महाभारतम्-10-सौप्तिकपर्व-018
| ← सौप्तिकपर्व-017 | महाभारतम् दशमपर्व महाभारतम्-10-सौप्तिकपर्व-018 वेदव्यासः |
स्त्रीपर्व → |
कृष्णेन युधिष्ठिरम्प्रति रुद्रस्य कोपप्रसादाक्ष्यां देवानां यज्ञनाशतत्प्रवृत्तिकथनपूर्वकं तत एवाश्वत्थामद्वारा पुत्रादिवध सम्भवकथनम्।। 1 ।।
वासुदेव उवाच॥
ततो देवयुगेऽतीते देवा वै समकल्पयन् ।
यज्ञं वेदप्रमाणेन विधिवद्यष्टुमीप्सवः ॥१॥
कल्पयामासुरव्यग्रा देशान्यज्ञोचितांस्ततः ।
भागार्हा देवताश्चैव यज्ञियं द्रव्यमेव च ॥२॥
ता वै रुद्रमजानन्त्यो याथातथ्येन देवताः ।
नाकल्पयन्त देवस्य स्थाणोर्भागं नराधिप ॥३॥
सोऽकल्प्यमाने भागे तु कृत्तिवासा मखेऽमरैः ।
तरसा भागमन्विच्छन्धनुरादौ ससर्ज ह ॥४॥
लोकयज्ञः क्रियायज्ञो गृहयज्ञः सनातनः ।
पञ्चभूतमयो यज्ञो नृयज्ञश्चैव पञ्चमः ॥५॥
लोकयज्ञेन यज्ञैषी कपर्दी विदधे धनुः ।
धनुः सृष्टमभूत्तस्य पञ्चकिष्कुप्रमाणतः ॥६॥
वषट्कारोऽभवज्ज्या तु धनुषस्तस्य भारत ।
यज्ञाङ्गानि च चत्वारि तस्य संहननेऽभवन् ॥७॥
ततः क्रुद्धो महादेवस्तदुपादाय कार्मुकम् ।
आजगामाथ तत्रैव यत्र देवाः समीजिरे ॥८॥
तमात्तकार्मुकं दृष्ट्वा ब्रह्मचारिणमव्ययम् ।
विव्यथे पृथिवी देवी पर्वताश्च चकम्पिरे ॥९॥
न ववौ पवनश्चैव नाग्निर्जज्वाल चैधितः ।
व्यभ्रमच्चापि संविग्नं दिवि नक्षत्रमण्डलम् ॥१०॥
न बभौ भास्करश्चापि सोमः श्रीमुक्तमण्डलः ।
तिमिरेणाकुलं सर्वमाकाशं चाभवद्वृतम् ॥११॥
अभिभूतास्ततो देवा विषयान्न प्रजज्ञिरे ।
न प्रत्यभाच्च यज्ञस्तान्वेदा बभ्रंशिरे तदा ॥१२॥
ततः स यज्ञं रौद्रेण विव्याध हृदि पत्रिणा ।
अपक्रान्तस्ततो यज्ञो मृगो भूत्वा सपावकः ॥१३॥
स तु तेनैव रूपेण दिवं प्राप्य व्यरोचत ।
अन्वीयमानो रुद्रेण युधिष्ठिर नभस्तले ॥१४॥
अपक्रान्ते ततो यज्ञे सञ्ज्ञा न प्रत्यभात्सुरान् ।
नष्टसञ्ज्ञेषु देवेषु न प्रज्ञायत किञ्चन ॥१५॥
त्र्यम्बकः सवितुर्बाहू भगस्य नयने तथा ।
पूष्णश्च दशनान्क्रुद्धो धनुष्कोट्या व्यशातयत् ॥१६॥
प्राद्रवन्त ततो देवा यज्ञाङ्गानि च सर्वशः ।
केचित्तत्रैव घूर्णन्तो गतासव इवाभवन् ॥१७॥
स तु विद्राव्य तत्सर्वं शितिकण्ठोऽवहस्य च ।
अवष्टभ्य धनुष्कोटिं रुरोध विबुधांस्ततः ॥१८॥
ततो वागमरैरुक्ता ज्यां तस्य धनुषोऽच्छिनत् ।
अथ तत्सहसा राजंश्छिन्नज्यं विस्फुरद्धनुः ॥१९॥
ततो विधनुषं देवा देवश्रेष्ठमुपागमन् ।
शरणं सह यज्ञेन प्रसादं चाकरोत्प्रभुः ॥२०॥
ततः प्रसन्नो भगवान्प्रास्यत्कोपं जलाशये ।
