नारदपुराणम्- उत्तरार्धः/अध्यायः ५३
मोहिन्युवाच ।।
ब्रूहि मे मुनिशार्दूल यत्पृच्छामि पुरातनम् ।।
यथा ताः प्रतिमाः पूर्वमिंद्रद्युम्नेन निर्मिताः ।। ५३-१ ।।
केन चैव प्रकारेण तुष्टस्तस्मै स माधवः ।।
तत्सर्वं वद मे विप्र श्रोतुं कौतूहलं मम ।। ५३-२ ।।
वसुरुवाच ।।
श्रृणुष्व चारुनयने पुराणं वेदसंमितम् ।।
कथयामि पुरावृत्तं प्रतिमानां च संभवम् ।। ५३-३ ।।
प्रवृत्ते च महायज्ञे प्रासादे चैव निर्मिते ।।
चिंता तस्य बभूवाथ प्रतिमार्थमहर्निशम् ।। ५३-४ ।।
केनोपायेन देवेशं सर्वलोकविभावनम् ।।
सर्गस्थित्यंतकर्त्तारं पश्यामि पुरुषोत्तमम् ।। ५३-५ ।।
चिंताविष्टो नरेन्द्रस्तु नैवं शेते दिवानिशम् ।।
न भुंक्ते विविधान्भोगान्न च स्नानं प्रसाधनम् ।। ५३-६ ।।
शैलजा दारुजा वापि धातुजा वा महीतले ।।
विष्णोर्योग्यास्तु प्रतिमाः सर्वलक्षणलक्षिताः ।। ५३-७ ।।
एतैरेव त्रयाणां तु दयितं यत्सुरार्चिताम् ।।
स्थापिते प्रीतिमभ्येति इति चिंतापरोऽभवत् ।। ५३-८ ।।
पंचरात्रविधानेन संपूज्य पुरुषोत्तमम् ।।
चिंताविष्टो महीपालः संस्तोतुमुपचक्रमे ।। ५३-९ ।।
इंद्रद्युम्न उवाच ।।
वासुदेव नमस्तेऽस्तु नमस्ते मोक्षकारण ।।
त्राहि मां सर्वलोकेश जन्मसंसारसागरात् ।। ५३-१० ।।
निर्मलांशुकसंकाश नमस्ते पुरुषोत्तम ।।
संकर्षण नमस्तेऽस्तु त्राहि मां धरणीधर ।। ५३-११ ।।
नमस्ते हेमगर्भाय नमस्ते मकरध्वज ।।
रतिकांत नमस्तुभ्यं त्राहि मां शंबरांतक ।। ५३-१२ ।।
नमस्ते मेघसंकाश नमस्ते भक्तवत्सल ।।
अनिरुद्ध् नमस्तेऽस्तु त्राहि मां वरदो भव ।। ५३-१३ ।।
नमस्ते विबुधावास नमस्ते विबुधप्रिय ।।
नारायण नमस्तेऽस्तु त्राहि मां शरणागतम् । ५३-१४ ।।
नमस्ते बलिनां श्रेष्ठं नमस्ते लांगलायुध ।।
नमस्ते विबुधश्रष्ठ नमस्ते कमलोद्भव ।। ५३-१५ ।।
चतुर्मुख जगद्धातस्त्राहि मां प्रपितामह ।।
नमस्ते नीलमेघाभ नमस्ते त्रिदशार्चित ।। ५३-१६ ।।
त्राहि विष्णो जगन्नाथ मग्नं मां भवसागरे ।।
प्रलयानलसंकाश नमस्ते दितिजांतक ।। ५३-१७ ।।
नरसिंह महावीर्य त्राहि मां दीप्तलोचन ।।
यथा रसातलाजाच्चोर्वी जले मग्नोद्धृता पुरा ।। ५३-१८ ।।
तथा महावराह त्वं त्राहि मां दुःखसागरात् ।।
तवाङ्गमूर्तयः कृष्ण वरदाः संस्तुता मया ।। ५३-१९ ।।
त्वं चेमे बलदेवाद्याः पृथग्रूपेण संस्थिताः ।।
अंगानि तव देवेश गरुडाद्यास्तथा प्रभो ।। ५३-२० ।।
दिक्पालाः सायुधाश्चैव वासवाद्या स्तथाच्युत ।।
ये चान्ये तव देवेश भेदाः प्रोक्ता मनीषिभिः ।। ५३-२१ ।।
तेऽपि सर्वे जगन्नाथ प्रसन्नायतलोचन ।।
ये वार्चिताः स्तुताः सर्वे तथा यूयं नमस्कृताः ।। ५३-२२ ।।
प्रयच्छत वरं मह्यं धर्मकामार्थमोक्षदम् ।।
