगवदचः श्रुत्वा हृष्टो रुक्मांगदोऽब्रवीत् ।।
सत्य ते जननी पुत्र संप्राप्ता मंदरे मया ।। १६-१ ।।
वेदाश्रयसुता बाला मदर्थं कृतनिश्चया ।।
कुर्वंती दारुणं पुत्र तपो देवगिरौ पुरा ।। १६-२ ।।
इतः पंचदशादह्नो हयगामी गतो ह्यहम् ।।
मंदरे पर्वतश्रेष्ठे बहुधातुसमन्विते ।। १६-३ ।।
तस्य मूर्द्धनि बालेयं तोषयंती महेश्वरम् ।।
स्थिता गानपरा दृष्टा मया तत्र सुदर्शना ।। १६-४ ।।
ततोऽहं मूर्च्छया युक्तः पतितो धरणीतले ।।
अनंगबाणसंविद्धो व्याधविद्धो यथा मृगः ।। १६-५ ।।
ततोऽहमनया देव्या चालितश्चारुनेत्रया ।।
वृतश्चैवापि भर्तृत्वे किंचित्प्रार्थनया सह ।। १६-६ ।।
मया चापि प्रतिज्ञातं स्वदक्षिणकरान्वितम् ।।
सेयं भार्या विशालाक्षी कृता भूधरमस्तके ।। १६-७ ।।
अवरुह्य धरापृष्टे समारुह्य तुरंगमम् ।।
दिनत्रयेण त्वरितः संप्राप्तस्तव सन्निधौ ।। १६-८ ।।
पश्यमानो गिरीन्देशान्सरांसिसरितस्तथा ।।।
इयं हि जननी पुत्र तव प्रीतिविवर्द्धिनी ।। १६-९ ।।
अभिवादय चार्वंगीं त्वं निजामिव मातरम् ।।
तत्पितुर्वचनं श्रुत्वा हयसंस्थामरिंदमः ।। १६-१० ।।
शिरसा धरणीं गत्वा इदं वचनमब्रवीत् ।।
प्रसीद देवि मातस्त्वं भृत्यो दासः सुतस्तव ।। १६-११ ।।
नमस्करोमि जननीं बहुभूपालसंयुतः ।।
तं पुत्रमवनीं प्राप्तं मोहिनी प्रेक्ष्य भूपते ।। १६-१२ ।।
भर्तुर्दाक्षिण्ययोगाच्च अवतीर्य तुरंगमात् ।।
अवागूहत बाहुभ्यामुत्थाप्य पतितं सुतम् ।। १६-१३ ।।
परिष्वक्तस्तदा मात्रा पुनरेवाभ्यनंदयत् ।।
ततस्तां सुमनोज्ञैस्तु चारुवस्त्रैस्च भूषणैः ।। १६-१४ ।।
भूषयित्वा समारोप्य पुनरेव हयोत्तमम् ।।
स्वपृष्ठे चरणं कृत्वा तस्या राजीवलोचनः ।। १६-१५ ।।
तेनैव विधिना भूप पितरं चान्वरोहयत् ।।
भूपालैः संवृतो गच्छन्पभ्द्यां धर्मांगदः सुतः ।। १६-१६ ।।
प्रहर्षपुलको ह्यासीज्जननीं प्रेक्ष्य मोहिनीम् ।।
स्तूयमानः स्वयं चापि मेघगंभीरया गिरा ।। १६-१७ ।।
धन्यः स तनयो लोके मातरो यस्य भूरिशः ।।
नवा नवतरा भार्याः पितुरिष्टा मनोहराः ।। १६-१८ ।।
यस्यैका जननी लोके पिता तस्यैव दुःखभाक् ।।
पितुर्दुःखेन किं सौख्यं पुत्रस्य हृदि वर्तते ।। १६-१९ ।।
एकस्या वंदने मातुः पृथिवीफलमश्नुते ।।
मातॄणां वंदने मह्यं महत्पुण्यं भविष्यति ।। १६-२० ।।
तस्मादभ्यधिकं पुण्यं भविष्यति दिने दिने ।।
एकमुच्चरमाणोऽसौ राजभिः परिवारितः ।। १६-२१ ।।
प्रविष्टो नगरं रम्यं वैदिशं ऋद्धिसंयुतम् ।।
हयस्थः प्रययौ राजा मोहिन्या सह तत्क्षणात् ।। १६-२२ ।।
ततो गृहवरं प्राप्य पूज्यमानो जनैर्नृपः ।।
अवरुह्य हयातस्मान्मोहिनीं वाक्यमब्रवीत् ।। १६-२३ ।।
