नारदपुराणम्- उत्तरार्धः/अध्यायः ६३
वसुरुवाच ।।
श्रृणु मोहिनि वक्ष्यामि माहात्म्यं वेदसंमतम् ।।
प्रयागस्य विधानेन स्नात्वा यत्र विशुध्यति ।। ६३-१ ।।
कुरुक्षेत्रसमा गंगा यत्र तत्रावगाहिता ।।
तस्माद्दशगुणा प्रोक्ता यत्र विंध्येन संगता ।। ६३-२ ।।
तस्माच्छतगुणा प्रोक्ता काश्यामुत्तरवाहिनी ।।
काश्याः शतगुणा प्रोक्ता गंगा यत्रार्कजान्विता ।। ६३-३ ।।
सहस्रगुणिता सापि भवेत्पश्चिमवाहिनी ।।
सा देवि दर्शनादेव ब्रह्महत्यादिहारिणी ।। ६३-४ ।।
पश्चिमाभिमुखी गंगा कालिंद्या सह संगता ।।
हंति कल्पशतं पापं सा माघे देवि दुर्लभा ।। ६३-५ ।।
अमृतं कथ्यते भद्रे सा वेणी भुवि संगता ।।
यस्यां माघे मुहूर्तं तु देवानामपि दुर्लभम् ।। ६३-६ ।।
पृथिव्यां यानि तीर्थानि पुर्यः पुण्यास्तथा सति ।।
स्नातुमायांति ता वेण्यां माघे मकरभास्करे ।। ६३-७ ।।
ब्रह्मविष्णुमहादेवा रुद्रादित्यमरुद्गणाः ।।
गंधर्वा लोकपालाश्च यक्षकिन्नरगुह्यकाः ।। ६३-८ ।।
अणिमादिगुणोपेता ये चान्ये तत्त्वदर्शिनः ।।
ब्रह्माणी पार्वती लक्ष्मीः शची मेधाऽदिती रतिः ।। ६३-९ ।।
सर्वास्ता देवपन्त्यश्च तथानागांगनाः शुभे ।।
घृताची मेनका रंभाप्युर्वशी च तिलोत्तमा ।। ६३-१० ।।
गणाश्चाप्सरसां सर्वे पितॄणां च गणास्तथा ।।
स्नातुमायांति ते सर्वे माघे वेण्यां विरंचिजे ।। ६३-११ ।।
कृते युगे स्वरूपेण कलौ प्रच्छन्नरूपिणः ।।
सर्वतीर्थानि कृष्णानि पापिनां संगदोषतः ।। ६३-१२ ।।
भवंति शुक्लवर्णानि प्रयागे माघमज्जनात् ।।
मकरस्थे रवौ माघे गोविंदाच्युत माधवः ।। ६३-१३ ।।
स्नानेनानेन मे देव यथोक्तफलदो भव ।।
इमं मंत्रं समुच्चार्य स्नायान्मौनं समाश्रितः ।। ६३-१४ ।।
वासुदेवं हरिं कृष्णं माधवं च स्मरेत्पुनः ।।
तप्तेन वारिणा स्नानं यद्गृहे क्रियते नरैः ।। ६३-१५ ।।
षष्ट्यब्देन फलं तद्धि मकरस्थे दिवाकरे ।।
बहिः स्नानं तु वाप्यादौ द्वाशाब्दफलं स्मृतम् ।। ६३-१६ ।।
तडागे द्विगुणं तद्धि नद्यादौ तच्चतुर्गुणम् ।।
दशधा देवरवाते च महानद्यां च तच्छतम् ।। ६३-१७ ।।
चतुर्गुणशतं तच्च महानद्योस्तु संगमे ।।
सहस्रगुणितं सर्वं तत्फलं मकरे रवौ ।। ६३-१८ ।।
गंगायां स्नानमात्रेण प्रयागे तत्प्रकीर्तितम् ।।
गंगां ये चावगाहंति माघे मासि सुलोचने ।। ६३-१९ ।।
चतुर्युगसहस्रं ते न पतंति सुरालयात् ।।
शतेन गुणितं माघे सहस्रं विधिनंदिनि ।। ६३-२० ।।
निर्दिष्टमृषिभिः स्नानं गंगायमुनसंगमे ।।
पापौर्घैर्भुवि भारस्य दाहायेमं प्रजापतिः ।। ६३-२१ ।।
प्रयागं विदधे देवि प्रजानां हितकाम्यया ।।
स्नानस्थानमिदं सम्यक् सितासितजलं किल ।। ६३-२२ ।।