भेदास्ते कीर्तिता ये तु हरे संकर्षणादयः ।। ५३-२३ ।।
तव पूजार्थसंबद्धास्ततस्त्वयि समाश्रिताः ।।
न भेदस्तव देवेश विद्यते परमार्थतः ।। ५३-२४ ।।
विविधं तव यद्रूपं युक्तं तदुपचारतः ।।
अद्वैतं त्वां कथं द्वेतं वक्तुं शक्नोति मानवः ।। ५३-२५ ।।
एकस्त्वं हि हरे व्यापी चित्स्वभावो निरंजनः ।।
परमं तव यद्रूपं भावाभावविवर्जितम् ।। ५३-२६ ।।
निर्लेपं निर्मलं सूक्ष्मं कूटस्थमचलं ध्रुवम् ।।
सर्वोपाधिविनिर्मुक्तं सत्तामात्रं व्यवस्थितम् ।। ५३-२७ ।।
तद्देवोऽपि न जानाति कथं जानाम्यहं प्रभो ।।
अपरं तव यद्रूपं पीतवस्त्रं चतुर्भुजम् ।। ५३-२८ ।।
शंखचक्रगदापाणिं मुकुटांगदधारिणम् ।।
श्रीवत्सवक्षसा युक्तं वनमालाविभूषितम् ।। ५३-२९ ।।
तदर्चयंति विबुधा ये चान्ये त्वत्समाश्रयाः ।।
देव सर्वसुरश्रेष्ठ भक्तानामभयप्रद ।। ५३-३० ।।
त्राहि मां चारुपद्माक्ष मग्नं विषयसागरे ।।
नान्यं पश्यामि लोकेश यस्याहं शरणं व्रजे ।। ५३-३१ ।।
त्वामृते कमलाकांत प्रसीद मधुसूदन ।।
जराव्याधिशतैर्युक्तो नानादुःखैर्निपीडितः ।। ५३-३२ ।।
हर्षशोकान्वितो मृढः कर्मपाशैः सुयंत्रितः ।।
पतितोऽहं महारौद्रे घोरे संसारसागरे ।। ५३-३३ ।।
विषयोदकदुष्पारे रागद्वेषसमाकुले ।।
इंद्रियांवर्तगभीरे तृष्णाशोकोर्मिसंकुले ।। ५३-३४ ।।
निराश्रये निरालम्बे निःसारेऽत्यंतचंचले ।।
मायया मोहितस्तत्र भ्रमामि सुचिरं प्रभो ।। ५३-३५ ।।
नानाजातिसहस्रेषु जायमानः पुनः पुनः ।।
मया जन्मान्यनेकानि सहस्राण्ययुतानि च ।। ५३-३६ ।।
विविधान्यनुभूतानि संसारेऽस्मिञ्जनार्दन ।।
वेदाः सांगा मयाधीताः शास्त्राणि विवधानि च ।। ५३-३७ ।।
इतिहासपुराणानि तथा शिल्पान्यनेकशः ।।
असंतोषाश्च संतोषाः संचया बहवो व्ययाः ।। ५३-३८ ।।
मया प्राप्ता जगन्नाथ क्षयवृद्ध्युदये तराः ।।
भार्यामित्रस्वबंधूनां वियोगाः संगमास्तथा ।। ५३-३९ ।।
पितरो विविधा दृष्टा मातरश्च तथा मया ।।
दुःखानि चानुभूतानि मया सौख्यान्यनेकशः ।। ५३-४० ।।
प्राप्ताश्च बांधवा स्वसृभ्रातरो ज्ञातयस्तथा ।।
मयोषितं तथा स्त्रीणां कोष्ठे विण्मूत्रपिच्छिले ।। ५३-४१ ।।
गर्भवासे महादुःखमनुभूतं तथा प्रभो ।।
दुःखानि यान्यनेकानि बाल्ये यौवनगर्विते ।। ५३-४२ ।।
वार्द्धक्ये च हृषीकेश तानि प्राप्तानि वै मया ।।
मरणे यानि दुःखानि गुप्तमार्गे यमालये ।। ५३-४३ ।।
मया तान्यनुभूतानि नरके यातनाकुले ।।
क्रिमिकीटद्रुमाणां च हस्त्यश्वमृगपक्षिणाम् ।। ५३-४४ ।।
महिषाणां गवां चैव तथान्येषां वनौकसाम् ।।
द्विजातीनां च सर्वेषां शूद्राणां चैव योनिषु ।। ५३-४५ ।।
धनिनां क्षत्रियाणां च दरिद्राणां तपस्विनाम् ।।
नृपभृत्यानां तथान्येषां च देहिनाम् ।। ५३-४६ ।।