धर्मांगदस्य पुत्रस्य गृहे गच्छ मनोहरे ।।
एष ते गुरुशुश्रूषां करिष्यति यथा गुणम् ।। १६-२४ ।।
न सखी नैव दासी ते शुश्रूषामाचरेदिति ।।
सा चैवमुक्ता पत्या तु प्रस्थिता सुतमन्दिरम् ।। १६-२५ ।।
धर्मांगदेन सा दृष्टा गच्छंती मन्दिराय वै ।।
आत्मनो भर्तृवाक्येन परित्यज्य महीपतीन् ।। १६-२६ ।।
तिष्ठध्वं पितुरादेशादिमां शुश्रूषये ह्यहम् ।।
स एवमुक्त्वा गत्वा तु बाहुभ्यां परिगृह्य वै ।।
क्रमे पञ्चदशे प्राप्ते पर्यंके त्ववरोपयत् ।। १६-२७ ।।
कांचने पट्टसूत्रेण रचिते कोमले दृढे ।।
मृद्वास्तरणसंयुक्ते मणिरत्नविभूषिते ।। १६-२८ ।।
रत्नदीपैश्च बहुशः खचिते सूर्यसप्रभे ।।
ततः पादोदकं चक्रे मोहिन्या धर्मभूषणः ।। १६-२९ ।।
सन्ध्यावल्या गुरुत्वेन ह्यपश्यत्तां नृपात्मजः ।।
नैवमस्याभवद्दुष्टं मनस्तां मोहिनीं प्रति ।। १६-३० ।।
सुकुमारोऽपि तन्वंगीं पीनोरुजघनस्तनीम् ।।
मेने वर्षायुतसमामात्मानं च त्रिवत्सरम् ।। १६-३१ ।।
प्रक्षाल्य चरणौ तस्यास्तज्जलं शिरसि न्यधात् ।।
उवाचावनतो भूत्वा सुकृती मातरस्म्यहम् ।। १६-३२ ।।
इत्युक्त्वा नरनारीभिः स्वयं च श्रमनाशनम् ।।
चकार सर्वभोगैस्तां युयोज च मुदान्वितः ।। १६-३३ ।।
क्षीरोदमथने जाते कुण्डले चामृतस्रवं ।।
ये लब्धे दानवाञ्चित्वा पाताले धर्ममूर्त्तिना ।। १६-३४ ।।
मोहिन्या कर्णयोश्चक्रे स्वयमेव वृषांगदः ।।
अष्टोत्तरसहस्रैश्च धात्रीफलनिभैः शुभैः ।। १६-३५ ।।
मौक्तिकै रचितैः शुभ्रैर्हारो देव्याः कृतो हृदि ।।
निष्कं पलशतं स्वर्णं कुलिशायुतभूषितम् ।। १६-३६ ।।
हार लघूत्तरं चक्रे मातुर्नृपसुतस्तदा ।।
वलया वज्रखचिता द्विरष्टौ करयोर्द्वयोः ।। १६-३७ ।।
एकैके निष्ककोटीभिर्मूल्यविद्भिर्नरैः कृताः ।।
केयूरनूपुरौ तस्या अनर्घौ स नृपात्मजः ।। १६-३८ ।।
प्रददौ पितुरिष्टाया भूषणार्थं रविप्रभौ ।।
कटिसूत्रं तु शर्वाण्या यदासीत्पावकप्रभम् ।। १६-३९ ।।
तद्भ्रष्टं भयभीतायाः संग्रामे तारकामये ।।
कालनेमौ स्थिते राज्ये पतितं मूलपाचने ।। १६-४० ।।
तद्गृहीतं तु दैत्येन मयेन लोकमायिना ।।
तं हत्वा मलये दैत्यं दैत्यकोटिसमावृतम् ।। १६-४१ ।।
संवत्सररणे घोरे पितुर्वचनकारणात् ।।
अवाप कटिसूत्रं तु दैत्यराजप्रियास्थितम् ।। १६-४२ ।।
तद्ददौ पितुरिष्टायाः सानन्दपुलको नृपः ।।
हिरण्यकशिपोः पूर्वं या भार्या लोकसुन्दरी ।। १६-४३ ।।
तस्याः सीमंतकश्चासीत्सौदामिनिसमप्रभः ।।
सा प्रविष्टा समं पत्या यदा पावकमंगला ।। १६-४४ ।।
समुद्रे क्षिप्य सीमन्तं दुःखेन महतान्विता ।।
सागरस्तत्तु संगृह्य रत्नश्रेष्ठयुगं किल ।। १६-४५ ।।