पापरूपपशूनां हि ब्रह्मणा निर्मितं पुरा ।।
सितासिता तु या धारा सरस्वत्या विदर्भिता ।। ६३-२३ ।।
तं मार्गं ब्रह्मलोकस्य सृष्टिकर्त्ता ससर्ज वै ।।
ज्ञानदो मानसे माघो न तु मोक्षफलप्रदः ।। ६३-२४ ।।
हिमवत्पृष्ठतीर्थेषु सर्वपापप्रणाशनः ।।
वेदविद्भिर्विनिर्द्दिष्टं इंद्रलोकप्रदो हि सः ।।
सर्वमासोत्तमो माघो मोक्षदो बदरीवने ।। ६३-२५ ।।
पापहा दुःखहारी च सर्वकामफलप्रदः ।।
रुद्रलोक प्रदो माघो नार्मदे परिकीर्तितः ।। ६३-२६ ।।
सारस्वतौघविध्वंसी सर्वलोकसुखप्रदः ।।
विशालफलदो माघो विशालाया प्रकीर्तितः ।। ६३-२७ ।।
पापेंधनदवाग्निश्च गर्भवासविनाशनः ।।
विष्णुलोकाय मोक्षाय जाह्नवः परिकीर्तितः ।। ६३-२८ ।।
सरयूर्गंडकी सिंधुश्चंद्रभागा च कौशिकी ।।
तापी गोदावरी भीमा पयोष्णी कृष्णवेणिका ।। ६३-२९ ।।
कावेरी तुंगभद्रा च यास्तथान्याः समुद्रगाः ।।
तासु स्नायी नरो याति स्वर्गलोकं विकल्मषः ।। ६३-३० ।।
नैमिषे विष्णुसारूप्यं पुष्करे ब्रह्मणेंऽतिकम् ।।
आखंडलस्य लोको हि कुरुक्षेत्रे च माघतः ।। ६३-३१ ।।
माघो देवह्रदे देवि योगसिद्धिफलप्रदः ।।
प्रभासे मकरादित्ये स्नात्वा रुद्रगणो भवेत् ।। ६३-३२ ।।
देविकायां देवदेहो नरो भवति माघतः ।।
माघस्नानेन विधिजे गोमत्यां न पुनर्भवः ।। ६३-३३ ।।
हेमकूटे महाकले ॐकारे ह्यपरे तथा ।।
नीलकंठार्बुदे माघो रुद्रलोकप्रदो मतः ।। ६३-३४ ।।
सर्वासां सरितां देवि संपूरो माकरे रवौ ।।
स्नानेन सर्वकामानां प्राप्त्यै ज्ञेयो विचक्षणैः ।। ६३-३५ ।।
माघस्तु प्राप्यते धन्यैः प्रयागे विधिनंदिनि ।।
अपुनर्भवदं तत्र सितासितजलं यतः ।। ६३-३६ ।।
गायंति देवाः सततं दिविष्ठा माघः प्रयागे किल नो भविष्यति ।।
स्नाता नरा यत्र न गर्भवेदनां पश्यंति तिष्ठन्ति च विष्णु सन्निधौ ।। ६३-३७ ।।
तीर्थैर्व्रतैर्दानतपोभिरध्वरैः सार्द्धं विधात्रा तुलया धृतं पुरा ।।
माघः प्रयागश्च तयोर्द्वयोरभून्माघो गरीयांश्चतुराननात्मजे ।। ६३-३८ ।।
वातांबुपर्णाशनदेहशोषणैस्तपोभिरुग्रैश्चिरकालसंचितैः ।।
योगैश्च संयांति नरास्तु यां गतिं स्नानात्प्रयागस्य हि यांति तां गतिम् ।। ६३-३९ ।।
स्नाता हि ये माकरभास्करोदये तीर्थे प्रयागे सुरसिंधुसंगमे ।।
तेषां गृहद्वारमलंकरोति भृंगावली कुंजरकर्णताडिता ।। ६३-४० ।।
यो राज्ञसूयाख्यसमाध्वरस्य स्नानात्फलं संप्रददाति चाखिलम् ।।
पापानि सर्वाणि निहत्य लीलया नूनं प्रयागः स कथं न वर्ण्यते ।। ६३-४१ ।।
चतुर्वेदिषु यत्पुण्यं सत्यवादिषु चैव हि ।।
स्नात एव तदाप्नोति गंगाकालिंदिसंगमे ।। ६३-४२ ।।
तत्राभिषेकं कुर्वीत संगमे शंसितव्रतः ।।
