नारदपुराणम्- उत्तरार्धः/अध्यायः ४६
वसुरुवाच ।।
अथ ते संप्रवक्ष्यामि भुक्तिमुक्तिप्रदायकम् ।।
तृतीयदिवसे कृत्यं गयासंगफलप्रदम् ।। ४६-१ ।।
स्नात्वा तु ब्रह्मसरसि श्राद्धं कुर्यात्सपिंडकम् ।।
"स्नानं करोमि तीर्थेऽस्मिन्नृणत्रयविमुक्तये ।। ४६-२ ।।
श्राद्धाय पिंडदानाय तर्पणायार्थसिद्धये" ।।
तत्कूपयूपयोर्मध्ये कुर्वंस्तारयते पितॄन् ।। ४६-३ ।।
स्नानं कृत्वच्छ्रितो यूपो ब्रह्मणो यूप इत्युत ।।
कृत्वा ब्रह्मसरः श्राद्धं ब्रह्मलोकं नयेत्पितॄन् ।। ४६-४ ।।
गोप्रचार समीपस्था आम्रा ब्रह्मप्रकल्पिताः ।।
तेषां सेचनमात्रेण पितरो मोक्षगामिनः ।। ४६-५ ।।
"आम्रं ब्रह्मसरोद्भूतं सर्वदेवमयं विभुम् ।।
विष्णुरूपं प्रसिंचामि पितॄणां चैव मुक्तये ।। ४६-६ ।।
एको मुनिः कुम्भकुशाग्रहस्त आम्रस्य मूले सलिलं ददाति ।।
आम्राश्च सिक्ताः पितरश्च तृप्ता एका क्रिया व्द्यर्थकरीप्रसिद्धा" ।।
आचम्य मूले सलिलं ददानो नोपेक्षणीयो विबुधैर्मनुष्यः ।। ४६-७ ।।
यूपं प्रदक्षिणीकृत्य वाजपेयफलं लभेत् ।।
ब्रह्माणं च नमस्कृत्य पितॄन् ब्रह्मपुरं नयेत् ।। ४६-८ ।।
"ॐ नमो ब्रह्मणेऽजाय जगज्जन्मादिकारिणे ।।
भक्तानां च पितॄणां च तरकाय नमोनमः" ।। ४६-९ ।।
ततो यमबलिं क्षिप्त्वा मन्त्रेणानेन संयतः ।।
"यमराजधर्मराजौ निश्चलार्था इति स्थितौ ।। ४६-१० ।।
ताभ्यां बलिं प्रयच्छामि पितॄणां मुक्तिहेतवे" ।।
ततः श्वानबलिं कृत्वा पूर्वमन्त्रेण मोहिनि ।। ४६-११ ।।
ततः काकबलिं कुर्यान्मन्त्रेणानेन संयतः ।।
"ऐंद्रवारुणवायव्या याम्या वैनैऋतास्तथा ।। ४६-१२ ।।
वायसाः प्रतिगृह्णन्तु भूमौ पिंडं मयार्पितम्" ।।
ततः स्नानं प्रकुर्वीत ब्रह्मतीर्थे कुशान्वितः ।। ४६-१३ ।।
एवं तृतीयदिवसे समाप्य नियमं सुधीः ।।
नत्वा गदाधरं देवं ब्रह्मचर्यपरो भवेत् ।। ४६-१४ ।।
फल्गुतीर्थे चतुर्थे च स्नानादिकमथाचरेत् ।।
गयाशिरस्यथो श्राद्धं पदे कुर्यात्सपिंडकम् ।। ४६-१५ ।।
साक्षाद्गयाशिरस्तत्र फल्गुतीर्थाश्रयं कृतम् ।।
क्रौंचपादात्फल्गुतीर्थँ यावत्साक्षाद्गयाशिरः ।। ४६-१६ ।।
गयाशिरे नगाद्याश्च साक्षात्तत्फलगुतीर्थकम् ।।
मुखं गयासुरस्यैतत्स्नात्वा श्राद्धं समाचरेत् ।। ४६-१७ ।।
आद्यो गदाधरो देवो व्यक्ताव्यक्तार्थमास्थितः ।।
विष्ण्वादिपदरूपेण पितॄणां मुक्तिहेतवे ।। ४६-१८ ।।
तत्र विष्णुपदं दिव्यं दर्शनात्पापनाशनम् ।।