ददौ धर्मांगदायाथ तस्य वीर्येण तोषितः ।।
जनन्याः प्रददौ हृष्टः सूर्यकोटिसमप्रभम् ।। १६-४६ ।।
अग्निशौचे शुभे वस्त्रे कंचुके सुमनोहरे ।।
सहस्रकोटिमूल्ये ते मोहिन्याः संन्यवेदयत् ।। १६-४७ ।।
देवमाल्यं सुगंधाढ्यं तथा देवविलेपनम् ।।
सर्वदेवगुरोः पूर्वं सिद्धहस्तात्सुदुर्लभम् ।। १६-४८ ।।
धर्मांगदेन वीरेण द्वीपानां विजये तथा ।।
लब्धं तत् प्रददौ देव्या मोहिन्याः कामवर्द्धनम् ।। १६-४९ ।।
संभूष्य परया भक्त्या पश्चात्षड्रसभोजनम् ।।
आनीतं मातृहस्तेन भोजयामास भूमिप ।। १६-५० ।।
पुरस्तादेव जननीं वाक्यैः संबोध्य भूरिशः ।।
मया त्वया च कर्तव्यं राज्ञो वाक्यं न संशयः ।। १६-५१ ।।
या इष्टा नृपतेर्देवि सास्माकं हि गरीयसी ।।
इष्टा या भूपतेर्भर्तुस्तस्या या दुष्टमाचरेत् ।। १६-५२ ।।
सा पत्नी नरकं याति यावदिंद्राश्चतुर्दश ।।
सापत्नभावं या कुर्याद्भर्तृस्नेहेष्टया सह ।। १६-५३ ।।
तस्याः स्नेहवियोगार्थं तप्यते ताम्रभ्राष्टके ।।
यथा सुखं भवेद्भर्तुस्तथा कार्यं हि भार्यया ।। १६-५४ ।।
अनुकूलं हितं तस्या इष्टाया भर्तुराचरेत् ।।
यथा भर्ता तथा तां हि पश्येत वरवर्णिनि ।। १६-५५ ।।
हीनायाश्चापि शुश्रूषां कृत्वा याति त्रिविष्टपम् ।।
पश्चात्स्थाने भवेत्सापि मनसा याभवत्प्रिये ।। १६-५६ ।।
सर्वान्भोगानवाप्नोति भर्तुरिष्टं प्रगृह्य हि ।।
इर्ष्याभावपरित्यागात्सर्वेश्वरपदं लभेत् ।। १६-५७ ।।
सपत्नी या सपत्न्यास्तुःशुश्रूषां कुरुते सदा ।।
भर्तुरिष्टां संनिरीक्ष्य तस्या लोकोऽक्षयो भवेत् ।। १६-५८ ।।
भर्तुरिष्टा पुरा वेश्या ह्यभवत्सा कुलेषु वै ।।
शूद्रजातेः सुदुष्टस्य परित्यक्तक्रियस्य तु ।। १६-५९ ।।
आचरद्वेश्यया सार्द्धं सा भार्या पतिरंजिनी ।।
प्रक्षालनं द्वयोः पादौ द्वयोरुच्छिष्टभोजिनी ।। १६-६० ।।
उभयोरप्यधः शेते उभयोर्वै हितं रता ।।
वेश्यया वार्यमाणापि सदाचारपथे स्थिता ।। १६-६१ ।।
एवं शुश्रीषयंत्या हि भर्तारं वेश्यया सह ।।
जगाम सुमहान्कालो वर्तंत्या दुःखसागरे ।। १६-६२ ।।
अपरस्मिन्दिने भर्ता माहिषं मूलकान्वितम् ।।
अभक्षयत निष्पावं दुर्मेधास्तैलमिश्रितम् ।। १६-६३ ।।
तदपथ्यभुजस्तस्य अवमन्य पतिव्रताम् ।।
अभवद्दारुणो रोगो गुदे तस्य भगंदरः ।। १६-६४ ।।
संदह्यमानोऽतितरां दिवा रात्रौ स भूरिशः ।।
तस्य गेहे स्थितं वित्तं समादाय जगाम सा ।। १६-६५ ।।
वेश्यान्यस्मैददौ प्रीत्या यूने कामपरायणा ।।
ततः स दीनवदनो व्रीडया च समन्वितः ।। १६-६६ ।।
उवाच प्ररुदन्भार्यां शूद्रो व्याकुलचेतनः ।।
परिपालय मां देवि वेश्यासक्तं सुनिष्ठुरम् ।। १६-६७ ।।
न मयोपकृतं किंचित्तव सुंदरि पापिना ।।
