महाभारतम्-11-स्त्रीपर्व-001
| ← स्त्रीपर्व | महाभारतम् स्त्रीपर्व महाभारतम्-11-स्त्रीपर्व-001 वेदव्यासः |
स्त्रीपर्व-002 → |
सञ्जयेन पुत्रादीन्प्रति शोचतो धृतराष्ट्रस्य समाश्वासनम्।। 1 ।।
| श्रीवेदव्यासाय नमः। | 11-1-1x |
|
नारायणं नमस्कृत्य नरं चैव नरोत्तमम्। देवीं सरस्वतीं व्यासं ततो जयमुदीरयेत्।। | 11-1-1a 11-1-1b |
| जनमेजय उवाच। | 11-1-1x |
|
हते दुर्योधने चैव हते सैन्ये च सर्वशः। धृतराष्ट्रो महाराज श्रुत्वा किमकरोन्मुने।। | 11-1-1a 11-1-1b |
|
तथैव कौरवो राजा धर्मपुत्रो महामनाः। कृपप्रभृतयश्चैव किमकुर्वत ते त्रयः।। | 11-1-2a 11-1-2b |
|
अश्वत्थाम्नः कृतं कर्म शापश्चान्योन्यकारितः। वृत्तान्मुत्रं ब्रूहि यदभाषत सञ्जयः।। | 11-1-3a 11-1-3b |
| वैशम्पायन उवाच। | 11-1-4x |
|
हते पुत्रशते दीनं छिन्नशाखमिव द्रुमम्। पुत्रशोकाभिसन्प्तं धृतराष्ट्रं महीपतिम्।। | 11-1-4a 11-1-4b |
|
ध्यानमूकत्वमापन्नं चिन्तया समभिप्लुतम्। सञ्जयो जयतां श्रेष्ठ राजानं वाक्यमब्रवीत्।। | 11-1-5a 11-1-5b |
|
किं शोचसि महाराज नास्ति शोके सहायता। अक्षौहिण्यो हताश्चाष्टौ दश चैव विशाम्पते। निर्जितेयं वसुमती शून्या स्थास्यति केवलम्।। | 11-1-6a 11-1-6b 11-1-6c |
|
नानादिग्भ्यः समागम्य नानाजात्या नराधिपाः। सहितास्व पुत्रेण सर्वे वै निधनं गताः।। | 11-1-7a 11-1-7b |
|
पितॄणां पुत्रपौत्राणां ज्ञातीनां सुहृदां तथा। गुरूणां चानुपूर्व्येण ये चान्येऽनुचरा हताः। प्रेतकार्याणि सर्वाणि कारयस्व नराधिप।। | 11-1-8a 11-1-8b 11-1-8c |
| वैशम्पायन उवाच। | 11-1-9x |
|
तच्छ्रुत्वा करुणं पुत्रपौत्रवधार्दितः। पपात भुवि दुर्धर्षो वाताहत इव द्रुमः।। | 11-1-9a 11-1-9b |
| धृतराष्ट्र उवाच। | 11-1-10x |
|
हतपुत्रो हतामात्यो हतसर्वसुहृज्जनः। दुःखं नूनं गमिष्यामि विचरन्पृथिवीमिमाम्।। | 11-1-10a 11-1-10b |
|
किन्नु बन्धुविहीनस्य जीवितेन ममाद्य वै। लूनपक्षस्य इव मे वैनतेयस्य सञ्जय।। | 11-1-11a 11-1-11b |
|
हृतराज्यो हतसुहृद्वतपुत्रश्च वै तथा। न भ्राजिष्ये महाप्राज्ञ क्षीणरश्मिरिवांशुमान्।। | 11-1-12a 11-1-12b |
|
न कृतं सुहृदां वाक्यं जामद्ग्न्यस्य च।। सभामध्ये तु कृष्णेन यच्छ्रेयोऽभिहितं मम। | 11-1-13a 11-1-13b |
|
अलं वैरेण ते राजन्पुत्रः संगृद्यतामिति। तच्च वाक्यमकृत्वाऽहं भृशं तप्यामि दुर्मतिः।। | 11-1-14a 11-1-14b |
| न हि श्रोताऽस्मि भीष्मस्य शर्मयुक्तं प्रभाषितम्।। | 11-1-15a |
|
दुर्योधनस्य च तथा वृषभस्येव नर्दतः। दुःशासनवधं श्रुत्वा कर्णस्य च विपर्ययम्। द्रोणसूर्योपरागं च हृदयं मे विदीर्यते।। | 11-1-16a 11-1-16b 11-1-16c |