स्पर्शनात्पूजनाच्चापि पितॄणां मोक्षदायकम् ।। ४६-१९ ।।
श्राद्धं सपिंडकं कृत्वा सहस्रकुलमात्मनः ।।
विष्णुलोकं समुद्धृत्य नयेद्विष्णुपदे नरः ।। ४६-२० ।।
श्राद्धं कृत्वा रुद्रपदे नयेत्कुलशतं नरः ।।
सहात्मना शिवपुरं तथा ब्रह्मपदे शुभे ।। ४६-२१ ।।
दक्षिणाग्निपदे श्राद्धी वाजपेयफलं लभेत् ।।
गार्हपत्यपदे श्राद्धी राजसूयफलं लभेत् ।। ४६-२२ ।।
श्राद्धँ कृत्वा चंद्रपदे वाजिमेधफलं लभेत् ।।
श्राद्धं कृत्वा सत्यपदे ज्योतिष्टोमफलं लभेत् ।। ४६-२३ ।।
आवसथ्यपदे श्राद्धी सोमलोकपवाप्नुयात् ।।
श्राद्ध कृत्वा चंद्रपदे शक्रलोकं नयेत्पितॄन् ।। ४६-२४ ।।
अन्येषां च पदे श्राद्धी पितॄन्ब्रह्मपदे नयेत् ।।
श्राद्धी सूर्यपदे यश्च पापिनोऽर्कपुरं नयेत् ।। ४६-२५ ।।
कार्तिकेयपदे श्राद्धी शिवलोके नयेत्पितॄन् ।।
श्राद्धँ कृत्वागस्त्यपदे ब्रह्मलोकं नयेत्पितॄन् ।। ४६-२६ ।।
सर्वेषां काश्यपं श्रेष्ठं विष्णो रुद्रस्य वै पदम् ।।
ब्रह्मणश्च पदं तत्र सर्वश्रेष्ठमुदाहृतम् ।। ४६-२७ ।।
प्रारंभे च समाप्तौ च तेषामन्यतमं स्मृतम् ।।
श्रेयस्करं भवेत्तत्र श्राद्धकर्तुश्च मोहिनि ।। ४६-२८ ।।
कश्यपस्य पदे दिव्यो भारद्वाजो मुनिः पुरा ।।
श्राद्धं हि चोद्यतो दातुं पित्रादिभ्यश्च पिंडकम् ।। ४६-२९ ।।
शुक्लकृष्णौ तदा हस्तौ पदमुद्भिद्य निष्कृतौ ।।
दृष्ट्वा हस्तद्वयं तत्र पितृसंशयमागतः ।। ४६-३० ।।
ततः स्वमातरं शांतां भारद्वाजस्तु पृष्टवान् ।।
कश्यपस्य पदे कस्मिञ्छुक्ले कृष्णे पदे पुनः ।। ४६-३१ ।।
पिंडो देयो मया मातर्जानासि पितरं वद ।।
तच्छ्रुत्वा वचनं तस्य भारद्वाजस्य धीमतः ।। ४६-३२ ।।
शांतोवाच प्रसन्नास्या पुत्रं श्राद्धप्रदायिनम् ।।
भारद्वाज महाप्राज्ञ पिंडं कृष्णाय देहि भोः ।। ४६-३३ ।।
भारद्वाजस्ततः पिंडं दातुं कृष्णाय चोद्यतः ।।
श्वेतो दृश्योऽब्रवीत्पुत्र देहि पुत्रो ममौरसः ।। ४६-३४ ।।
कृष्णोऽब्रवीत् क्षेत्रजस्त्वं ततो मे देहि पिंडकम् ।।
शुक्लोऽब्रवीत्स्वौरिणीयं यतोऽतस्त्वं ममौरसः ।। ४६-३५ ।।
स्वैरिणीजो ददौ चादौ क्षेत्रिणे बीजिने ततः ।।
ततो भक्त्या महाभागे दत्वापिंडान्महामतिः ।। ४६-३६ ।।
कृतकृत्यं निजात्मानं मेने प्रत्यक्षभाषणात् ।।
भीष्मो विष्णुपदे श्राद्ध आहूय तु पितॄन्स्वकान् ।। ४६-३७ ।।
श्राद्धं कृत्वा विधानेन पिंडदानाय चोद्यतः ।।
पितुर्विनिर्गतौ हस्तौ गयाशिरसि शंतनोः ।। ४६-३८ ।।
भीष्मः पिंडं ददौ भूमौ नाधिकरः करे यतः ।।