तुल्यं फलमवाप्नोति राजसूयाश्वमेधयोः ।। ६३-४३ ।।
पंचयोजनविस्तीर्णं प्रयागस्य तु मंडलम् ।।
प्रवेशादस्य भूमौ तु अश्वमेधः पदे पदे ।। ६३-४४ ।।
त्रीणि कुंडानि सुभगे तेषां मध्ये तु जाह्नवी ।।
प्रयागस्य प्रवेशेन पापं नश्यति तत्क्षणात् ।। ६३-४५ ।।
मासमेकं नरः स्नात्वा प्रयागे नियतेंद्रियः ।।
मुच्यते सर्वपापेभ्यो यथा दृष्टं स्वयंभुवा ।। ६३-४६ ।।
शुचिस्तु प्रयतो भूत्वाऽहिसकः श्रद्धयान्वितः ।।
स्नात्वा मुच्येत पापेभ्यो गच्छेच्च परमं पदम् ।। ६३-४७ ।।
नैमिषं पुष्करं चैव गोतीर्थँ सिंधुसागरम् ।।
गया च धेनुकं चैव गंगासागरसंगमः ।। ६३-४८ ।।
एते चान्ये च बहवो ये च पुण्याः शिलोच्चयाः ।।
दश तीर्थसहस्राणि त्रंशत्कोटयस्तथा पराः ।। ६३-४९ ।।
प्रयागे संस्थिता नित्यमेधमाना मनीषिणः ।।
त्रीणि यान्यग्निकुंडानि तेषां मध्ये तु जाह्नवी ।। ६३-५० ।।
प्रयागाद्धि विनिष्क्रांता सर्वतीर्थपुरस्कृता ।।
तपनस्य सुता देवी त्रिषु लोकेषु विश्रुता ।। ६३-५१ ।।
यमुना गंगाया सार्द्धं संगता लोकपावनी ।।
गांगयमुनयोर्मध्ये पृथिव्यां यत्परं स्मृतम् ।। ६३-५२ ।।
प्रयागस्य तु तीर्थस्य कलां नार्हंति षोडशीम् ।।
तिस्रः कोट्योऽर्द्धकोटी च तीर्थानां वायुरब्रवीत् ।। ६३-५३ ।।
दिविभुव्यतरिक्षं च जाह्नव्या तानि संति च ।।
प्रयागं समधिष्ठाय कंबलाश्वतरावुभौ ।। ६३-५४ ।।
भागवत्यथवा चैषा वेदां वेद्या प्रजापतेः ।।
तत्र वेदाश्च यज्ञाश्च मूर्तिमंतः समास्थिताः ।। ६३-५५ ।।
प्रजापतिमुपासंते ऋषयश्च तपोधनाः ।।
यजंति क्रतुभिर्देवास्तथा चक्रधराः सति ।। ६३-५६ ।।
ततः पुण्यतमो नास्ति त्रिषु लोकेषु सुंदरि ।।
प्रभावात्सर्वतीर्थभ्यः प्रभवत्यधिकस्तथा ।। ६३-५७ ।।
तत्र दृष्ट्वा तु तत्तीर्थं प्रयागं परमं पदम् ।।
मुच्यन्ते सर्वपापेभ्यः शशांक इव राहुणा ।। ६३-५८ ।।
ततो गत्वा प्रयागं तु सर्वदेवाभिरक्षितम् ।।
ब्रह्मचारी वसन्मासं पितॄन्देवांश्च तर्पयन् ।। ६३-५९ ।।
ईप्सिताँल्लभते कामान्यत्र तत्राभिसंगतः ।।
सितासिते तु यो मज्जेदपि पापशतावृतः ।। ६३-६० ।।
मकरस्थे रवौ माघे न स भूतस्तु गर्भगः ।।
दुर्जया वैष्णवी माया देवैरपि सुदुस्त्यजा ।। ६३-६१ ।।
प्रयागे दह्यते सा तु माघे मासि विरंचिजे ।।
तेषु तेषु च लोकेषु भुक्त्वा भोगाननेकशः ।। ६३-६२ ।।
पश्चाच्चक्रिणि लीयंते प्रयागे माघमज्जिनः ।।
उपस्पृशति यो माघे मकरार्के सितासिते ।। ६३-६३ ।।
तस्य पुण्यस्य संख्यां नो चित्रगुप्तोऽपि वेत्त्यलम् ।।
राजसूयसहस्रस्य वाजपेयशतस्य च ।।
फलं सितासिते माघे स्नातानां भवति ध्रुवम् ।। ६३-६४ ।।
आकल्पजन्मभिः पापं संचितं मनुजैस्तु यत् ।।
