स्कन्दपुराणम्/खण्डः १ (माहेश्वरखण्डः)/कौमारिकाखण्डः/अध्यायः ३९
| ← अध्यायः ३८ | स्कन्दपुराणम् अध्यायः ३९ वेदव्यासः |
अध्यायः ४० → |
॥नारद उवाच॥
सहस्रसप्तत्युच्छ्राये पातालानि परस्परम्॥
अतलं वितलं चैव नितलं च रसातलम्॥ ३९.१ ॥
तलातलं च सुतलं पातालं चापि सप्तमम्॥
कृष्णशुक्लारुणाः पीताः शर्कराशैलकांचनाः॥ ३९.२ ॥
भूमयो यत्र कौरव्य वरप्रासादशोभिताः॥
तेषु दानवदैतेयनागाश्चैव सहस्रसः॥ ३९.३ ॥
स्वर्लोकादपि रम्याणि दृष्टानि बहुशो मया॥
आह्लादकारिणो नानामण्यो यत्र पन्नगः॥ ३९.४ ॥
दैत्यदानवकन्याभिर्महारूपाभिरन्विते॥
पाताले कस्य न प्रीतिर्विमुक्तस्यापि जायते॥ ३९.५ ॥
यत्र नोष्णं न वा शीतं न वर्षं दुःखमेव च॥
भक्ष्यभोज्यमहाभोगकालो यत्रापि जायते॥ ३९.६ ॥
पाताले सप्तमे चास्ति लिंगं श्रीहाटकेश्वरम्॥
ब्रह्मणा स्थापितं पार्थ सहस्रयोजनोच्छ्रितम्॥ ३९.७ ॥
हाटकस्य तु लिंगस्य प्रासादो योजनायुतः॥
सर्वरत्नमयो दिव्यो नानाश्चयविभूषितः॥ ३९.८ ॥
तच्चार्यंति तल्लिंगं नानानागेन्द्रसत्तमाः॥
तदधस्ताज्जलं भूरि तस्याधो नरकाः स्मृताः॥ ३९.९ ॥
पापिनो येषु पात्यंते ताञ्छृणुष्व महामते॥
कोटयः पंचपंचाशद्राजानश्चैकविंशति॥ ३९.१० ॥
रौरवः शूकरो रोधस्तालो विशसनस्तथा॥
महाज्वालस्तप्तकुम्भो लवणोथ विमोहकः॥ ३९.११ ॥
रुधिरांधो वैतरणी कृमिशः कृमिभोजनः॥
असिपत्रवनं कृष्णो लालाभक्ष्यश्च दारुमः॥ ३९.१२ ॥
तथा पूयवहः पापो वह्निज्वालोऽप्यधःशिराः॥
संदंशः कृष्णसूत्रश्च तमश्चावीचिरेवच॥ ३९.१३ ॥
श्वभोजनो विसूचिश्चाप्यवीचिश्च तथाऽपरः॥
कूटसाक्षी रौरवं च रोधं गोविप्ररोधकः॥ ३९.१४ ॥
सुरापः सूकरं याति तालं मिथ्याम नुष्यहा॥
गुरुतल्पी तप्तकुम्भं तप्तलोहं च भक्तहा॥ ३९.१५ ॥
गुरूणामवमंता यचो महाज्वाले निपात्यते॥
लवणं शास्त्रहंता च निर्मर्यादो विमोहके॥ ३९.१६ ॥
कृमिभक्ष्ये देवद्वेष्टा कृमिशे तु दुरिष्टकृत्॥
पितृदेवात्पूर्वमश्रल्लाँलाभक्ष्ये प्रयाति च॥ ३९.१७ ॥
मिथ्याजीवविरोधी विशसने कूटशस्त्रकृत्॥
अधोमुखे ह्यसद्ग्राही एकाशी पूयवाहके॥ ३९.१८ ॥
मार्ज्जारकुक्कुटश्वानपक्षिपोष्टा प्रयाति च॥
बधिरांधगृहक्षेत्रतृणधान्यादिज्वालकः॥ ३९.१९ ॥
नक्षत्ररंगजीवी च याति वैतरणीं नरः॥
धनयौवनमत्तो यो धनहा कृष्णमेति सः॥ ३९.२० ॥
असिपत्रवनं याति वृक्षच्छेदी वृथैव यत्॥
कुहकाजीविनः सर्वे वह्निज्वाले पतंति ते॥ ३९.२१ ॥
परस्त्रीं च परान्नं च गच्छन्संदंशमेति च॥
दिवास्वप्नपरा ये व्रतलोपपराश्च ये॥ ३९.२२ ॥
शरीरमदमत्ताश्च यांति चैते श्वभोजनम्॥
शिवं हरिं न मन्यंते यांत्यवीचिनमेव च॥ ३९.२३ ॥