शंतनुः प्राह संतुष्टः शास्त्रार्थे निश्चलो भवान् ।। ४६-३९ ।।
त्रिकालदर्शी भव च विष्णुश्चांते गतिस्तव ।।
स्वेच्छया मरणं चास्तु इत्युक्त्वा मुक्तिमागतः ।। ४६-४० ।।
रामो रुद्रपदे रम्ये पिंडार्पणकृतोद्यमः ।।
पिता दशरथः स्वर्गात्प्रसार्य करमागतः ।। ४६-४१ ।।
नादात्पिंडं करे रामो ददौ रुद्रपदे ततः ।।
शास्त्रार्थातिक्रमाद्भीतो रामं दशरथोऽब्रवीत् ।। ४६-४२ ।।
तारितोऽहं त्वया पुत्र रुद्रलोको ह्यभून्मम ।।
पदे पिंडप्रदानेन हस्ते तु स्वर्गतिर्नहि ।। ४६-४३ ।।
त्वं च राज्यं चिरं कृत्वा पालयित्वा निजाः प्रजाः ।।
यज्ञान्सदक्षिणान्कृत्वा विष्णुलोकं गमिष्यसि ।। ४६-४४ ।।
सहायोध्याजनैः सर्वैः कृमिकीटादिभिः सह ।।
इत्युक्त्वा स नृपो रामं रुद्रलोकं परं ययौ ।। ४६-४५ ।।
कनकेशं च केदारं नारसिंहं च वामनम् ।।
रथमार्गे समभ्यर्च्य पितॄन्सर्वांश्च तारयेत् ।। ४६-४६ ।।
गयाशिरसि यः पिंडं येषां नाम्ना तु निर्वपेत् ।।
नरकस्था दिवं यांति स्वर्गस्था मोक्षगामिनः ।। ४६-४७ ।।
गयाशिरसि यः पिंडं शमीपत्रप्रमाणतः ।।
कंदमूलफलाद्यैर्वा दद्यात्स्वर्गं नयेत्पितॄन् ।। ४६-४८ ।।
पदानि यत्र दृश्यंते विष्ण्वादीनां तदग्रतः ।।
श्राद्धं कृत्वा पदे येषां तेषां लोकान्नेयात्पितॄन् ।। ४६-४९ ।।
सर्वत्र मुंडपृष्ठाद्रिः पदैरेभिः स लक्षितः ।।
प्रयांति पितरस्तत्र पूजिता ब्रह्मणः पदम् ।। ४६-५० ।।
गयासुरस्य तु शिरो गदया यद्द्विधा कृतम् ।।
यतः प्रक्षालिता तीर्थे गदालोलस्तदा स्मृतः ।। ४६-५१ ।।
क्रौंचरूपेण हि मुनिर्मुंडपृष्ठे तपोऽकरोत् ।।
तस्य पादांकको यस्मात्क्रौंचपादः स्मृतस्ततः ।। ४६-५२ ।।
विष्ण्वादीना पदान्यत्र लिंगरूपस्थितानि च ।।
देवादितर्पणं कृत्वा श्राद्धं रुद्रपदादितः ।। ४६-५३ ।।
चतुर्थदिवसे कृत्यमेतत्कृत्वा तु मोहिनि ।।
पूतः कर्माधिकारी स्याच्छ्राद्धकृद्ब्रह्मलोकभाक् ।। ४६-५४ ।।
शिलास्थितेषु तीर्थेषु स्नात्वा कृत्वाथ तर्पणम् ।।
श्राद्धं सपिंडकं येषां ब्रह्मलोकं प्रयांति ते ।। ४६-५५ ।।
स्थास्यंति च रमिष्यंति यावदाभूतसंप्लवम् ।।
देहं त्यक्त्वा शिलापृष्ठे स्वदेजांडजरायुजाः ।। ४६-५६ ।।
गच्छंति विष्णुसायुज्यं कुलैः सप्तशतैः सह ।। ४६-५७ ।।
इति श्रीबृहन्नारदीयपुराणोत्तरभागे मोहिनीवसुसंवादे गयामाहात्म्ये विष्ण्वादिपदे पिंडदानमाहात्म्यकथनं नाम
षट्चत्वारिंशत्तमोऽध्यायः ।। ४६ ।।