स जलं पावको भूत्वा शोषयत्यनिशं प्रभो ॥२१॥
भगस्य नयने चैव बाहू च सवितुस्तथा ।
प्रादात्पूष्णश्च दशनान्पुनर्यज्ञं च पाण्डव ॥२२॥
ततः सर्वमिदं स्वस्थं बभूव पुनरेव ह ।
सर्वाणि च हवींष्यस्य देवा भागमकल्पयन् ॥२३॥
तस्मिन्क्रुद्धेऽभवत्सर्वमस्वस्थं भुवनं विभो ।
प्रसन्ने च पुनः स्वस्थं स प्रसन्नोऽस्य वीर्यवान् ॥२४॥
ततस्ते निहताः सर्वे तव पुत्रा महारथाः ।
अन्ये च बहवः शूराः पाञ्चालाश्च सहानुगाः ॥२५॥
न तन्मनसि कर्तव्यं न हि तद्द्रौणिना कृतम् ।
महादेवप्रसादः स कुरु कार्यमनन्तरम् ॥२६॥
| कश्रीभगवानुवाच। | 10-18-1x |
|
ततो देवयुगेऽतीते देवा वै समकल्पयन्। यज्ञवेदप्रमाणेन विधिवद्यष्टुमीप्सवः।। | 10-18-1a 10-18-1b |
|
कल्पयामासुरथ ते साधनानि हवींषि च। भागार्हा देवताश्चैव यज्ञियं द्रव्यमेव च।। | 10-18-2a 10-18-2b |
|
ता वै रुद्रमजानन्त्यो याथातथ्येन देवताः। नाकल्पयन्त देवस्य स्थाणोर्भागं नराधिप।। | 10-18-3a 10-18-3b |
|
सोऽकल्प्यमाने भागे तु कृत्तिवासा मखेऽमरैः। तपसा यज्ञमन्विच्छन्धनुरादौ ससर्ज ह।। | 10-18-4a 10-18-4b |
|
लोकयज्ञः क्रियायज्ञो गृहयज्ञः सनातनः। पञ्चभूतनृयज्ञश्च जज्ञे सर्वमिदं जगत्।। | 10-18-5a 10-18-5b |
|
लोकयज्ञैर्नृयज्ञैश्च कपर्दी विदधे धनुः। धनुः सृष्टमभूत्तस्य षष्टिकिष्कुप्रमाणतः।। | 10-18-6a 10-18-6b |
|
वषट्कारोऽभवज्ज्या तु धनुषस्तस्य भारत। यज्ञाङ्गानि च चत्वारि तस्य सन्नहनेऽभवन्।। | 10-18-7a 10-18-7b |
|
ततः क्रुद्धो महादेवस्दुपादाय कार्मुकम्। आजगामाथ तत्रैव यत्र देवाः समीजिरे।। | 10-18-8a 10-18-8b |
|
तमात्कार्मुकं दृष्ट्वा ब्रह्मचारिणमव्ययम्। विव्यथे पृथिवी देवी पर्वताश्च चकम्पिरे।। | 10-18-9a 10-18-9b |
|
न ववौ पवनश्चैव नाग्निर्जज्वाल वैधितः। व्यभ्रमच्चापि संविग्नं दिवि नक्षत्रमण्डलम्।। | 10-18-10a 10-18-10b |
|
न बभौ भास्करश्चापि सोमः श्रीमुक्तमण्डलः। तिमिरेणाकुलं सर्वमाकाशं चाभवृद्वृतम्।। | 10-18-11a 10-18-11b |
|
अभिभूतास्ततो देवा विषयान्न प्रजज्ञिरे। न प्रत्यभाच्च यज्ञः स देवतास्त्रेसिरे तथा।। | 10-18-12a 10-18-12b |
|
ततः स यज्ञं विव्याध रौद्रेण हृदि पत्रिणा। अपक्रान्स्ततो यज्ञो मृगो भूत्वा सपावकः।। | 10-18-13a 10-18-13b |
|
स तु तेनैव रूपेण दिविस्थो वै व्यराजत। अन्वीयमानो रुद्रेण युधिष्ठिर नभस्तले।। | 10-18-14a 10-18-14b |
|
अपक्रान्ते ततो यज्ञे संज्ञा न प्रत्यभात्सुरान्। नष्टसंज्ञेषु देवेषु न प्राज्ञायत किञ्चन।। | 10-18-15a 10-18-15b |
