नाट्यशास्त्रम्/अध्यायः २३
॥ नाट्यशास्त्रम् अध्याय २३ ॥
॥ श्रीरस्तु ॥
भरतमुनिप्रणीतं नाट्यशास्त्रम्
अथ त्रयोविंशोऽध्यायः ।
विशेषयेत्कलाः सर्वा यस्मात्तस्मात्तु वैशिकः ।
वेशोपचारे साधुर्वा वैशिकः परिकीर्तितः ॥ १॥
यो हि सर्वकलोपेतः सर्वशिल्पविचक्षणः ।
स्त्रीचित्तग्रहणाभिज्ञो वैशिकः स भवेत्पुमान् ॥ २॥
गुणस्तस्य तु विज्ञेयाः स्वशरीरसमुत्थिताः ।
आहार्याः सहजाश्चैव त्रयस्त्रिंशत्समासतः ॥ ३॥
शास्त्रविच्छिल्पसम्पन्नो रूपवान् प्रियदर्शनः
विक्रान्तो धृतिमांश्चैव वयोवेषकुलान्वितः ॥ ४॥
सुरभिर्मधुरस्त्यागि सहिष्णुरविकत्थनः
अशङ्कितः प्रियाभाषी चतुरः शुभदः शुचिः ॥ ५॥
कामोपचारकुशलो दक्षिणो देशकालवित् ।
अदीनवाक्यः स्मितवान् वाग्मी दक्षः प्रियंवदः ॥ ६॥
स्त्रीलुब्धाः संविभागी च श्रद्धधानो दृढस्मृतिः ।
गम्यासु चाप्यविस्रम्भी मानी चेति हि वैशिकः ॥ ७॥
अनुयुक्तः शुचिर्दक्षो दक्षिणः प्रतिपत्तिमान् ।
भवेच्चित्राभिधायी च वयस्यस्तस्य तद्गुणः ॥ ८॥
विज्ञानगुणसम्पना कथिनी लिङ्गिनी तथा ।
प्रातिवेश्या सखी दासी कुमारी कारुशिल्पिनी ॥ ९॥
धात्री पाषण्डिनी चैव तथा रङ्गोपजीविनी ।
प्रोत्साहनेऽथकुशला मधुरकथा दक्षिणाथकालज्ञा ॥ १०॥
लडहा संवृतमन्त्रा दूती त्वेभिर्गुणैः कार्या ।
तयाप्युत्साहनं कार्यं नानादर्शितकारणम् ॥ ११॥
यथोक्तकथनं चैव तथा भावप्रदर्शनम् ।
न जडं रूपसम्पन्नं नार्थवन्तं न चातुरम् ॥ १२॥
दूतं वाऽप्यथवा दूतीं बुधः कुर्यात्कदाचन ।
कुलभोगधनाधिक्यैः कृत्वाधिकविकत्थनम् ॥ १३॥
दूती निवेदयेत्काममर्थांश्चैवानुवर्णयेत् ।
न चाकामप्रवृत्तायाः कृद्धाया वापि सङ्गमः ॥ १४॥
नानुपायः प्रकर्तव्यो दूत्या हि पुरुषाश्रयः ।
उत्सवे रत्रिसञ्चार उद्द्याने मित्रवेश्मनि ॥ १५॥
धात्रिगृहेषु सख्या वा तथा चैव निमन्त्रणे ।
व्याधितव्यपदेशेन शुन्यागारनिवेशने ॥ १६॥
कार्यः समागमो नॄणां स्त्रीभिः प्रथमसङ्गमे ।
एवं समागमं कृत्वा सोपायं विधिपूर्वकम् ॥ १७॥
अनुरक्ता विरक्ता वा लिङ्गाकारैस्तु लक्षयेत् ।
स्वभावभावातिशयैर्नारी या मदनाश्रया ॥ १८॥
करोति निभृतां लीलां नित्यं सा मदनातुरा ।
सखीमध्ये गुणान् ब्रूते स्वधनं च प्रयच्छति ॥ १९॥
पूजयत्यस्य मित्राणि द्वेष्टि शत्रुजनं सदा ।
गमागमे सखीनां या हृष्टा भवति चाधिकम् ॥ २०॥
तुष्यत्यस्य कथाभिस्तु सस्नेहं च निरीक्षते ।
सुप्ते तु पश्चात् स्वपिति चुम्बिता प्रतिचुम्बति ॥ २१॥
उत्तिष्ठत्यपि पूर्वं च तथा क्लेशसहापि च ।
उत्सवे मुदिता या च व्यसने या च दुःखिता ॥ २२॥
एवंविधैर्गुणैर्युक्ता त्वनुरक्ता तु सा स्मृता ।
विरक्तायास्तु चिन्हानि चुम्बिता नाभिचुम्बति ॥ २३॥
इति भारतीये नाट्यशास्त्रे त्रयोविंशः ॥
this is not complete text - please check