इत्येवमादिभिः पापैरशास्त्रौघस्य सेवनैः॥
पतंत्येव महाघोरनरकेषु सहस्रशः॥ ३९.२४ ॥
तस्माद्य इच्छेदेतेभ्यो विमोक्षं बुद्धिमान्नरः॥
श्रुतिमार्गेण तेनार्च्यौ देवौ हरिहरावुभौ॥ ३९.२५ ॥
नरकाणामधोभागे स्थितः कालाग्निसंज्ञकः॥
तदधो हट्टकश्चैव अनंतस्तदधः स्मृतः॥ ३९.२६ ॥
यस्यैतत्सकलं विश्वं मूर्धाग्रे सर्षपायते॥
इत्यनंतप्रभावात्स ह्यनंत इति कीर्त्यते॥ ३९.२७ ॥
दिशां गजास्तत्र पद्मकुमुदांजनवामनाः॥
तदधोंऽडकटाहश्च एकवीरास्ति तत्र च॥ ३९.२८ ॥
चतुर्लक्षसहस्राणि नवतिश्च शतानि च॥
एतनैव प्रमाणेन उदकं च ततः स्मृतम्॥ ३९.२९ ॥
तदधो नरकाः कोट्यो द्विकोट्योऽग्निस्ततो महान्॥
चत्वारिंशत्सहस्रैश्च तदधस्तम उच्यते॥ ३९.३० ॥
चत्वारिंश्च्चकोट्यस्तु चतस्रश्च ततः पराः॥
एकोननवतिर्लक्षाः सहस्राशीतिरेव च॥ ३९.३१ ॥
तदधोंऽडकटाहोथ कोटिमात्रस्तथापरः॥
देवी युक्ता कपालीशा दंडहस्तेन चापि सा॥ ३९.३२ ॥
देवीनां कोटिकोटीभिः संवृता तत्र पालिनी॥
संकर्षणस्य निःश्वासप्रेरितो दाहकोऽनलः॥ ३९.३३ ॥
कालाग्निं प्रेरयत्येव कल्पांते दह्यते जगत्॥
एवंविधमधःसूत्रं निर्मितं चात्र भारत॥ ३९.३४ ॥
मध्यसूत्रे कटाहे च पालकांस्ताञ्छृणुष्व मे॥
वसुधामा स्थितः पूर्वे शंखपालश्च दक्षिणे॥ ३९.३५ ॥
तक्षकेशः स्थितः पश्चादुत्तरे केतुमानिति॥
हरसिद्धिः सुपर्णाक्षी भास्करा योगनंदिनी॥ ३९.३६ ॥
कोटिकोटी युता देवी देवीनां पालयत्यदः॥
एवमेतन्महाश्चर्यं ब्रह्मांडं स्थापितं च यैः॥ ३९.३७ ॥
नमामि तानहं नित्यं ब्रह्मविष्णुमहेश्वरान्॥
विष्णुलोको रुद्रलोको बहिश्चास्मात्प्रकीर्त्यते॥ ३९.३८ ॥
तं च वर्णयितुं ब्रह्मा शक्तो नैवास्मदादयः॥
विमुक्ता यत्र संयांति नित्यं हरिहरव्रताः॥ ३९.३९ ॥
ब्रह्मांडं संवृतं ह्येतत्कटाहेन समंततः॥
कपित्थस्य यथा बीजं कटाहेन सुसंवृतम्॥ ३९.४० ॥
दशोत्तरेण पयसा वृतं तच्चापि तेजसा॥
तेजश्च वायुना वायुर्नभ साहंतया च तत्॥ ३९.४१ ॥
अहंकारश्च महता तं चापि प्रकृतिः परा॥
दशोत्तराणि सर्वाणि षडाहुः सप्तमं च तत्॥ ३९.४२ ॥
प्राकृतं चरणं पार्थ तदनंतं प्रकीर्तितम्॥
अंडानां तु सहस्राणां सहस्राण्ययुतानि च॥ ३९.४३ ॥
ईदृशानां तथा चात्र कोटिकोटिशतानि च॥
सर्वाण्येवंविधान्येव यादृशं कीर्तितंत्विदम्॥ ३९.४४ ॥
यस्यैवं वैभवं पार्थ तं नमामी सदाशिवम्॥
अहो मंदः स पापात्मा को वा तस्मादचेतनः॥ ३९.४५ ॥
य एवंविधसंमोहतारकं न शिवं भजेत्॥
अथ ते कीर्थयिष्यामि कालमानं निबोध तत्॥ ३९.४६ ॥
काष्ठा निमेषा दश पंच चाहुस्त्रिंशच्च काष्ठा गणयेत्कला हि॥
