नारदस्मृतिः/व्यवहारपदानि/अभ्युपेत्याशुश्रूषा
| नारदस्मृतेः व्यवहारपदानि |
|---|
अभ्युपेत्य तु शुश्रूषां यस्तां न प्रतिपद्यते । |
शुश्रूषकः पञ्चविधः शास्त्रे दृष्टो मनीषिभिः । |
शिष्यान्तेवासिभृतकाश्चतुर्थस्त्वधिकर्मकृत् । |
सामान्यं अस्वतन्त्रत्वं एषां आहुर्मनीषिणः । |
कर्मापि द्विविधं ज्ञेयं अशुभं शुभं एव च । |
गृहद्वाराशुचिस्थान रथ्यावस्करशोधनम् । |
इष्टतः स्वामिनश्चाङ्गैरुपस्थानं अथान्ततः । |
आ विद्याग्रहणाच्छिष्यः शुश्रूषेत्प्रयतो गुरुम् । |
ब्रह्मचारी चरेद्भैक्षं अधःशाय्यनलङ्कृतः । |
नासंदिष्टः प्रतिष्ठेत तिष्ठेद्वापि गुरुं क्वचित् । |
यथाकालं अधीयीत यावन्न विमना गुरुः । |
अनुशास्यश्च गुरुणा न चेदनुविधीयते । |
भृशं न ताडयेदेनं नोत्तमाङ्गे न वक्षसि । |
समावृत्तश्च गुरवे प्रदाय गुरुदक्षिणाम् । |
स्वशिल्पं इच्छन्नाहर्तुं बान्धवानां अनुज्ञया । |
आचार्यः शिक्षयेदेनं स्वगृहाद्दत्तभोजनम् । |
शिक्षयन्तं अदुष्टं च यस्त्वाचार्यं परित्यजेत् । |
शिक्षितोऽपि कृतं कालं अन्तेवासी समाप्नुयात् । |
गृहीतशिल्पः समये कृत्वाचार्यं प्रदक्षिणम् । |
भृतकस्त्रिविधो ज्ञेय उत्तमो मध्यमोऽधमः । |
उत्तमस्त्वायुधीयोऽत्र मध्यमस्तु कृषीवलः । |
अर्थेष्वधिकृतो यः स्यात्कुटुम्बस्य तथोपरि । |
शुभकर्मकरास्त्वेते चत्वारः समुदाहृताः । |
गृहजातस्तथा क्रीतो लब्धो दायादुपागतः । |
मोक्षितो महतश्चर्णात्प्राप्तो युद्धात्पणे जितः । |
भक्तदासश्च विज्ञेयस्तथैव वडवाभृतः । |
तत्र पूर्वश्चतुर्वर्गो दासत्वान्न विमुच्यते । |
यश्चैषां स्वामिनं कश्चिन्मोक्षयेत्प्राणसंशयात् । |
अनाकालभृतो दास्यान्मुच्यते गोयुगं ददत् । |
आधत्तोऽपि धनं दत्त्वा स्वामी यद्येनं उद्धरेत् । |
दत्त्वा तु सोदयं ऋणं ऋणी दास्यात्प्रमुच्यते । |
तवाहं इत्युपगतो युद्धप्राप्तः पणे जितः । |
राज्ञ एव तु दासः स्यात्प्रव्रज्यावसितो नरः । |
भक्तस्योपेक्षणात्सद्यो भक्तदासः प्रमुच्यते । |
विक्रीणीते य आत्मानं स्वतन्त्रः सन्नराधमः । |
चौरापहृतविक्रीता ये च दासीकृता बलात् । |
वर्णानां प्रातिलोम्येन दासत्वं न विधीयते । |
तवाहं इति चात्मानं योऽस्वतन्त्रः प्रयच्छति । |
अधनास्त्रय एवोक्ता भार्या दासस्तथा सुतः । |
स्वदासं इच्छेद्यः कर्तुं अदासं प्रीतमानसः । |
अक्षताभिः सपुष्पाभिर्मूर्धन्येनं अवाकिरेत् । |
ततःप्रभृति वक्तव्यः स्वाम्यनुग्रहपालितः । |