|
न स्मराम्यात्मनः किञ्चित्पुरा सञ्जय दुष्कृतम्। यस्येदं फलमद्येह मया मूढेन भुज्यते।। | 11-1-17a 11-1-17b |
|
नूनं व्यपकृतं किञ्चिन्मया पूर्वेषु जन्मसु। येन मां दुःखभागेषु धाता कर्मसु युक्तवान्।। | 11-1-18a 11-1-18b |
|
परिणामश्च वयसः सर्वबन्धुक्षयश्च मे। सुहृन्मित्रविनाशश्च दैवयोगादुपागतः।। | 11-1-19a 11-1-19b |
| कोन्वस्ति दुःखिततरो मत्तोऽन्यो हि पुमान्भुवि।। | 11-1-20a |
|
तन्मामद्यैव पश्यन्तु पाण्डवाः संशितव्रताः। विवृतं ब्रह्मलोकस्य दीर्घमध्वानमास्थितम्।। | 11-1-21a 11-1-21b |
| वैशम्पायन उवाच। | 11-1-22x |
|
तस्य लालप्यमानस्य बहु शोकं विचिन्वतः। शोकापहं नरेन्द्रस्य सञ्जयो वाक्यमब्रवीत्।। | 11-1-22a 11-1-22b |
|
शोकं राजन्व्यपनुद श्रुतास्ते वेदनिश्चयाः। शास्त्रागमाश्च विविधा वृद्धेभ्यो नृपसत्तम।। | 11-1-23a 11-1-23b |
|
सृञ्जये पुत्रशोकार्ते यदूर्चुर्मुनयः पुरा। यथा यौवनजं दर्पमास्थिते ते सुते नृप।। | 11-1-24a 11-1-24b |
|
न त्वया सुहृदां वाक्यं ब्रुवतामवधारितम्। स्वार्थश्च न कृतः कश्चिल्लुब्धेन फलगृद्धिना।। | 11-1-25a 11-1-25b |
|
असिनैवैकधारेण स्वबुद्ध्या तु विचेष्टितम्। प्रायशोऽवृत्तसम्पन्नाः सततं पर्युपासिताः।। | 11-1-26a 11-1-26b |
|
यस्य दुःशासनो मन्त्री राधेयश्च दुरात्मवान्। शकुनिश्चैव दुष्टात्मा चित्रसेनश्च दुर्मतिः।। | 11-1-27a 11-1-27b |
|
अनल्पं येन वै सर्वं शल्यभूतं कृतं जगत्। कुरुवृद्धस्य भीष्मस्य गान्धार्या विदुरस्य च।। | 11-1-28a 11-1-28b |
|
द्रोणस्य च महाराज कृपस्य च शरद्वतः। कृष्णस्य च महाबाहो नारदस्य च धीमतः।। | 11-1-29a 11-1-29b |
|
ऋषीणां च तथाऽन्येषां व्यासस्यामिततेजसः। न कृतं तेन वचनं तव पुत्रेण भारत। क्षपिताः क्षत्रियाः सर्वे शत्रूणां वर्धितं यशः।। | 11-1-30a 11-1-30b 11-1-30c |
|
अधर्मसंयुतं किञ्चिन्नित्यं युद्धमिति ब्रुवन्। मध्यस्थो हि त्वमप्यासीर्न क्षमं किञ्चिदुक्तवान्।। | 11-1-31a 11-1-31b |
| धूर्धरेण त्वया भारस्तुलया न समं धृतः।। | 11-1-32a |
|
आदावेव मनुष्येण वर्तितव्यं यथाक्रमम्। यथा नातीतमर्थं वै पश्चात्तापेन युज्यते।। | 11-1-33a 11-1-33b |
|
पुत्रगृद्ध्या त्वया राजन्प्रियं तस्य चिकीर्षितम्। पश्चात्तापमिमं प्राप्तो न त्वं शोचितुमर्हसि।। | 11-1-34a 11-1-34b |
|
मधु यः केवलं दृष्ट्वा प्रपातं नानुपश्यति। स भ्रष्टोमधुलोभेन शोचत्येव यथा भवान्।। | 11-1-35a 11-1-35b |
|
अर्थान्न शोचन्प्राप्नोति न शोचन्विन्दते सुखम्। न शोचञ्श्रियमाप्नोति न शोचन्विन्दते जयम्।। | 11-1-36a 11-1-36b |
|