त्रिंशत्कलाश्चापि भवेन्मुहुर्त्तं तत्त्रिंशता रात्र्यहनी उभे च॥ ३९.४७ ॥
दिवसे पंच कालाः स्युस्त्रिमुहूर्ताः श्रृणुष्व तान्॥
प्रातस्ततः संगवश्च मध्याह्नश्चापराह्णकः॥ ३९.४८ ॥
सायाह्नः पंचमश्चापि मुहूर्ता दश पंच च॥
अहोरात्राः पंचदश पक्ष इत्यभिधीयते॥ ३९.४९ ॥
मासः पक्षद्वयेनोक्तो द्वौ मासौ चार्कजावृतुः॥
ऋतुत्रयं चाप्ययनं द्वेयने वर्षमुच्यते॥ ३९.५० ॥
चतुर्भेदं मासमाहुः पंचभेदं च वत्सरम्॥
संवत्सरस्तु प्रथमो द्वितीयः परिवत्सरः॥ ३९.५१ ॥
इद्वत्सरस्तृतीयोऽसौ चतुर्थश्चानुवत्सरः॥
पंचमश्च युगोनाम गणनानिश्चयो हि सः॥ ३९.५२ ॥
मासेन च मनुष्याणामहोरात्रं च पैतृकम्॥
कृष्णपक्षस्त्वहः प्रोक्तः शुक्लपक्षश्च शर्वरी॥ ३९.५३ ॥
मानुषेण च वर्षेण दैविको दिवसः स्मृतः॥
अहस्तत्रो दगयनं रात्रिः स्याद्दक्षिणायनम्॥ ३९.५४ ॥
वर्षेण चैव देवानां मतः सप्तर्षिवासरः॥
सप्तर्षीणां च वर्षेण ध्रौवश्च दिवसः स्मृतः॥ ३९.५५ ॥
मनुष्याणां च वर्षाणि लक्षासप्तदशैव तु॥
अष्टाविंशतिसहस्राणि कृतं त्रेतायुगं ततः॥ ३९.५६ ॥
लक्षद्वादशसाहस्रषण्नवत्यधिकाः पराः॥
अष्टौ लक्षाश्चतुःषष्टिसहस्राणि च द्वापरः॥ ३९.५७ ॥
चतुर्लक्षं तु द्वात्रिंशत्सहस्राणि कलिः स्मृतः॥
चतुर्भिरेतैर्देवानां युगामित्यभिधीयते॥ ३९.५८ ॥
आयुर्मनोर्युगानां च साधिका ह्येकसप्ततिः॥
चतुर्दशमनूनां च कालेन ब्रह्मणो दिनम्॥ ३९.५९ ॥
युगानां च सहस्रेण स च कल्पः श्रृणुष्व तान्॥
भवोद्भवस्तपभव्य ऋतुर्वह्निर्वराहकः॥ ३९.६० ॥
सावित्र आसिकश्चापि गांधारः कुशिकस्तथा॥
ऋषभश्च तथा खड्गो गांधारीयश्च मध्यमः॥ ३९.६१ ॥
वैराजश्च निषादश्च मेघवाहनपंचमौ॥
चित्रको ज्ञान आकूतिर्मोनो दंशश्च बृंहकः॥ ३९.६२ ॥
श्वेतो लोहितरक्तौ च पीतवासाः शिवः प्रभुः॥
सर्वरूपश्च मासोऽयमेवं वर्षशतावधिः॥ ३९.६३ ॥
पूर्वार्धमपरार्धं च ब्रह्ममानमिदं स्मृतम्॥
विष्णोश्च शंकरस्यापि नाहं शक्तश्च वर्णने॥ ३९.६४ ॥
क्वाहमल्पमतिः पार्थ क्वापरौ हरित्र्यंबकौ॥
देविकेनैव मानेन पातालेष्वपि गण्यते॥ ३९.६५ ॥
इति ते सूचितं बुद्ध्या श्रृणु तत्प्राकृतं पुनः॥ ३९.६६ ॥
इति वैधात्रव्यवस्थितिः॥
॥श्रीनारद उवाच॥
ऋषभोनाम यन्नाम्ना नानापाषंड कल्पनाः॥
कलौ पार्थ भविष्यंति लोकानां मोहनात्मिकाः॥ ३९.६७ ॥
तस्य पुत्रस्तु भरतः शतश्रृंगस्तु तत्सुतः॥
तस्य पुत्राष्टकं जातं तथैकाच कुमारिका॥ ३९.६८ ॥
इंद्रद्वीपः कसेरुश्च ताम्रद्वीपो गभस्तिमान्॥
नागः सौम्यश्च गांधर्वो वरुणश्च कुमारिका॥ ३९.६९ ॥
वदनं चापि कन्यायाः पार्थ बर्करिकाकृति॥
श्रृणु तत्कारणं सर्वं महाश्चर्यसमन्वितम्॥ ३९.७० ॥