तद्भवेद्भस्मसान्माघे स्नातानां तु सितासिते ।। ६३-६५ ।।
गंगायमुनयोश्चैव संगमो लोकविश्रुतः ।।
स एव कामिकं तीर्थं तत्र स्नानेन भक्तितः ।। ६३-६६ ।।
यस्य यस्य च यः कामस्तस्य तस्य भवेद्धि सः ।।
भोगकामस्य भोगाः स्युः स्याद्राज्यं राज्यकामिनः ।। ६३-६७ ।।
स्वर्गः स्यात्स्वर्गकामस्य मोक्षः स्यान्मोक्षकामिनः ।।
कामप्रदानि तीर्थानि त्रैलोक्ये यानि कानि च ।। ६३-६८ ।।
तानि सर्वाणि सेवन्ते प्रयागं मकरे रवौ ।।
हरिद्वारे प्रयागे च गंगासागरसंगमे ।। ६३-६९ ।।
स्नात्वैव ब्रह्मणो विष्णोः शिवस्य च पुरं व्रजेत् ।।
सितासिते तु यत्स्नानं माघमासे सुलोचने ।। ६३-७० ।।
न दत्ते पुनरावृत्तिं कल्पकोटिशतैरपि ।।
सत्यवादी जितक्रोधो ह्यहिंसां परमां श्रितः ।। ६३-७१ ।।
धर्मानुसारी तत्त्वज्ञो गोब्राह्मणहिते रतः ।।
गंगायमुनयोर्मध्ये स्नातो मुच्येत किल्बिषात् ।। ६३-७२ ।।
मनसा चिंतितान्कामांस्तत्र प्राप्नोति पुष्कलान् ।।
स्वर्णभारसहस्रेण कुरुक्षेत्रे रविग्रहे ।। ६३-७३ ।।
यत्फलं लभते माघे वेण्यां तत्तु दिने दिने ।।
गवां शतसहस्रस्य सम्यग्दत्तस्य यत्फलम् ।। ६३-७४ ।।
प्रयागे माघमासे तु त्र्यहं स्नातस्य तत्फलम् ।।
योगाभ्यासेन यत्पुण्यं संवत्सरशतत्रये ।। ६३-७५ ।।
प्रयागे माघमासे तु त्र्यहं स्नानेन यत्फलम् ।।
नाश्वमेधसहस्रेण तत्फलं लभते सति ।। ६३-७६ ।।
त्र्यहस्नानफलं माघे पुरा कांचनमालिनी ।।
राक्षसाय ददौ प्रीत्या तेन मुक्तः स पापकृत् ।। ६३-७७ ।।
त्र्यहात्पापक्षयो जातः सप्तविंशतिभिर्दिनैः ।।
स्नानेन यदभूत्पुण्यं तेन देवत्वमागता ।। ६३-७८ ।।
रममाणा तु कैलासे गिरिजायाः प्रिया सखी ।।
जातिस्मरा तथा जाता प्रयागस्य प्रसादतः ।। ६३-७९ ।।
अवंतीविषये राजा वासराजोऽभवत्पुरा ।।
नर्मदातीर्थमासाद्य राजसूयं चकार सः ।। ६३-८० ।।
अश्वैः षोडशभिस्तत्र स्वर्णयूपविराजितैः ।।
स्वर्णभूषणभूषाढ्यै रेजे सोऽपि यथाविधि ।। ६३-८१ ।।
प्रददौ धान्यराशिं च द्विजेभ्यः पर्वतोपमम् ।।
श्रद्धावान्देवताभक्तो गोप्रदश्च सुवर्णदः ।। ६३-८२ ।।
ब्राह्मणो भद्रको नाम मूर्खो हीनकुलस्तथा ।।
कृषीवलोऽधमाचारः सर्वधर्मबहिष्कृतः ।। ६३-८३ ।।
सीरकर्मसमुद्विग्नो बंधुभिश्च स वंचितः ।।
इतस्ततः परिक्रम्य निर्गतोऽदृष्टपीडितः ।। ६३-८४ ।।
दैवतो ज्ञानमाश्रित्य प्रयागं समुपागतः ।।
महामाघीं पुरस्कृत्य सस्नौ तत्र दिनत्रयम् ।। ६३-८५ ।।
अनघः स्नानमात्रेण समभूत्स द्विजोत्तमः ।।
प्रयागाच्चलितस्तस्माद्ययौ यस्मात्समागतः ।। ६३-८६ ।।
स राजा सोऽपि वै विप्रो विपन्नावेकदा तदा ।।
तयोर्गतिः समा दृष्टा देवराजस्य सन्निधौ ।। ६३-८७ ।।