|
त्र्यम्बकः सवितुर्बाहू भगस्य नयने तथा। पूष्णश्च दशनान्क्रुद्धो धनुष्कोट्या व्यशातयत्।। | 10-18-16a 10-18-16b |
|
प्राद्रवन् ततो देवा यज्ञाङ्गानि च सर्वशः। केचित्तत्रैव घूर्णन्तो गतासव इवाभवन्।। | 10-18-17a 10-18-17b |
|
स तु विद्राव्य तत्सर्वं शितिकम्ठोऽवहस्य च। अवष्टभ्य धनुष्कोटिं रुरोध विबुधांस्ततः।। | 10-18-18a 10-18-18b |
|
ततो वागमरैरुक्ता ज्यां तस्य धनुषोऽच्छिनत्। अथ तत्सहसा राजंश्छिन्नज्यं विस्फुरद्धनुः।। | 10-18-19a 10-18-19b |
|
ततो विधनुषं देवा देवश्रेष्ठमुपागमन्। शरणं सह यज्ञेन प्रसादं चाकरोत्प्रभुः।। | 10-18-20a 10-18-20b |
|
ततः प्रसन्नो भगवान्प्रास्यत्कोपं जलाशये। स जलं पावको भूत्वा शोषयत्यनिशं प्रभो।। | 10-18-21a 10-18-21b |
|
भगस्य नयने चैव बाहू च सवितुस्तथा। प्रादात्पूष्णश्च दशनान्पुनर्यज्ञांश्च पाण्डव।। | 10-18-22a 10-18-22b |
|
ततः सुस्थमिदं सर्वं बभूव पुनरेव हि। सर्वाणि च हवींष्यस्य देवा भागमकल्पयन्।। | 10-18-23a 10-18-23b |
|
तस्मिन्क्रुद्धेऽभवत्सर्वमसुस्थं भुवनं प्रभो। प्रसन्ने च पुनः सुस्थं जगद्भवति भारत।। | 10-18-24a 10-18-24b |
|
ततस्ते निहताः सर्वे तव पुत्रा महारथाः। अन्ये च बहवः शूराः पाञ्चालस्य पदानुगाः।। | 10-18-25a 10-18-25b |
|
न तन्मनसि कर्व्यं न च तद्द्रौणिना कृतम्। महादेवप्रसादः स कुरुकार्यमनन्तरम्।। | 10-18-26a 10-18-26b |
|
।। इति श्रीमन्महाभारते शतसाहस्रिकायां संहितायां वैयासिक्यां सौप्तिकपर्वणि ऐषीकपर्वणि अष्टादशोऽध्यायः।। 18 ।। | |
| समाप्तं ऐषीकपर्व।। 2 ।। | |
| सौप्तिकपर्व च समाप्तम्।। 10 ।। |
| तस्यायमाद्यः श्लोकः। | 10-18-1b |
| जनमेजय उवाच। | 10-18-1x |
|
हते दुर्योधने चैव हते सैन्ये च सर्वशः। धृतराष्ट्रो महाराज श्रुत्वा किमकरोन्मुने।। | 10-18-1c 10-18-1d |
10-18-5 लोकयज्ञो लोकेषणा सर्वो मां साधुमेव जानात्विति वासनारूपः। क्रियायज्ञः गर्भाधानादिसंस्काररूपः। गृहयज्ञः पत्नीसाध्याग्निहोत्रादिः। पञ्चभूतनृयज्ञः पञ्चभूतानां गुणैः शब्दादिभिर्या नृणां प्रीतिस्तद्रूपः। विषयजं सुखमित्यर्थः। एतैरेव चतुर्भिर्यज्ञैः सर्वं जगत्सृष्टम्।। 10-18-6 तत्र मध्यमयोः शास्त्रोक्तयोर्यज्ञयोर्नाशार्थं प्रथमचरमयज्ञाभ्यामीश्वरो धनुः कृतवान् किष्कुर्हस्तः।। 10-18-18 अष्टादशोऽध्यायः।।
| सौप्तिकपर्व-017 | पुटाग्रे अल्लिखितम्। | स्त्रीपर्व |