रमते वेश्यया सार्द्धं बहूनब्दान्सुमध्यमे ।। १६-६८ ।।
यो भार्यां प्रणतां पापोनानुमन्येत गर्वितः ।।
सोऽशुभानि समाप्नोति जन्मानि दश पंच च ।। १६-६९ ।।
दिवाकीर्तिगृहे तस्माद्योनिं प्राप्स्यामि गर्हिताम् ।।
तवापमानतो देवि मनो न कलुषीकृतम् ।। १६-७० ।।
इति भर्तृवचः श्रुत्वा भार्या भर्तारमब्रवीत् ।।
पुराकृतानि पापानि दुःखानि प्रभवंति हि ।।
तानि सक्षमते विद्वान् स विज्ञेयो नृणां वरः ।। १६-७१ ।।
तन्मया पापया पापं कृतं वै पूर्वजन्मनि ।।
तद्भजंत्या न मे दुःखं न विषादः कथंचन ।। १६-७२ ।।
एवमुक्त्वा समाश्वास्य भर्तारमनुशास्य च ।।
अनीतं जनकाद्वित्तं बंधुभ्यो वरवर्णिनी ।। १६-७३ ।।
क्षीरोदनिलयावासं मन्यते स्म सती पतिम् ।।
दिवा दिवा त्रिर्यत्नेन रात्रौ गुह्यविशोधनम् ।। १६-७४ ।।
रजनीकरवृक्षोत्थं गृह्य निर्यासमंजसा ।।
नखेन पातयेद्भर्तुः क्रिमीन्कुष्ठाच्छनैः शनैः ।। १६-७५ ।।
मयूरपुच्छसंयुक्तं पवनं चाकरोत्तदा ।।
न देवि रात्रौ स्वपिति न दिवा च वरानना ।। १६-७६ ।।
भर्तृदुःखेन संतप्ता अपश्यज्ज्वलितं जगत् ।।
यद्यस्ति वसुधा देवी पितरो देवतास्तथा ।। १६-७७ ।।
कुर्वंतु रोगहीनं मे भर्तारं गतकल्मषम् ।।
चंडिकायै प्रदास्यामि रक्तं मांससमुद्भवम् ।। १६-७८ ।।
नृच्छागमहिषोपेतं भर्तुरारोग्यहेतवे ।।
सादरं कारयिष्यामि उपवासान्दशैव तु ।। १६-७९ ।।
शरीरं स्थापयिष्येऽहं सूक्ष्मकंटकसंस्तरे ।।
नोपभोक्ष्यामि मधुरं नोपभोक्ष्यामि वै घृतम् ।। १६-८० ।।
बाह्याभ्यंगविहीनाहं संस्थास्ये दिनसंचयम् ।।
जीवतां रोगहीनो हि भर्ता मे शरदां शतम् ।। १६-८१ ।।
एवं प्रव्याहरंती सा वासरे वासरे गते ।।
अथ कालेन चाल्पेन त्रिदोषोऽस्य व्यजायत ।। १६-८२ ।।
त्रिकटुं प्रददौ भर्तुर्यत्नेन महता तदा ।।
शीतार्तः कंपमानोऽसौ पत्न्यंगुलिमखंडयत् ।। १६-८३ ।।
उभयोर्दतयोः श्लेषः सहसा समपद्यत ।।
तत्खंडमंगुलेर्वक्त्रे स्थितं नृपतिवल्लभे ।। १६-८४ ।।
अथ विक्रीय वलयं क्रीत्वा काष्ठानि भूरिशः ।।
चितां सार्पिर्युतां चक्रे मध्ये धृत्वा पतिं तदा ।। १६-८५ ।।
अवरुह्य च बाहुभ्यां पादेनाकृष्य पावकम् ।।
मुखे सुखं समाधाय हृदये हृदयं तथा ।। १६-८६ ।।
जघने जघनं देवि आत्मनः संनिवेश्य वै ।।
दाहयामास कल्याणी भर्तुर्देहं रुजान्वितम् ।। १६-८७ ।।
आत्मना सह चार्वंगी ज्वलिते जातवेदसि ।। १६-८८ ।।
विमुच्य देहं सहसा जगाम पतिं समादाय च देवलोकम् ।।
विशोधयित्वा बहुपापसंघान्स्वकर्मणा दुष्करसाधनेन ।। १६-८९ ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणोत्तरभागे पतिव्रतोपाख्यानं नाम षोडशोऽध्यायः ।। १६ ।।