काव्यप्रकाशः/षष्ठः उल्लासः
दिखावट
।। अथ षष्ठ उल्लासः ।।
काव्यप्रकाशः |
---|
* प्रथमः उल्लासः
|
सूदृ 70) शब्दार्थचित्रं यत्पूर्वं काव्यद्वयमुदाहृतम्। गुणप्राधान्यतस्तत्र स्थितिश्वित्रार्थशब्दयोः ।।48।।
न तु शब्दचित्रेऽर्थस्याचित्रत्वम् अर्थचित्रे वा शब्दस्य। तथा चोक्तम्
रूपकादिरलंकारस्तस्यान्यैर्बहुधोदितः। न कान्तमपि निर्भूषं विभाति वनिताननम्।। रूपकादिमलंकारं बाह्यमाचक्षते परे। सुपां तिङां च व्युत्पतिं्त वाचां वाञ्छन्त्यलंकृतिम्।। तदेतदाहुः सौशब्द्यं नार्थन्युत्पत्तिरीदृशी। शब्दाभिधेयालंकारभेदादिष्टं द्वयं तु नः ।।"" इति ।। शब्दचित्रं यथा- प्रथममरुणच्छायस्तावत्ततः कनकप्रभः तदनु विरहोत्ताम्यत्तन्वीकपोलतलद्युतिः। उदयति ततो ध्वान्तध्वंसक्षमः क्षणदामुखे सरसबिसिनीकन्दच्छेदच्छविर्मृगलाञ्छनः ।। 139 ।। अर्थचित्रं यथा- ते दृष्टिमात्रपतिता अपि कस्य नात्र क्षोभाय पक्ष्मलदृशामलकाः खलाश्व। नीचाः सदैव सविलासमलीकलग्ना ये कालतां कुटिलतामिव न त्यजन्ति ।। 140 ।। यद्यपि सर्वत्र काव्येऽन्ततः, विभावादिरूपतयैव पर्यवसानम् तथापि स्फुटस्य रसस्यानुपलम्भादव्यङ्ग्यमेतत्काव्यद्वयमुक्तम्। अत्र च शब्दार्थालंकारभेदाद्बहवो भेदाः, ते चालंकारनिर्णये निर्णेष्यन्ते।। इति काव्यप्रकाशे शब्दार्थचित्रनिरूपणं नाम षष्ठ उल्लासः ।।6।।
Dr. Lisha C.R, Assistant Professor, Department of Sanskrit General, Sree Sankaracharya University of Sanskrit, Kalady