महीसागरपर्यंतं वृक्षराजिविराजिते॥
जालीगुल्मलताकीर्णे स्तंभतीर्थस्य संनिधौ॥ ३९.७१ ॥
अजासमजतो मध्यात्काचिदेका च बर्करी॥
भ्रांता सती समायाता प्रदेशे तत्र दुश्चरे॥ ३९.७२ ॥
इतस्ततो भ्रमंति सा जालिमध्ये समंततः॥
निर्गंतुं नैव शक्नोति क्षुत्पिपासार्दिता शुभा॥ ३९.७३ ॥
विलग्ना जालिमध्ये तु ततः पंचत्वमागता॥
कालेन कियता तस्य त्रुटित्वा शिरसो ह्यधः॥ ३९.७४ ॥
पपात शनिदर्शे च महीसागरसंगमे॥
सर्वतीर्थमये तत्र सर्वपापप्रमोचने॥ ३९.७५ ॥
शिरस्तु तदवस्थं हि समग्रं तत्र संस्थितम्॥
जालिगुल्मावलग्नं च तस्या नैवापतज्जले॥ ३९.७६ ॥
शेषकायप्रपातेन महीसागरसंगमे॥
तत्तीर्थस्य प्रभावेन बर्करीसा कुरूद्वह॥ ३९.७७ ॥
शकश्रृंगस्य वै राज्ञः सिंहलेष्वभवत्सुता॥
मुखं बर्करिकातुल्यं व्यक्तं तस्या व्यजायत॥ ३९.७८ ॥
दिव्यनारी शुभाकारा शेषकाये बभौ शुभा॥
पूर्वं तस्याप्यपुत्रस्य राज्ञः पुत्रशतोपमा॥ ३९.७९ ॥
पुत्री जाता प्रमोदेन स्वजनानंदवर्धिनी॥
ततस्तस्या विलोक्याथ मुखं वर्करिकाकृति॥ ३९.८० ॥
विस्मयं समनुप्राप्ताः सर्वे ते राजपूरुषाः॥
विषादं परमापन्नो राजा सांतःपुरस्तदा॥ ३९.८१ ॥
खिन्नाः प्रकृतयः सर्वास्तादृग्रूपविलोकनात्॥
तत्किमित्येतदाश्चर्यमूचुः पौराः सुविस्मिताः॥ ३९.८२ ॥
ततः सा यौवनं प्राप्ता साक्षाद्देवसुतोपमा॥
स्वमुखं दर्पणे वीक्ष्यस्मृतः पूर्वो भवस्तया॥ ३९.८३ ॥
तत्तीर्थस्य प्रभावेण मातृपित्रोर्निवेदितम्॥
विषादो नैव कर्तव्यो मदर्थे तात निश्चितम्॥ ३९.८४ ॥
मा शोकं कुरु मे मातः पूर्वजन्मार्जितं फलम्॥
ततः पूर्वं स्ववृत्तांतमुक्त्वा सा च कुमारिका॥ ३९.८५ ॥
पूर्वजन्मोद्भवः कायस्यस्या यत्रापतत्तथा॥
गमनाय तमुद्देशं विज्ञप्तौ पितरौ तया॥ ३९.८६ ॥
अहं तात गमिष्यामि महीसागरसंगमम्॥
भवामि तत्र संप्राप्ता यथा कुरु तथा नृप॥ ३९.८७ ॥
ततः पित्रा प्रतिज्ञातं शतश्रृंगेण तत्तथा॥
तस्याः संवाहनं चक्रे राजा पोतैः सरत्नकैः॥ ३९.८८ ॥
स्तंभतीर्थं ततः साऽपि प्राप्य पोतार्यसंयुता॥
भूरिदानं ततश्चक्रे दानं सर्वस्वलक्षणम्॥ ३९.८९ ॥
जालिगुल्मांतरेऽन्विष्य ततो दृष्टं निजं शिरः॥
अस्थिचर्मावशेषं च तदादाय प्रयत्नतः॥ ३९.९० ॥
दग्ध्वा संगमसांनिध्ये क्षिप्तान्यस्थीनि संगमे॥
ततस्तीर्थप्रभावेण मुखं जातं शशिप्रभम्॥ ३९.९१ ॥
न तादृग्देवकन्यानां न तादृङनागयोषिताम्॥
न तादृङमर्त्यनारीणां तस्या यादृङमुखं मुखम्॥ ३९.९२ ॥
सुरासुरनराः सर्वे तस्या रूपेण मोहिताः॥
बहुधा प्रार्थयंत्येनां न सा वरमभीप्सति॥ ३९.९३ ॥
कष्टं तया मुदा तत्र प्रारब्धं दुश्चरं तपः॥