स्वयमुत्पादयित्वाऽग्निं परीतस्तेन योऽग्निना। दह्यमानः पुनस्तापं भजते न स पण्डितः।। | 11-1-37a 11-1-37b |
|
त्वयैव ससुतेनायं वाक्यवायुसमीरितः। लोभाज्येन च संसिक्तो ज्वलितः पार्थपावकः।। | 11-1-38a 11-1-38b |
|
तस्मिन्समिद्धे पतिताः शलभा इव ते सुताः। तान्केशवाग्निनिर्दग्धान्न त्वं शोचितुमर्हसि।। | 11-1-39a 11-1-39b |
|
यच्चाश्रुपातकलिलं वदनं वहसे नृप। अशास्त्रदृष्टमेतद्धि न प्रशंसन्ति पण्डिताः।। | 11-1-40a 11-1-40b |
|
विस्फुलिङ्गा इव ह्येतान्दहन्ति किल मानवान्। जहीहि मन्युं बुद्ध्या वै धास्यात्मानमात्मना।। 41 ।। | 11-1-41a 11-1-41b |
| वैशम्पायन उवाच। | 11-1-42x |
|
एवमाश्वासितं तेन सञ्जयेन महात्मना। विदुरो भूय एवाह बुद्धिपूर्वं परन्तप।। | 11-1-42a 11-1-42b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते स्त्रीपर्वणि जलप्रदानिकपर्वणि प्रथमोऽध्यायः।। 1 ।। |
11-1-3 अश्वत्थाम्नः श्रुतं कर्म शापश्चान्योन्यकारित इति क.पाठः। अश्वत्थान्नः श्रुतं कर्म शापादन्योन्यकरितादिति झ.पाठः। तत्र अन्योन्यं कारितात्पाण्डवानां गर्भे ब्रह्मशिरोस्त्रं पतत्वित्यश्वत्थान्ना शापो दत्तः। सहस्रवर्षाणि गलत्कुष्ठो भविष्यसीत्यश्वत्थाम्नः कृष्णेन शापो दत्त इत्यर्थः।। 11-1-6 शून्या राजभिर्हीना ।। 11-1-8 गुरूणां चानुपूर्व्येण प्रेतकार्याणि कारयेति झ.पाठः। तत्र आनुपूर्व्येणेति। आदौ हतानामादावेव पश्चाद्धतानां पश्चादेवेति पौर्वापर्येण प्रेतानां परेतानां कार्याणि पारलौकिकानि कर्माणीत्यर्थः।। 11-1-15 श्रोतास्मि श्रुतवानस्मि।। 11-1-16 विपर्ययं विनाशम्।। 11-1-21 तन्मामिति। अद्यैव प्राणत्यागं करिष्यामीत्यर्थः।। 11-1-22 शोकं वितन्वत इति झ.पाठः। तत्र वितन्वतः विरचयत इत्यर्थः।। 11-1-23 अवृत्तेति च्छेदः।। 11-1-28 शल्यश्च येन वै सर्वं इति झ.पाठः। तत्र शल्यश्च मन्त्रीति पूर्वेणान्वयः।। 11-1-31 न धर्मः स कृतः कश्चिन्नित्यं युद्धमभीप्सता। अल्पबुद्धिरहकारी नित्यं युद्धमिति ब्रुवन्। क्रूरो दुर्मर्षणो नित्यमसन्तुष्टश्च वीर्यवान्। श्रुतवानसि मेधावी सत्यवांश्चैव नित्यदा। न मुह्यान्तीदृशाः सन्तो बुद्धिमन्तो भवादृशाः। न धर्मः सत्कृतः कश्चित्तव पुत्रेण मारिष। इति झ.पाठः। अत्र ब्रुवन् दुर्योधनं आसीदिति शेषः।। 11-1-32 दुर्धरेणेति झ.ट.पाठः।। 11-1-35 प्रपातं पर्वताग्राद्भ्रंशम्।। 11-1-41 जहि मन्यं स्वबुद्ध्या वै इति क.छ.ट.पाठः। दहन्ति शोका इत्यर्थात्। मन्युं दैन्यम्। मन्युर्दैन्ये क्रतौ क्रुधि इत्यमरः। आत्मानं चित्तं आत्मना धैर्येण धारय। प्राणान्मात्याक्षीरित्यर्थः।। 11-1-1 प्रथमोऽध्यायः।।
| स्त्रीपर्व | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | स्त्रीपर्व-002 |