तेजो रूपं बलं स्त्रैणं देवयानं विभूषणम् ।।
माला च परिजातस्य नृत्यं गीतं समं तयोः ।। ६३-८८ ।।
इति दृष्ट्वा हि माहात्म्य क्षेत्रस्य कथमुच्यते ।।
माघः सितासिते भद्रे राजसूयसमो न च ।। ६३-८९ ।।
धनुर्विंशतिविस्तीर्णे सितनीलांबुसंगमे ।।
माघादपुनरावृत्ती राजसूयात्पुनर्भवेत् ।। ६३-९० ।।
कंबलाश्वतरौ नागौ विपुले यमुनातटे ।।
तत्र स्नात्वा च पीत्वा च सर्वपापैः प्रमुच्यते ।। ६३-९१ ।।
तत्र गत्वा च संस्थाने महादेवस्य धीमतः ।।
नरस्तारयते पुंसो दश पूर्वान्दशावरान् ।। ६३-९२ ।।
कूपं चैव तु तत्रास्ति प्रतिष्ठानेऽति विश्रुतम् ।।
तत्र स्नात्वा पितॄन्देवान्संतर्प्य यतमानसः ।। ६३-९३ ।।
ब्रह्मचारी जितक्रोधस्त्रिरात्रं योऽत्र तिष्ठति ।।
सर्वपापविशुद्धात्मा सोऽश्वमेधफलं लभेत् ।। ६३-९४ ।।
उत्तरेण प्रतिष्टानाद्भागीरथ्याश्च पूर्वतः ।।
हंसप्रतपनं नाम तीर्थं लोकेषु विश्रुतम् ।। ६३-९५ ।।
अश्वमेधफलं तत्र स्नानमात्रेण लभ्यते ।।
यावच्चंद्रश्च सूर्यश्च तावत्स्वर्गे महीयते ।। ६३-९६ ।।
ततो भोगवतीं गत्वा वासुकेरुत्तरेण च ।।
दशाश्वमेधिकं नाम तत्तीर्थं परमं स्मृतम् ।। ६३-९७ ।।
तत्र कृत्वाभिषेकं तु वाजिमेधफलं लभेत् ।।
धनाढ्यो रूपवान्दक्षो दाता भवति धार्मिकः ।। ६३-९८ ।।
चतुर्वेदिषु यत्पुण्यं सत्यवादिषु यत्फलम् ।।
अहिंसायां तु यो धर्मो गमनात्तस्य तत्फलम् ।। ६३-९९ ।।
पायतेश्चोत्तरे कूले प्रयागस्य तु दक्षिणे ।।
ऋणमोचनकं नाम तीर्थं तु परमं स्मृतम् ।। ६३-१०० ।।
एकरात्रोषितः स्नात्वा ऋणैः सर्वैः प्रमुच्यते ।।
स्वर्गलोकमवाप्नोति ह्यमरश्च तथा भवेत् ।। ६३-१०१ ।।
त्रिकालमेकस्नायी चाहारमुक्तिं य आचरेत् ।।
विश्वासघातपापात्तु त्रिभिर्मासैः स शुद्ध्यति ।। ६३-१०२ ।।
कीर्तनाल्लभते पुण्यं दृष्ट्वा भद्राणि पश्यति ।।
अवगाह्य च पीत्वा च पुनात्यासप्तमं कुलम् ।। ६३-१०-३ ।।
मकरस्थे रवौ माघे न स्नात्यनुदिते रवौ ।।
कथं पापैः प्रमुच्येत कथं वा त्रिदिवं व्रजेत् ।। ६३-१०४ ।।
प्रयागे वपनं कुर्याद्गंगायां पिंडपातनम् ।।
दानं दद्यात्कुरुक्षेत्रे वाराणस्यां तनुं त्यजेत् ।। ६३-१०५ ।।
किं गयापिंडदानेन काश्यां वा मरणेन किम् ।।
किं कुरुक्षेत्रदानेन प्रयागे मुंडनं यदि ।। ६३-१०६ ।।
संवत्सरं द्विमासोनं पुनस्तीर्थं व्रजेद्यदि ।।
मुंडनं चोपवासं च ततो यत्नेन कारयेत् ।। ६३-१०७ ।।
प्रयागप्राप्तनारीणां मुंडनं त्वेवमीरयेत् ।।
सर्वान्केशान्समुद्धृत्य छेदयेदंगुलद्वयम् ।। ६३-१०८ ।।
केशमूलान्युपाश्रित्य सर्वपापानि देहिनाम् ।।
तिष्ठंति तीर्थस्नानेन तस्मात्तान्यत्र वापयेत् ।। ६३-१०९ ।।