ततः संवत्सरे पूर्णे देवदेवो महेश्वरः॥ ३९.९४ ॥
प्रत्यक्षतां गतस्तस्यै वरदोऽस्मीति चाब्रवीत्॥
ततस्तं पूजयित्वा च कुमारी वाक्यमब्रवीत्॥ ३९.९५ ॥
यदि तुष्टोऽसि देवेश यदि देयो वरो मम॥
सांनिध्यं क्रियतामत्र सर्वकालं हि शंकर॥ ३९.९६ ॥
एवमस्त्विति शर्वेण प्रोक्ते हृष्टा कुमारिका॥
यत्र दग्धं शिरस्तस्या बर्कर्याः कुरुसत्तम॥ ३९.९७ ॥
बर्करेशः शिवस्तत्र तया संस्थापितस्तदा॥
मन्मुखान्महादाश्चर्यं श्रुत्वेदं च तलातलात्॥ ३९.९८ ॥
स्वस्तिकोनाम नागेंद्रः कुमारीं द्रष्टुमागतः॥
शिरसा गच्छता तेन यत्रोत्क्षिप्ता च भूरभूत्॥ ३९.९९ ॥
ईशाने बर्करेशस्य कूपोऽभूत्स्वस्तिकाभिधः॥
पूरितो गंगया पार्थसर्वतीर्थफलप्रदः॥ ३९.१०० ॥
दृष्ट्वा च स्थापितं लिंगं शिवस्तुष्टो वरं ददौ॥
येषां मृतशरीराणामत्र दाहः प्रजायते॥ ३९.१०१ ॥
क्षिप्यंतेब्धौ तथा स्थीनि तेषां स्यादक्षया गतिः॥
ते स्वर्गे सुचिरं कालं वसित्वात्र समागताः॥ ३९.१०२ ॥
राजानः सर्वसंपूर्णाः सप्रतापा भवंति ते॥
बर्करेशं च यो भक्त्या संपूजयति मानवः॥ ३९.१०३ ॥
स्नात्वार्णवमहीतोये तस्य स्यान्मनसेप्सितम्॥
कार्तिके च चतुर्द्देश्यां कृष्णायां श्रद्धयान्वितः॥ ३९.१०४ ॥
कूपे स्नानं नरः कृत्वा संतर्प्य च पितॄन्निजान्॥
पूजयेद्बर्करेशं यः सर्पपापैः स मुच्यते॥ ३९.१०५ ॥
एवं लब्ध्वा वरान्सर्वान्सा पुनः सिंहलं ययौ॥
शतश्रृङ्गाय पित्रे च वृत्तांतं स्वं न्यवेदयत्॥ ३९.१०६ ॥
तच्छ्रुत्वा विस्मितो राजा लोकाः सर्वे च फाल्गुन॥
प्रशशंसुर्महीतीर्थमाजग्मुश्च कृतादराः॥ ३९.१०७ ॥
स्नात्वा दत्त्वा च दानानि विविधानि च ते ततः॥
सिंहलं च ययुर्भूयस्तीर्थमाहात्म्यहर्षिताः॥ ३९.१०८ ॥
अनिच्छंत्यां कुमार्यां च वरं द्रव्यं च पार्थिवः॥
तथान्यदपि प्रीत्यासौ यद्ददौ नृपतिः श्रृणु॥ ३९.१०९ ॥
इदं भारतखंडं च नवधैव विभज्य सः॥
ददावष्टौ स्वपुत्राणां कुमार्यै नवमं तथा॥ ३९.११० ॥
तेषां विभेदान्वक्ष्यामि पर्वतैरुपशोभितान्॥
पुत्रनामानि वर्षाणि पर्वतांश्च श्रृणुष्व मे॥ ३९.१११ ॥
महेन्द्रो मलयः सह्यः शुक्तिमानृक्षपर्वतः॥
विंध्यश्च पारियात्रश्च सप्तात्र कुलपर्वताः॥ ३९.११२ ॥
महेन्द्रपरतश्चैव इन्द्रद्वीपो निगद्यते॥
पारियात्रस्य चैवार्वाक्खण्डं कौमारिकं स्मृतम्॥ ३९.११३ ॥
सहस्रमेकमेकं च सर्वखण्डान्यमूनि च॥
नदीनां संभवं चापि संक्षेपाच्छृणु फाल्गुन॥ ३९.११४ ॥
वेदस्मृतिमुखा नद्यः पारियात्रोद्भवा मताः॥
नर्मदासरसाद्याश्च नद्यो विंध्याद्विनिर्गताः॥ ३९.११५ ॥
शतद्रूचन्द्रभागाद्या ऋक्षपर्वतसंभवाः॥
