मोक्षोपायटीका/स्थितिप्रकरणम्/सर्गः ५
| ← सर्गः ४ | मोक्षोपायटीका/स्थितिप्रकरणम् भास्करकण्ठः |
सर्गः ६ → |
| मोक्षोपायटीका/स्थितिप्रकरणम् |
|---|
श्रीरामः पृच्छति
भगवन् सर्वधर्मज्ञ पूर्वापरविदां वर ।
अयं मनसि संसारः स्फारः कथमिव स्थितः ॥ ४,५.१ ॥
मनसि परमाणुरूपे मनसि । स्फारः विस्तीर्णः ॥ ४,५.१ ॥
यथायं मनसि स्फार आरम्भः स्फुरति स्फुटम् ।
दृष्टान्तदृष्ट्या स्फुटया तथा कथय मेऽनघ ॥ ४,५.२ ॥
आरम्भः जगदाख्य आरम्भः ॥ ४,५.२ ॥
श्रीवसिष्ठ उत्तरं कथयति
यथैन्दवानां विप्राणां जगन्त्यवपुषामपि ।
स्थितानि जातदार्ढ्यानि मनसीदं तथा स्थितम् ॥ ४,५.३ ॥
अवपुषां मृतत्वेन शरीररहितानाम् ॥ ४,५.३ ॥
लवणस्य यथा राज्ञश्चेन्द्रजालाकुलाकृतेः ।
चण्डालत्वमनुप्राप्तं तथेदं मनसि स्थितम् ॥ ४,५.४ ॥
इन्द्रजालेन ऐन्द्रजालिकप्रयुक्तेनेन्द्रजालेनाकुला आकृतिर्यस्य । सः ॥ ४,५.४ ॥
भार्गवस्य चिरं कालं स्वर्गभोगबुभुक्षया ।
भोगेश्वरत्वं च यथा तथेदं मनसि स्थितम् ॥ ४,५.५ ॥
भार्गवस्य शुक्रस्य ॥ ४,५.५ ॥
श्रीरामः पृच्छति
भगवन् भृगुपुत्रस्य स्वर्गभोगबुभुक्षया ।
कथं भोगाधिनाथत्वं संसारित्वं बभूव च ॥ ४,५.६ ॥
भोगाधिनाथत्वं किं संसारित्वं संसारभावः ॥ ४,५.६ ॥
श्रीवसिष्ठः उत्तरमाह
शृणु राम पुरा वृत्तं संवादं भृगुकालयोः ।
सानौ मन्दरशैलस्य तमालविटपाकुले ॥ ४,५.७ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,५.७ ॥
पुरा मन्दरशैलस्य सानौ कुसुमसङ्कुले ।
अतप्यत तपो घोरं कस्मिंश्चिद्भगवान् भृगुः ॥ ४,५.८ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,५.८ ॥
तमुपास्ते स्म तेजस्वी बालः पुत्रो महामतिः ।
शुक्रः सकलचन्द्राभः प्रकाश इव भास्करम् ॥ ४,५.९ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,५.९ ॥
भृगुर्वरवने तस्मिन् समाधावेव संस्थितः ।
सर्वकालं समुत्कीर्णो वनोपलतलादिव ॥ ४,५.१० ॥
आसीदित्यध्याहार्यम् ॥ ४,५.१० ॥
शुक्रः कुसुमशय्यासु कलधौताब्जिनीषु च ।
मन्दारतरुदोलासु बालोऽरमत लीलया ॥ ४,५.११ ॥
रमणे हेतुमाह बाल इति ॥ ४,५.११ ॥
विद्याविद्यादृशोर्मध्ये शुक्रो प्राप्तमहापदः ।
त्रिशङ्कुरिव रोदोऽन्तरवर्तत तदा किल ॥ ४,५.१२ ॥
रोदोऽन्तः रोदस्योः द्व्यावापृथिव्योर् । अन्तः मध्ये ॥ ४,५.१२ ॥
निर्विकल्पसमाधिस्थे स कदाचित्पितर्यथ ।
अव्यग्रोऽभवदेकान्ते जितारिरिव भूमिपः ॥ ४,५.१३ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,५.१३ ॥
ददर्शाप्सरसं तत्र गच्छन्तीं नभसः पथा ।
क्षीरोदमध्यलुलितां लक्ष्मीमिव जनार्दनः ॥ ४,५.१४ ॥
अप्सरसं विशिनष्टि
मन्दारमाल्यवलितां मन्दानिलचलालकाम् ।
हारिझाङ्कारिगमनां सुगन्धितनभोऽनिलाम् ॥ ४,५.१५ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,५.१५ ॥
लावण्यपादपलतां मदघूर्णितलोचनाम् ।
अमृतीकृततद्देशां देहेन्दूदयकान्तिभिः ॥ ४,५.१६ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,५.१६ ॥
कान्तामालोक्य तस्याभूदुल्लासतरलं मनः ।
दृष्टे निर्मलपूर्णेन्दौ वपुरम्बुनिधेरिव ॥ ४,५.१७ ॥
स्पष्टम् ॥ ४,५.१७ ॥
सर्गान्तश्लोकेन सुरवधूत्वमस्य कथयति
मनसिजेषुशताहतमाशये
स परिरुध्य मनस्तदनूशनाः ।
विगलितेतरवृत्तितयात्मना
सुरवधूमय एव बभूव सः ॥ ४,५.१८ ॥
आशये हृद्देशे । परिरुध्य अन्याभ्यः वृत्तिभ्यः बद्ध्वा । इति शिवम् ॥ ४,५.१८ ॥
इति श्रीभास्करकण्ठविरचितायां श्रीमोक्षोपायटीकायां स्थितिप्रकरणे पञ्चमः सर्गः ॥५॥