मोक्षोपायटीका/वैराग्यप्रकरणम्/सर्गः २३
| ← सर्गः २२ | मोक्षोपायटीका/वैराग्यप्रकरणम् भास्करकण्ठः |
सर्गः २४ → |
| मोक्षोपायटीका/वैराग्यप्रकरणम् |
|---|
एवं कालनिन्दां कृत्वा कालविलासं कथयति
अस्योड्डामरलीलस्य दूरास्तसकलापदः ।
संसारे राजपुत्रस्य कालस्याकलितौजसः ॥ १,२३.१ ॥
अस्मिन्नाचरतो दीनैर्मुग्धैर्भूतमृगव्रजैः ।
आखेटकं जर्जरिते जगज्जङ्गलजालके ॥ १,२३.२ ॥
एकदेशोल्लसच्चारुवडवानलपङ्कजा ।
क्रीडापुष्करिणी रम्या कल्पकालमहार्णवः ॥ १,२३.३ ॥
स्पष्टम् ॥ १,२३.१३ ॥
कटुतिक्ताम्लभूताढ्यैः सदधिक्षीरसागरैः ।
तैरेव तैः पर्युषितैर्जगद्भिः काल्यवर्तनम् ॥ १,२३.४ ॥
"कटुतिक्ताम्लाः" अत्यन्ततामसिकतामसिकराजसिकाः । कट्वादिरसविशेषयुक्ताश्च ये "भूताः" चराचराः भूताः सिद्धद्रव्याणि च । तैः "आढ्यैः" युक्तैः । परेद्युः उषितैः "पर्युषितैः" । न तु नवैरित्यर्थः । "काल्यवर्तनम्" प्राभातिकभोजनम् । "अस्ये"ति सर्गाद्यश्लोकस्थं सर्वत्र योज्यम् ॥ १,२३.४ ॥
चण्डी चतुरसञ्चारा सर्वमातृगणान्विता ।
संसारवनविन्यस्तनरैणाकर्षणी वृकी ॥ १,२३.५ ॥
अस्य कालस्य "चण्डी"ति नामधेया शक्तिः । "वृकी" भवतीति सम्बन्धः । "मातृगणः" प्रसिद्धः । राजपुत्रोऽपि आखेटकार्थं वृकीं पालयति ॥ १,२३.५ ॥
पृथ्वी करतले पृथ्वी पानपात्री रसान्विता ।
कमलोत्पलकल्हारलोलजालकमालिता ॥ १,२३.६ ॥
"पृथ्वी" विस्तीर्णा ॥ १,२३.६ ॥
विरावी विकटास्फालो नृसिंहो भुजपञ्जरे ।
सटाविकटपीनांसः कान्तः क्रीडाशकुन्तकः ॥ १,२३.७ ॥
"नृसिंहः" नरसिंहः । राजपुत्रस्यापि विलासार्थं पञ्जरे सिंहो भवति ॥ १,२३.७ ॥
अलाबुवीणामधुरः शरद्व्योमामलच्छविः ।
देवः किल महाकालो लीलाकोकिलबालकः ॥ १,२३.८ ॥
"महाकालः" संहाराधिकारी "देव"विशेषः ॥ १,२३.८ ॥
अजस्रस्फूर्जिताकारो वान्तदुःखशराशनिः ।
अभावनामकोदण्डः परिस्फुरति सर्वतः ॥ १,२३.९ ॥
"वान्ताः" उद्गीर्णाः । "दुःखान्य्" एव "शराशनयः" । येन । सः । अभावनामा चासौ कोदण्डः "अभावनामकोदण्डः" ॥ १,२३.९ ॥
सर्गान्तश्लोकेन कालविलासवर्णनं समापयति
अनुत्तमस्फुरितविलासवर्धितो
भ्रमन् हरन् परिविलसन् विदारयन् ।
जरज्जगज्जरढविलोलमर्कटः
परिस्फुरद्वपुरिह काल ईहते ॥ १,२३.१० ॥
"ईहते" नानाविधाः चेष्टाः करोति । इति शिवम् ॥ १,२३.१० ॥
इति श्रीभास्करकण्ठविरचितायां श्रीमोक्षोपायटीकायां वैराग्यप्रकरणे त्रयोविंशः सर्गः ॥ १,२३ ॥