ऋषिकुल्याकुमार्याद्याः शुक्तिमत्पादसंभवाः॥ ३९.११६ ॥
तापी पयोष्णी निर्विध्या कावेरी च महीनदी॥
कृष्णा वेणी भीमरथी सह्यपादोद्भवाः स्मृताः॥ ३९.११७ ॥
कृतमालाताम्रपर्णीप्रमुखा मलयोद्भवाः॥
त्रिसामऋष्यकुल्याद्या महेन्द्रप्रभवाः स्मृताः॥ ३९.११८ ॥
एवं विभज्य पुत्रेभ्यः कुमार्यै च महीपतिः॥
शतशृंगो गिरं गत्वा उदीच्यां तप्तवांस्तपः॥ ३९.११९ ॥
तत्र तप्त्वा तपो घोरं ब्रह्मलोकं जगाम सः॥
शतश्रृंगो नृपश्रेष्ठः शतश्रृंगे नगोत्तमे॥ ३९.१२० ॥
यत्र जातोऽसि कौतेय पांडोस्त्वं सोदरैः सह॥
कुमारी च महाभागा स्तंभतीर्थस्थिता सती॥ ३९.१२१ ॥
खंडोद्भवेन द्रव्येण तेपे दानानि यच्छती॥
ततः केनापि कालेन भ्रातृभ्योऽष्टभ्य एव च॥ ३९.१२२ ॥
महावीर्यबलोत्साहा जाता नव नवात्मजाः॥
ते समेत्य समागम्य कुमारीं प्रोचिरे ततः॥ ३९.१२३ ॥
कुलदेवी त्वमस्माकं प्रसादं कुरु नः शुभे॥
अष्टौ खण्डानि चास्माकं विभज्य स्वयमेव च॥
देही द्वासप्ततीनां नो विभेदः स्याद्यथा न नः॥ ३९.१२४ ॥
इत्युक्ता सर्वधर्मज्ञा विज्ञाने ब्रह्मणा समा॥
द्वासप्ततिविभेदैः सा नव खंडान्यचीकरत्॥ ३९.१२५ ॥
तेषां नामानि ग्रामांश्च पत्तनानि च फाल्गुन॥
वेलाकूलानि संख्यां च वक्ष्यामि तव तत्त्वतः॥ ३९.१२६ ॥
कोटिश्चतस्रो ग्रामाणां नीवृदासीच्च मंडले॥
सार्धकोटिद्वयग्रामैर्देशो बालाक जच्यते॥ ३९.१२७ ॥
सपादकोटिर्ग्रामाणां पुरसाहणके विदुः॥
लक्षाश्चत्वार एवापि ग्रामाणामंधके स्मृताः॥ ३९.१२८ ॥
एको लक्षश्च नेपाले ग्रामाणां परिकीर्तितः॥
षट्त्रींशल्लक्षमानं तु कान्यकुब्जे प्रकीर्तितम्॥ ३९.१२९ ॥
द्वासप्ततिस्तथा लक्षा ग्रामा गाजणके स्मृताः॥
अष्टादश तथा लक्षा ग्रामाणां गौडदेशके॥ ३९.१३० ॥
कामरूपे च ग्रामाणां नवलक्षाः प्रकीर्तिताः॥
डाहले वेदसंज्ञे तु ग्रामाणां नवलक्षकम्॥ ३९.१३१ ॥
नवैव लक्षा ग्रामाणां कांतिपुरे प्रकीर्तिताः॥
नवलक्षास्तथा चैव माचिपुरे प्रकीर्तिताः॥ ३९.१३२ ॥
ओड्डियाणे तथा देशे नवलक्षाः प्रकीर्तिताः॥
जालंधरे तथा देशे नवलक्षाः प्रकीर्तिताः॥ ३९.१३३ ॥
लोहपूरे तथा देशे लक्षाः प्रोक्ता नवैव च॥
ग्रामाणां सप्तलक्षं च पांबीपुरे प्रकीर्तितम्॥ ३९.१३४ ॥
ग्रामाणां सप्तलक्षं च रटराजे प्रकीर्तितम्॥
हरीआले च ग्रामाणां लक्षपंचकसंमितम्॥ ३९.१३५ ॥
सार्धलक्षत्रयं प्रोक्तं द्रडस्य विषये तथा॥
सार्धलक्षत्रयं प्रोक्तं तथावंभणवाहके॥ ३९.१३६ ॥
एकविंशतिसाहस्रं ग्रामणां नीलपूरके॥
तथामलविषये पार्थ ग्राममाणामेकलक्षकम्॥ ३९.१३७ ॥
नरेंदुनामदेशे तु लक्षमेकं सपादकम्॥
अतिलांगलदेशे च लक्षः प्रोक्तः सपादकः॥ ३९.१३८ ॥