अमार्कपातश्रवणेर्युक्ता चेत्पौषमाघयोः ।।
अर्द्धोदयः स विज्ञेयः सूर्यपर्वशताधिकः ।। ६३-११० ।।
किंचिन्न्यूने तु विधिजे महोदय इति स्मृतः ।।
अरुणोदयवेलायां शुक्ला माघस्य सप्तमी ।। ६३-१११ ।।
प्रयागे यदि लभ्येत सहस्रार्कग्रहैः समा ।।
अयने कोटिपुण्यं स्याल्लक्षं तु विषुवे फलम् ।। ६३-११२ ।।
षडशीत्यां सहस्रं तु तथा विष्णुपदीषु च ।।
दानं प्रयागे कर्तव्यं यथाविभवविस्तरम् ।। ६३-११३ ।।
तेन तीर्थफलं चैव वर्धते विधिनंदिनि ।।
गंगायमुनयोर्मध्ये यस्तु गां वै प्रयच्छति ।। ६३-११४ ।।
सुवर्णं मणिमुक्तां वा यदि वान्यं प्रतिग्रहम् ।।
पाटलां कपिलां भद्रे यस्तु तत्र प्रयच्छति ।। ६३-११५ ।।
स्वर्णश्रृंगीं रौप्यखुरां चैलकंठीं पयस्विनीम् ।।
सवत्सां श्रोत्रियं साधुं ग्राहयित्वा यथाविधि ।। ६३-११६ ।।
शुक्लां वरधरं शांतं धर्मज्ञं वेदपारगम् ।।
सा च गौस्तस्य दातव्या गंगायमुनसंगमे ।। ६३-११७ ।।
वासांसि च महार्हाणि रत्नानि विविधानि च ।।
यावंतो रोमकूपाः स्युस्तस्या गोर्वत्सकस्य च ।। ६२-११८ ।।
तावद्वर्षसहस्राणि स्वर्गलोके महीयते ।।
यत्रासौ लभते जन्म सा गौस्तत्राभिजायते ।। ६३-११९ ।।
न च पश्यंति नरकं दातारस्तेन कर्मणा ।।
उत्तरांश्च कुरून्प्राप्य मोदंते कालमक्षयम् ।। ६३-१२० ।।
गवां शतसहस्रेभ्यो दद्यादेकां पयस्विनीम् ।।
पुत्रान्दारांस्तथा भृत्यान् गौरेका प्रतितारयेत् ।। ६३-१२१ ।।
तस्मात्सर्वेषु दानेषु गोदानं तु विशिष्यते ।।
दुर्गमे विषमे घोरे महापातकसंक्रमे ।। ६३-१२२ ।।
गौरेव रक्षां कुरुते तस्माद्देया द्विजोत्तमे ।।
तीर्थे न प्रतिगृह्णीयात्पुण्येष्वायतनेषु च ।। ६३-१२३ ।।
निमित्तेषु च सर्वेषु ह्यप्रमत्तो भवेद्द्विजः ।।
स्वकार्ये पितृकार्ये वा देवताभ्यर्चनेऽपि वा ।। ६३-१२४ ।।
विफलं तस्य तत्तीर्थँ यावत्तद्धनमश्नुते ।।
गंगायमुनयोर्मध्ये यस्तु कन्यां प्रयच्छति ।। ६३-१२५ ।।
न स पश्यति घोरं तु नरकं तेन कर्मणा ।।
उत्तरांस्तु कुरून् गत्वा मोदते कालमक्षयम् ।। ६३-१२६ ।।
पुत्रान्दारांश्च लभते धार्मिकान्रूपसंयुतान् ।।
अधः शिरास्ततो धूममूर्द्धूबाहुः पिबेन्नरः ।। ६३-१२७ ।।
शतं वर्षसहस्राणां स्वर्गलोके महीयते ।।
परिभ्रष्टस्ततः स्वर्गादग्निहोत्री भवेन्नरः ।। ६३-१२८ ।।
भुक्त्वा तु विपुलान्भोगांस्तत्तीर्थं लभते पुनः ।।
आ प्रयागात्प्रतिष्ठानान्मत्पुरो वासुकेर्ह्रदात् ।। ६३-१२९ ।।
कंबलाश्वतरौ नागौ नागादबहुमूलकात् ।।
एतत्प्रजापतेः क्षेत्रं त्रिषु लोकेषु विश्रुतम् ।। ६३-१३० ।।
तत्र स्नात्वा दिवं यांति ये मृतास्तेऽपुनर्भवाः ।।
न वेदवचनाच्चैव न लोकवचनादपि ।। ६३-१३१ ।।