गृहे तेषां समुत्पन्नो देव चाहं पुनः पुनः ।।
गतोऽस्मि दासतां नाथ भृत्यानां बहुशो नृणाम् ।। ५३-४७ ।।
दरिद्रत्वं स्वामित्वं च तथा गतः ।।
हता मया हतश्चान्चैर्हतं मे घातिता मया ।। ५३-४८ ।।
दत्तं मेऽन्यैरथान्येभ्यो मया दत्तमनेकशः ।।
पितृमातृसुहृद्वर्गकलत्राणां कृतेन च ।। ५३-४९ ।।
अहं हृष्टोऽसकृद्दैन्यैश्चाश्रुधौताननो गतः ।।
देवतिर्यङ्मनुष्येषु चरेषु स्थावरेषु च ।। ५३-५० ।।
न विद्यते च तत्स्थानं यत्राहं न गतः प्रभो ।।
कदा मे नरके वासः कदा स्वर्गे जगत्पते ।। ५३-५१ ।।
कदा मनुष्यलोकेषु कदा तिर्यग्गतेषु च ।।
जलयंत्रे तथा चक्रे कदाऽवटनिबंधने ।। ५३-५२ ।।
पातितोऽधस्तथोर्द्ध्वं च कदा मध्ये स्थितस्त्वहम् ।।
तथा चाहं सुरश्रेष्ठ कर्म्मवल्लीं समाश्रितः ।। ५३-५३ ।।
एवं संसारचक्रेऽस्मिन्भैरवे लोमहर्षणे ।।
भ्रमामि सुचिरं कालं नांतं पश्यामि कर्हिचित् ।। ५३-५४ ।।
न जाने किं करोम्येष हरे व्याकुलितेंद्रियः ।।
शोकतृष्णाभिभूतश्च कांदिशीको विचेतनः ।। ५३-५५ ।।
इदानीं त्वामहं देव विकलः शरणं गतः ।।
त्राहि मां दुःखितं कृष्ण मग्नं संसारसागरे ।। ५३-५६ ।।
कृपां कुरु जगन्नाथ भक्तोऽहं यदिमन्यसे ।।
त्वामृते नास्ति मे बंधुर्योऽसौ चिंतां करिष्यति ।। ५३-५७ ।।
देव त्वां नाथमासाद्य न भयं मेऽस्ति कुत्रचित् ।।
जीविते मरण चैव योगक्षेमे तथा प्रभो ।। ५३-५८ ।।
ये तु त्वां विधिवद्देव नार्चयंति नराधमाः ।।
सुगतिस्तु कथं तेषां भवेत्संसारबंधनात् ।। ५३-५९ ।।
किं तेषां कुलशीलेन विद्यया जीवितेन च ।।
येषां न जायते भक्तिर्जगद्धातरि केशवे ।। ५३-६० ।।
प्रकृतिं त्वासुरीं प्राप्य ये त्वां निंदंति मोहिताः ।।
पतंति नरके घोरे जायमानाः पुनःपुनः ।। ५३-६१ ।।
न तेषां निष्कृतिस्तस्माद्विद्यते नरकार्णवात् ।।
ये दूषयंति दुर्वृत्तास्ते देव पुरुषाधमाः ।। ५३-६२ ।।
यत्र यत्र भवेज्जन्म मम कर्मनिबंधनात् ।।
तत्र तत्र हरे भक्तिस्त्वयि स्तादक्षता सदा ।। ५३-६३ ।।
आराध्य त्वां परं दैत्या नराश्चान्येऽपि संगताः ।।
अवापुः परमां सिद्धिं कस्त्वां देव न पूजयेत् ।। ५३-६४ ।।
न शक्नुवंति ब्रह्माद्याः स्तोतुं त्वां प्रकृतेः परम् ।।
यथा चाज्ञानभावेन संस्तुतोऽसि मया प्रभो ।। ५३-६५ ।।
तत्क्षमस्वापराधान्मे यदि तेऽस्ति दया मयि ।।
कृतापराधेऽपि हरे क्षमां कुर्वंति साधवः ।। ५३-६६ ।।
तस्मात्प्रसीद देवेश भक्त्या स्नेहं समाश्रितः ।।
स्तुतोऽसि यन्मया देव भक्तिभावेन चेतसा ।। ५३-६७ ।।
सांगं भवतु तत्सर्वं वासुदेव नमोऽस्तु ते ।। ५३-६८ ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणोत्तरभागे वसुमोहिनीसंवादे पुरुषोत्तममाहात्म्ये त्रिपञ्चाशत्तमोऽध्यायः ।। ५३ ।।