लक्षाष्टादशसाहस्रं नवती द्वे च मालवे॥
सयंभरे तथा देशे लक्षः प्रोक्तः सपादकः॥ ३९.१३९ ॥
मेवाडे च तथा प्रोक्तो लक्षश्चैकःसपादकः॥
अशीतिश्च सहस्राणि वागुरिः परिकीर्तितः॥ ३९.१४० ॥
ग्रामसप्ततिसाहस्रो गुर्जरात्रः प्रकीर्तितः॥
तथा सप्ततिसाहस्रः पांडर्विषय एव च॥ ३९.१४१ ॥
जहाहुतिसहस्राणि द्वाचत्वारिंशदेव च॥
अष्टषाष्टसहस्राणि प्रोक्तं काश्मीरमंडलम्॥ ३९.१४२ ॥
षष्टित्रिंशत्सहस्राणि ग्रामाणां कौंकणे विदुः॥
चतुर्दशशतं द्वे च विंशतीलघुकौंकणम्॥ ३९.१४३ ॥
सिंधुः सहस्रदशके ग्रामाणां परिकीर्तितः॥ ३९.१४४ ॥
चतुर्दशशते द्वे च विंशतिः कच्छमंडलम्॥
पंचपंचाशत्सहस्रं ग्रामाः सौराष्ट्रमुच्यते॥ ३९.१४५ ॥
एकविंशतिसहस्रो लाडदेशः प्रकीर्तितः॥
अतिसिंधुश्च ग्रामाणां दशसहस्र उच्यते॥
तथा चाश्वमुखं पार्थ दशसाहस्रमुच्यते॥ ३९.१४६ ॥
सहस्रदशकं चापि एकपादः प्रकीर्तितः॥ ३९.१४७ ॥
तथैव दशसाहस्रो देशः सूर्यमुखः स्मृतः॥
एकबाहुस्तथा देशो दशसाहस्रमुच्यते॥ ३९.१४८ ॥
सहस्रदशकं चैव संजायुरिति देशकः॥
शिवनामा तथा देशः सहस्रदशकः स्मृतः॥
सहस्राणि दश ख्यातं तथा कालहयंजयः॥ ३९.१४९ ॥
लिंगोद्भवस्तथा देशः सहस्राणि दशैव च॥
भद्रश्च देवभद्रश्च प्रत्येकं दशकौ स्मृतौ॥ ३९.१५० ॥
षट्त्रिंशच्च सहस्राणि स्मृतौ चटविराटकौ॥
षट्त्रिंशच्च सहस्राणि यमकोटिः प्रकीर्तिता॥ ३९.१५१ ॥
अष्टादश तथा कोट्यो रामको देश उच्यते॥
तोमरश्चापि कर्णाटो युगलश्च त्रयस्त्विमे॥ ३९.१५२ ॥
सपादलक्षग्रामाणां प्रत्येकं परिकीर्तितः॥
पंचलक्षाश्च ग्रामाणां स्त्रीराज्यं परिकीर्तितम्॥ ३९.१५३ ॥
पुलस्त्यविषयश्चापि दशलक्षक उच्यते॥
प्रत्येकं लक्षदशकौ देशौ कांबोजकोशलौ॥ ३९.१५४ ॥
ग्रामाणां च चतुर्लक्षो बाल्हिकः परिकीर्त्यते॥
षट्त्रिंशच्च सहस्राणि लंकादेशः प्रकीर्तितः॥ ३९.१५५ ॥
चतुःषष्टिसहस्राणि कुरुदेशः प्रकीर्तितः॥
सार्धलक्षस्तथा प्रोक्तः किरातविजयो जयः॥ ३९.१५६ ॥
पंच प्राहुस्तथा लक्षान्विदर्भायां च ग्रामकान्॥
चतुर्दशसहस्राणि वर्धमानं प्रकीर्तितम्॥ ३९.१५७ ॥
सहस्रदशकं चापि सिंहलद्वीपमुच्यते॥
षट्त्रिंशच्च सहस्राणि ग्रामाणां पांडुदेशकः॥ ३९.१५८ ॥
लक्षैकं च तथा प्रोक्तं ग्रामाणां तु भयाणकम्॥
षट्षष्टिं च सहस्राणि देशो मागध उच्यते॥ ३९.१५९ ॥
षष्टिसहस्राणि तथा ग्रामाणां पांगुदेशकः॥
त्रिंशत्साहस्र उक्तश्च ग्रामाणां च वरेंदुकः॥ ३९.१६० ॥
पंचविंशतिसाहस्रं मूलस्थानं प्रकीर्तितम्॥
चत्वारिंशत्सहस्राणि ग्रामाणां यावनः स्मृतः॥ ३९.१६१ ॥
चत्वार्येव सहस्राणि पक्षबाहुरुदीर्यते॥