मतिरुत्क्रमणीया हि प्रयागमरणं प्रति ।।
दशतीर्थसहस्राणि षष्टिकोट्यस्तथा पराः ।। ६३-१३२ ।।
तत्रैव तेषां सान्निध्यं कीर्तितं विधिनंदिनि ।।
या गतिर्योगयुक्तस्य सत्पथस्थस्य धीमतः ।। ६३-१३३ ।।
सा गतिस्त्यजतः प्राणान् गंगायमुनसंगमे ।।
बाधितो यदि वा दीनः क्रुद्धो वापि भवेन्नरः ।। ६३-१३४ ।।
गंगायमुनमासाद्य यस्तु प्राणान्परित्यजेत् ।।
दीप्तकांचनवर्णाभैर्विमानैः सूर्यकांतिभिः ।। ६३-१३५ ।।
गंधर्वाप्सरसां मध्ये स्वर्गे मोदति मानवः ।।
ईप्सिताँल्लभते कामान्वदंतीति मुनीश्वराः ।। ६३-१३६ ।।
गीतवादित्रनिर्घोषैः प्रसुप्तः प्रतिबुध्यते ।।
यावन्न स्मरते जन्म तावत्स्वर्गे महीयते ।। ६३-१३७ ।।
ततः स्वर्गात्परिभ्रष्टः क्षीणकर्मात्र चागतः ।।
हिरण्यरत्नसंपूर्णे समृद्धे जायते कुले ।। ६३-१३८ ।।
तदेवसंस्मरंस्तत्र विष्णुलोकं स गच्छति ।।
वटमूलं समासाद्य यस्तु प्राणान्परित्यजेत् ।। ६३-१३९ ।।
सर्वलोकानतिक्रम्य रुद्रलोकं स गच्छिति ।।
तत्र ते द्वादशादित्यांस्तपंते रुद्रमाश्रिताः ।। ६३-१४० ।।
निर्गच्छंति जगत्सर्वं वटमूले स दह्यते ।।
हरिश्च भगवांस्तत्र प्रजापतिपुरस्कृतः ।। ६३-१४१ ।।
आस्ते तत्र पुटे देवि पादांगुष्ठं धयञ्छिशुः ।।
उर्वशीपुलिने रम्ये विपुले हंसपांडुरे ।। ६३-१४२ ।।
परित्यजति यः प्राणाञ्छृणु तस्यापि यत्फलम् ।।
षष्टिवर्षसहस्राणि षष्टिवर्षशतानि च ।। ६३-१४३ ।।
वसेत्स पितृभिः सार्द्धं स्वर्गलोके विरिंचिजे ।।
उर्वशीं च यदा पश्येद्देवलोके सुलोचने ।। ६३-१४४ ।।
पूज्यते सततं देवऋषिगंधर्वकिन्नरैः ।।
ततः स्वर्गात्परिभ्रष्टः क्षीणकर्मा त्विहागतः ।। ६३-१४५ ।।
उर्वशीसदृशीनां तु कांतानां लभते शतम् ।।
मध्ये नारीसहस्राणां बहूनां च पतिर्भवेत् ।। ६३-१४६ ।।
दशग्रामसहस्राणां भोक्ता शास्ता च मोहिनि ।।
कांचीनूपुरशब्देन सुप्तोऽसौ प्रतिबुध्यते ।। ६३-१४७ ।।
भुक्त्वा तु विपुलान्भोगांस्तत्तीर्थं लभते पुनः ।।
शुक्लांबरधरो नित्यं नियतः स जितेंद्रियः ।। ६३-१४८ ।।
एककालं तु भुञ्जानो मासं योगपतिर्भवेत् ।।
सुवर्णालंकृतानां तु नारीणां लभते शतम् ।। ६३-१४९ ।।
पृथिव्यामासमुद्रायां महाभोगपतिर्भवेत् ।।
धनधान्यसमायुक्तो दाता भवति नित्यशः ।। ६३-१५० ।।
स भुक्त्वा विपुलान्भोगांस्तत्तीर्थँ स्मरते पुनः ।।
कोटितीर्थँ समासाद्य यस्तु प्राणान्परित्यजेत् ।। ६३-१५१ ।।
कोटिवर्षसहस्रान्तं स्वर्गलोके महीयते ।।
ततः स्वर्गादिहागत्य क्षीणकर्मा नरोत्तमः ।। ६३-१५२ ।।
सुवर्णमणिमुक्ताग्रे कुले जायेत रूपवान् ।।
अकामो वा सकामो वा गंगायां यो विपद्यते ।। ६३-१५३ ।।
शक्रस्य लभते स्वर्गं नरकं तु न पश्यति ।।
