मोक्षोपायटीका/स्थितिप्रकरणम्/सर्गः ८
| ← सर्गः ७ | मोक्षोपायटीका/स्थितिप्रकरणम् भास्करकण्ठः |
सर्गः ९ → |
| मोक्षोपायटीका/स्थितिप्रकरणम् |
|---|
इति चित्तविलासेन चिरमुत्प्रेक्षितैः प्रियैः ।
प्रणयैर्भार्गवस्यासीत्तुष्टये ससमागमः ॥ ४,८.१ ॥
ससमागमः तया अप्सरसा सह समागमः ॥ ४,८.१ ॥
मन्दारदामाकुलया वैबुधासवमत्तया ।
तदा तेन तया सार्धं द्वितीयेनामलेन्दुना ॥ ४,८.२ ॥
विहृतं मत्तहंसासु हेमपङ्कजिनीषु च ।
तटेष्वमरवाहिन्याः सह किन्नरचारणैः ॥ ४,८.३ ॥
वैबुधासवः अमृतम् ॥ ४,८.२३ ॥
पीतमिन्दुदलस्यन्दि देवैः सह रसायनम् ।
पारिजातलताजालनिलयेषु विलासिना ॥ ४,८.४ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.४ ॥
चारुचैत्ररथोद्यानलतादोलासु लीलया ।
चिरं विलसितं व्यग्रैः सह विद्याधरीगणैः ॥ ४,८.५ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.५ ॥
नन्दनोपवनाभोगो मन्दरेणेव वारिधिः ।
भृशमुल्लोलतां नीतः प्रमथैः सह शाम्भवैः ॥ ४,८.६ ॥
शुक्रेण शाम्भवैः शम्भुसम्बन्धिभिः । प्रमथैः रुद्रगणैः । सह । नन्दनोपवनाभोगः भृशमुल्लोलतां नीतः ॥ ४,८.६ ॥
बालहेमलताजालजटिलासु दरीषु च ।
भ्रान्तमुन्मत्तरागेण मैरवीष्वब्जिनीषु च ॥ ४,८.७ ॥
शुक्रेण कर्त्रा भ्रान्तं भ्रमः कृतः । शुक्रेण कथम्भूतेन । उन्मत्तरागेण उद्रिक्तरागेण ॥ ४,८.७ ॥
कैलासवनकुञ्जेषु तया सह विलासिना ।
हारेन्दुधवला रात्रिः क्षपिता गणगीतिभिः ॥ ४,८.८ ॥
गणगीतिभिः गन्धर्वादिगीतकृतैः विनोदैरित्यर्थः ॥ ४,८.८ ॥
गन्धमादनशैलस्य विश्रम्योपरि सानुषु ।
सा तेन कनकाम्भोजैरापादमभिमण्डिता ॥ ४,८.९ ॥
आपादं पादपर्यन्तम् ॥ ४,८.९ ॥
लोकालोकतटान्तेषु विचित्राश्चर्यहारिषु ।
क्रीडितं कृतहासेन राम तेन तया सह ॥ ४,८.१० ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.१० ॥
मन्दरान्तरकच्छेषु सार्धं हरिणशावकैः ।
अवसत्स समाः षष्टिं कल्पितामरमन्दिरः ॥ ४,८.११ ॥
कल्पितं कल्पनया सम्पादितम् । अमरमन्दिरं देवगृहम् । येन । सः ॥ ४,८.११ ॥
क्षीरार्णवतटेष्वस्य वनितासहचारिणः ।
क्षीणं कृतयुगादर्धं श्वेतद्वीपजनैः सह ॥ ४,८.१२ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.१२ ॥
गन्धर्वनगरोद्यानलीलाविरचनैरसौ ।
सृष्टानन्तजगत्सृष्टेः कालस्यानुकृतिं गतः ॥ ४,८.१३ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.१३ ॥
अथावसदसौ शुक्रः पुरन्दरपुरे पुनः ।
सुखं चतुर्युगान्यष्टौ हरिणेक्षणया सह ॥ ४,८.१४ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.१४ ॥
पुण्यक्षयानुसन्धानात्ततश्चावनिमण्डले ।
तयैव सह मानिन्या पपातापहृताकृतिः ॥ ४,८.१५ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.१५ ॥
परालूनसमस्ताङ्गो हृतस्यन्दननन्दनः ।
चिन्तापरवशो ध्वस्तः समितीवाहतो भटः ॥ ४,८.१६ ॥
हृते स्यन्दननन्दने रथनन्दनोपवने यस्य । सः । भटपक्षे हृतः स्यन्दननन्दनः प्रशस्तरथः यस्य । सः ॥ ४,८.१६ ॥
पतितस्यावनौ तस्य चिन्तया सह दीर्घया ।
शरीरं शतधा यातं शिलापातीव निर्झरः ॥ ४,८.१७ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.१७ ॥