द्वासप्ततिरमी देशाः ग्रामसंख्याः प्रकीर्तिताः॥ ३९.१६२ ॥
एवं भरतखंडेऽस्मिन्षण्णवत्येव कोटयः॥
द्वासप्ततिस्तथा लक्षाः पत्तनानां प्रकीर्तिताः॥ ३९.१६३ ॥
षट्त्रिंशच्च सहस्राणि वेलाकूलानि भारत॥
एवं विभज्य खंडानि भ्रातृव्याणां ददौ नव॥ ३९.१६४ ॥
आत्मीयमपि सा देवी अनिच्छुष्वपि तेषु च॥
यतो मान्येति भगिनी प्रति क्रुध्यंति भ्रातरः॥ ३९.१६५ ॥
भ्रातॄन्प्रति भगिनी च विचार्यैव ददौ शुभा॥
तत्कृत्वा सानुमान्यैतान्स्तंभतीर्थमुपागता॥ ३९.१६६ ॥
तदा तेषु च देशेषु चतुर्वर्गस्य साधनम्॥
सर्वेषां प्रवरं प्रोक्तं कुमारीश्वरमेव च॥ ३९.१६७ ॥
तत्रापि गुप्तक्षेत्रं च वेदैतत्सा कुमारिका॥
गुप्तक्षेत्रे कुमारेशं पूजयंति महाव्रता॥ ३९.१६८ ॥
तस्थौ स्नायंती षट्सु चैवापि संगमे॥
ततः कालप्रकर्षाच् प्रासादे स्कंदनिर्मिते॥ ३९.१६९ ॥
जीर्णे नव्यं स्वर्णमयं प्रासादं साप्यकारयत्॥
ततस्तुष्टो महादेवस्तस्या भक्त्यातितोषितः॥ ३९.१७० ॥
कुमारलिंगादुत्थाय प्रत्यक्षस्तामवोचत॥
भद्रे तवाहं भक्त्या च विज्ञानेन च तोषितः॥ ३९.१७१ ॥
जीर्णः पुनरुद्धृतोऽयं प्रासादस्तेन तोषितः॥
तव नाम्ना च विख्यातो भविष्यामि कुमारिके॥ ३९.१७२ ॥
कर्ता चापि तथोद्धर्ता द्वौ वै समफलौ स्मृतौ॥
कुमारेशः कुमारीश इति वक्ष्यंति मां ततः॥ ३९.१७३ ॥
बर्करेशे च ये दत्त वरा दत्ताः सदैव ते॥
तवापि प्राप्तः कालश्च समीपे वरवर्णिनि॥ ३९.१७४ ॥
अभर्तृकाया नार्याश्च न स्वर्गो मोक्ष एव च॥
यथैव वृद्धकन्यायाः सरस्वत्यास्तटे शुभे॥ ३९.१७५ ॥
तस्मात्त्वमत्र तीर्थे च महाकालमिति स्मृतम्॥
सिद्धिं गतं वृणु भद्रे पतित्वे वरवर्णिनि॥ ३९.१७६ ॥
ततः सा रुद्रवाक्येन वरयामास तं पतिम्॥
रुद्रलोकं ययौ चापि महाकालसन्विता॥ ३९.१७७ ॥
तत्र तां पार्वती प्राह समालिंग्य प्रहर्षिता॥
यस्मात्त्वया चित्रवच्च लिखिता पृथिवी शुभे॥ ३९.१७८ ॥
चित्रलेखेतिनाम्ना त्वं तस्माद्भव सखी मम॥
ततः सखी समभवच्चित्रलेखेति सा शुभा॥ ३९.१७९ ॥
ययानिरुद्धः कथित उषायाः पतिरुत्तमः॥
योगिनीनां वरिष्ठा या महाकालस्य वल्लभा॥ ३९.१८० ॥
अप्सुसा वार्षिकं बिंदुं पूर्णे वर्षशते पपौ॥
तपश्चरंती तस्मात्सा प्रोच्यते चाप्सरा दिवि॥ ३९.१८१ ॥
एवंविधा कुमारी सा लिंगमेतद्धि फाल्गुन॥
स्थापयामास शिवदं बर्करेश्वरसंज्ञितम्॥ ३९.१८२ ॥
तस्मादत्र नृणां दाहश्चास्थिक्षेपश्च भारत॥
प्रयागादधिकौ प्रोक्तौ महेशस्य वचो यथा॥ ३९.१८३ ॥
इति श्रीस्कांदे महापुराण एकाशीतिसाहस्र्यां संहितायां प्रथमे माहेश्वरखण्डे कौमारिकाखण्डे बर्करेश्वरमाहात्म्यवर्णनंनामैकोनचत्वारिंशोऽध्यायः॥ ३९ ॥ छ ॥