हंससारसयुक्तेन विमानेन स गच्छति ।। ६३-१५४ ।।
अप्सरोगणसंकीर्णे सुप्तोऽसौ प्रतिबुध्यते ।।
ततः स्वर्गादिहायातः क्षीणकर्मा विरंचिजे ।। ६३-१५५ ।।
योगिनां श्रीमतां चापि स्वेच्छया लभते जनिम् ।।
गङ्गायमुनयोर्मध्ये करीषाग्निं तु धारयेत् ।। ६३-१५६ ।।
अहीनांगो ह्यरोगश्च पंचेंद्रियसमन्वितः ।।
यावंति लोमकूपानि तस्य गात्रे तु धीमतः ।। ६३-१५७ ।।
तावद्वर्षसहस्राणि स्वर्गलोके महीयते ।।
ततः स्वर्गात्परिभ्रष्टो जंबूद्वीपपतिर्भवेत् ।। ६३-१५८ ।।
भुक्त्वा तु विपुलान्भोगांस्तत्तीर्थं लभते पुनः ।।
यस्तु देहं निकृत्त्य स्वं शकुनिभ्यः प्रयच्छति ।। ६३-१५९ ।।
स वर्षशतसाहस्रं सोमलोके महीयते ।।
ततस्तस्मादिहागत्य राजा भवति धार्मिकः ।। ६३-१६० ।।
गुणवान्रूपसंपन्नो विद्यावान्प्रियवाक्छुचिः ।।
भुक्त्वा तु विपुलान्भोगांस्तत्तीर्थं पुनराव्रजेत् ।। ६३-१६१ ।।
पंचयोजनविस्तीर्णे प्रयागस्य तु मंडले ।।
विपन्नो यत्र कुत्राप्यनाशकं व्रतमास्थितः ।। ६३-१६२ ।।
व्यतीतान्पुरुषान्सप्त भाविनस्तु चतुर्दश ।।
नरस्तारयते सर्वानात्मानं च समुद्धरेत् ।। ६३-१६३ ।।
अग्नितीर्थमिति ख्यातं दक्षिणे यमुनातटे ।।
पश्चिमे धर्मराजस्य तीर्थं तु नरकं स्मृतम् ।। ६३-१६४ ।।
तत्र स्नात्वा दिवं यांति ये मृतास्तेऽपुनर्भवाः ।।
यमुनोत्तरकूले तु पापघ्नानि बहून्यपि ।। ६३-१६५ ।।
तीर्थानि संति विधिजे सेवितानि मुनीश्वरैः ।।
तेषु स्नाता दिवं यांति ये मृतास्तेऽपुनर्भवाः ।। ६३-१६६ ।।
गंगा च यमुना चैव उभे तुल्यफले स्मृते ।।
केवलं ज्येष्ठभावेन गंगा सर्वत्र पूज्यते ।। ६३-१६७ ।।
यस्तु सर्वाणि रत्नानि ब्राह्मणेभ्यः प्रयच्छति ।।
तेन दत्तेन देवेशि योगो लभ्येत वा न वा ।। ६३-१६८ ।।
प्रयागे तु मृतस्येदं सर्वं भवति नान्यथा ।।
देशस्थो यदि वारण्ये विदेशे यदि वा गृहे ।। ६३-१६९ ।।
प्रयागं स्मरमाणोऽपि यस्तु प्राणान्परित्यजेत् ।।
ब्रह्मलोकमवाप्नोति मही यत्र हिरण्मयी ।। ६३-१७० ।।
सर्वकामफला वृक्षास्तिष्ठंति ऋषयो गताः ।।
स्त्रीसहस्राकुले रम्ये मंदाकिन्यास्तटे शुभे ।। ६३-१७१ ।।
क्रीड्यते सिद्धगंधर्वैः पूज्यते त्रिदशैस्तथा ।।
ततः पुनरिहायातो जंबूद्वीपपतिर्भवेत् ।। ६३-१७२ ।।
धर्मात्मा गुणसंपन्नस्तत्तीर्थँ लभते पुनः ।।
एतत्ते सर्वमाख्यातं माहात्म्यं च प्रयागजम् ।। ६३-१७३ ।।
सुखदं मोक्षदं सारं किमन्यच्छ्रोतुमिच्छसि ।। ६३-१७४ ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणोत्तरभागे बृहदुपाख्याने वसुमोहिनीसंवादे प्रयागमाहात्म्ये त्रिषष्टितमोऽध्यायः ।। ६३ ।।
इति प्रयागमाहात्म्यं समाप्तम् ।।