संशीर्णयोर्देहकयोश्चित्ते ते वासनावृते ।
विचेरतुस्तयोर्व्योम्नि निर्नीडौ विहगौ यथा ॥ ४,८.१८ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.१८ ॥
तत्राविविशतुश्चान्द्रं ते चित्ते रश्मिजालकम् ।
प्रालेयतामुपेत्याशु शालितामथ जग्मतुः ॥ ४,८.१९ ॥
प्रालेयतामवश्यायभावम् ॥ ४,८.१९ ॥
शालींस्तान् भुक्तवान् पक्वान् दशार्णेषु द्विजोत्तमः ।
शौक्राञ्शुक्राङ्गनागर्भान्मालवेषु च भूपतिः ॥ ४,८.२० ॥
शौक्रान् शुक्रसम्बन्धिनः । तदुपादानबीजनिमित्तानीति यावत् । शुक्राङ्गना गर्भे येषाम् । तान् ॥ ४,८.२० ॥
अजायतोशनाः पूर्वं दशार्णेषु द्विजोत्तमात् ।
नृपादुत्तमसौभाग्यान्मालवेषु तदङ्गना ॥ ४,८.२१ ॥
तदङ्गना शुक्राङ्गना । अप्सराः इति यावत् ॥ ४,८.२१ ॥
स तत्र ववृधे बालः सा तत्र ववृधेऽङ्गना ।
तौ पूर्वदम्पती जातौ स्वर्भ्रष्टाविव भूतले ॥ ४,८.२२ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.२२ ॥
अथ षोडशवर्षोऽभूच्छुक्रः सारङ्गनामभृत् ।
पितुर्गृहे यौवनवाञ्श्रीमान् विप्रकुमारकः ॥ ४,८.२३ ॥
सारङ्गेति नाम बिभर्तीति सारङ्गनामभृत् ॥ ४,८.२३ ॥
मालानामसुरस्त्री सा कुमारी राजसद्मनि ।
भृङ्गेक्षणा गता वृद्धिं लता वरवने यथा ॥ ४,८.२४ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.२४ ॥
राजपुत्री ततो माला पूजयामास शङ्करम् ।
लभेयं प्राक्तनं सिद्धं पतिमित्यनिशं शुभा ॥ ४,८.२५ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.२५ ॥
अथ मालवभूपस्य यज्ञे द्विजसभागतम् ।
माला ददर्श सारङ्गं पित्रा सह समागतम् ॥ ४,८.२६ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.२६ ॥
तं दृष्ट्वा सानवद्याङ्गी प्राक्तनस्नेहभाविता ।
दृष्टचन्द्रेन्दुमणिवत्स्नेहस्विन्नाङ्गिका बभौ ॥ ४,८.२७ ॥
प्राक्तनस्नेहेन पूर्वजन्मस्नेहेन । भाविता वासिता ॥ ४,८.२७ ॥
ततो यज्ञसभामध्ये दाशार्णद्विजदारकम् ।
भर्तृत्वे वरयामास सा माला मालवात्मजा ॥ ४,८.२८ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.२८ ॥
क्रमात्कृतविवाहाय तस्मै वार्धकजर्जरः ।
मालवेशोऽखिलं राज्यं प्रतिपाद्य वनं ययौ ॥ ४,८.२९ ॥
वार्धकजर्जरः जराजर्जरः । प्रतिपाद्य दत्त्वा ॥ ४,८.२९ ॥
स सारङ्गस्तया सार्धं तस्मिन्मालवमण्डपे ।
चकारातिसुखी राज्यं शक्रवच्छरदां शतम् ॥ ४,८.३० ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.३० ॥
अथ कालेन महता चञ्चलत्वाच्च चेतसः ।
अप्रियत्वं मिथो यातौ दम्पती तौ विधेर्वशात् ॥ ४,८.३१ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.३१ ॥
सारङ्गस्तु जराजीर्णः पातसज्जकलेवरः ।
दध्रे श्वसनशैथिल्याज्जीर्णपर्णसवर्णताम् ॥ ४,८.३२ ॥
श्वसनशैथिल्यात्वातशैथिल्यात् ॥ ४,८.३२ ॥
जायाजनविरागेण वार्धकातिशयेन च ।
मरणं मन्दमन्देहो निरीहोऽभिननन्द सः ॥ ४,८.३३ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.३३ ॥
अथ नीरसराज्यस्य दुःखातिशयशंसिनः ।
अरण्य इव वेतालो मोहोऽतिघनतां गतः ॥ ४,८.३४ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.३४ ॥
