नारदस्मृतिः/व्यवहारपदानि/दायभागः
| नारदस्मृतेः व्यवहारपदानि |
|---|
विभागोऽर्थस्य पित्र्यस्य पुत्रैर्यत्र प्रकल्प्यते । |
पितर्यूर्ध्वं मृते पुत्रा विभजेयुर्धनं पितुः । |
मातुर्निवृत्ते रजसि प्रत्तासु भगिनीषु च । |
पितैव वा स्वयं पुत्रान्विभजेद्वयसि स्थितः । |
बिभृयाद्वेच्छतः सर्वाञ् ज्येष्ठो भ्राता यथा पिता । |
शौर्यभार्याधने हित्वा यच्च विद्याधनं भवेत् । |
मात्रा च स्वधनं दत्तं यस्मै स्यात्प्रीतिपूर्वकम् । |
अध्यग्न्यध्यावहनिकं भर्तृदायस्तथैव च । |
स्त्रीधनं तदपत्यानां भर्तृगाम्यप्रजासु च । |
कुटुम्बं बिभृयाद्भ्रातुर्यो विद्यां अधिगच्छतः । |
वैद्योऽवैद्याय नाकामो दद्यादंशं स्वतो धनात् । |
द्वावांशौ प्रतिपद्येत विभजन्नात्मनः पिता । |
ज्येष्ठायांशोऽधिको देयः ज्येष्ठाय तु वरः स्मृतः । |
क्षेत्रजेष्वपि पुत्रेषु तद्वज्जातेषु धर्मतः । |
पित्रैव तु विभक्ता ये हीनाधिकसमैर्धनैः । |
कानीनश्च सहोढश्च गूढायां यश्च जायते । |
अज्ञातपितृको यश्च कानीनोऽनूढमातृकः । |
जाता ये त्वनियुक्तायां एकेन बहुभिस्तथा । |
दद्युस्ते बीजिने पिण्डं माता चेच्छुल्कतो हृता । |
पितृद्विट्पतितः पण्डो यश्च स्यादौपपातिकः । |
दीर्घतीव्रामयग्रस्ता जडोन्मत्तान्धपङ्गवः । |
द्विरामुष्यायणा दद्युर्द्वाभ्यां पिण्डोदके पृथक् । |
संसृष्टिनां तु यो भागस्तेषां एव स इष्यते । |
भ्रातां अप्रजः प्रेयात्कश्चिच्चेत्प्रव्रजेत्तु वा । |
भरणं चास्य कुर्वीरन्स्त्रीणां आ जीवितक्षयात् । |
स्याद्यस्य दुहिता तस्याः पित्रंशो भरणे मतः । |
मृते भर्तर्यपुत्रायाः पतिपक्षः प्रभुः स्त्रियाः । |
परिक्षीणे पतिकुले निर्मणुष्ये निराश्रये । |
पक्षद्वयावसाने तु राजा भर्ता स्मृतः स्त्रियाः । |
स्वातन्त्र्याद्विप्रणश्यन्ति कुले जाता अपि स्त्रियः । |
पिता रक्षति कौमारे भर्ता रक्षति यौवने । |
यच्छिष्टं पितृदायेभ्यो दत्त्व र्णं पैतृकं च यत् । |
येषां च न कृताः पित्रा संस्कारविधयः क्रमात् । |
अविद्यमाने पित्र्येऽर्थे स्वांशादुद्धृत्य वा पुनः । |
कुटुम्बार्थेषु चोद्युक्तस्तत्कार्यं कुरुते च यः । |
विभागधर्मसंदेहे दायादानां विनिर्णये । |
भ्रातां अविभक्तानां एको धर्मः प्रवर्तते । |
दानग्रहणपश्वन्न गृहक्षेत्रपरिग्रहाः । |
साक्षित्वं प्रातिभाव्यं च दानं ग्रहणं एव च । |
येषां एताः क्रिया लोके प्रवर्तन्ते स्वरिक्थिनाम् । |
यद्येकजाता बहवः पृथग्धर्माः पृथक्क्रियाः । |
स्वान्भागान्यदि दद्युस्ते विक्रीणीरन्नथापि वा । |
औरसः क्षेत्रजश्चैव पुत्रिकापुत्र एव च । |
पौनर्भवोऽपविद्धश्च लब्धः क्रीतः कृतस्तथा । |
तेषां षड्बन्धुदायादाः षडदायादबान्धवाः । |
क्रमाद्ध्येते प्रपद्येरन्मृते पितरि तद्धनम् । |
पुत्राभावे तु दुहिता तुल्यसंतानदर्शनात् । |
अभावे तु दुहितॄणां सकुल्या बान्धवास्ततः । |
अन्यत्र ब्राह्मणात्किंतु राजा धर्मपरायणः । |