मोहान्धकूपपतितं भोगासङ्गादनारतम् ।
अविवेकिनमज्ञानमसज्जनपरायणम् ॥ ४,८.३५ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.३५ ॥
जहारैनं ततो मृत्युस्तृष्णाकवलिताशयम् ।
पतङ्गमिव मण्डूकः कृताक्रन्दमकिञ्चनम् ॥ ४,८.३६ ॥
अकिञ्चनमसमर्थम् ॥ ४,८.३६ ॥
ततः कर्मफलं भुक्त्वा स्वं परत्र शुभाशुभम् ।
अङ्गेषु धीवरो जातः स दुर्भाववशात्तदा ॥ ४,८.३७ ॥
दुर्भाववशात्दुर्वासनावशात् ॥ ४,८.३७ ॥
तत्र धीवरकर्माणि कुर्वन् स शरदां शतम् ।
दुःखजर्जरचेतस्त्वाद्वैराग्यं समुपाययौ ॥ ४,८.३८ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.३८ ॥
दुःखं संसार इत्येवं चिन्तयन् भास्करं ततः ।
सम्पतंस्तेन सञ्जातः सूर्यवंशे महानृपः ॥ ४,८.३९ ॥
सम्पतन् शरणं गच्छन् ॥ ४,८.३९ ॥
शुभभाववशात्सोऽथ किञ्चिज्ज्ञानमवाप्तवान् ।
जज्ञे नृपतनुं त्यक्त्वा गुरुः सर्वोपदेशकः ॥ ४,८.४० ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.४० ॥
मन्त्रासाधितसिद्धिर्हि सोऽथ विद्याधरोऽभवत् ।
कल्पमेकं तु बुभुजे ततो वैद्याधरीं पुरीम् ॥ ४,८.४१ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.४१ ॥
कल्पावसानसमयं नीत्वा पवनरूपया ।
तन्वा सृष्टौ प्रवृत्तायां भूयो जातो मुनेः सुतः ॥ ४,८.४२ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.४२ ॥
ततो मुनीनां सम्पर्कात्तपस्युग्रे व्यवस्थितः ।
अवसन्मेरुगहने मन्वन्तरमनिन्दितः ॥ ४,८.४३ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.४३ ॥
तत्र तस्य समुत्पन्नो मृग्याः पुत्रो नराकृतिः ।
तत्स्नेहेन परं मोहं पुनरभ्याययौ क्षणात् ॥ ४,८.४४ ॥
मृग्याः मृगीसकाशात् ॥ ४,८.४४ ॥
पुत्रस्यास्य धनं मेऽस्तु गुणाश्चायुश्च शाश्वतम् ।
इत्यनारतचिन्ताभिर्जहौ सत्यामवस्थितिम् ॥ ४,८.४५ ॥
सत्यामवस्थितिं सत्यभूतं धर्मपरत्वम् ॥ ४,८.४५ ॥
धर्मचिन्तापरिभ्रंशात्पुत्रार्थं भोगचिन्तनात् ।
क्षीणायुषं तमहरन्मृत्युः सर्प इवानिलम् ॥ ४,८.४६ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.४६ ॥
भोगैकचिन्तया सार्धं स समुत्क्रान्तचेतनः ।
प्राप्य मद्रेशपुत्रत्वमासीन्मद्रमहीपतिः ॥ ४,८.४७ ॥
मद्रेशपुत्रत्वं मद्रदेशभूपसुतत्वम् ॥ ४,८.४७ ॥
मद्रदेशे चिरं कृत्वा राज्यमुच्छिन्नशात्रवः ।
जरामभ्याजगामात्र हिमाशनिमिवाम्बुजः ॥ ४,८.४८ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,८.४८ ॥
मद्रराजतनुं तं तु तपोवासनया सह ।
तत्याज तेन जातोऽसौ तपस्वी तापसात्मजः ॥ ४,८.४९ ॥
सः मद्रराजतनुं तत्याजेति सम्बन्धः । तेन तनुत्यागेन ॥ ४,८.४९ ॥
समङ्गाया महानद्यास्तटमासाद्य तापसः ।
तपस्तेपे महाबुद्धिः स राम विगतज्वरः ॥ ४,८.५० ॥
समङ्गा नदीभेदः ॥ ४,८.५० ॥
सर्गान्तश्लोकेन शुक्रस्य सुखावस्थानं कथयति
विविधजन्मदशाविवशाशयः
समनुसृत्य शरीरपरम्पराम् ।
सुखमतिष्ठदसौ भृगुनन्दनो
वरनदीसुतटे दृढवृक्षवत् ॥ ४,८.५१ ॥
वरनदीसुतटे समङ्गाख्यायाः उत्कृष्टायाः नद्याः शोभने तीरे । इति शिवम् ॥ ४,८.५१ ॥
इति श्रीभास्करकण्ठविरचितायां श्रीमोक्षोपायटीकायां स्थितिप्रकरणे अष्टमः सर्गः ॥८॥