महाभारतम्-04-विराटपर्व-027

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-027
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

भ्रातृवधामर्पितैरुपकीचकैः पाञ्चाल्याः कीचकेन सह चरमविमानसमारोपणेन श्मशानप्रापणम् ।। 1 ।।
द्रौपदीसमाक्रन्दनिनदश्रवणात्पितृवनमुपागतवता भीमेनोपकीचकानां पञ्चाधिकशतस्य पञ्चताप्रापणम् ।। 2 ।।
भीमेन द्रौपद्याः पतिव्रतोपाख्यानकथनात्समाश्वासनेन स्वावासप्रेपणपूर्वकं महानसप्रवेशः ।। 3 ।।

वैशंपायन उवाच।	4-27-1x
तत्काले तु समागम्य सर्वे तत्रास्य बान्धवाः । रुरुदुः कीचकं दृष्ट्वा परिवार्योपतस्थिरे ।। 1 ।	4-27-1a 4-27-1b
सर्वे संहृष्टरोमाणः संत्रस्ताः प्रेक्ष्य कीचकम्। तथा संभुग्नसर्वाङ्गं कूर्मं स्थल इवोद्धृतम् ।। 2 ।।	4-27-2a 4-27-2b
पोथितं भीमसेनेन महेन्द्रेणेव दानवम्। कीचकं बलसंमत्तं दुर्धर्षं येन केन चित् ।। 3 ।।	4-27-3a 4-27-3b
गन्धर्वेण हतं श्रुत्वा कीचकं पुरुषर्षभम्। संस्कारयितुमिच्छन्तो बहिर्नेतुं प्रचक्रमुः ।। 4 ।।	4-27-4a 4-27-4b
अपश्यन्नथ ते कृष्णां मूतपुत्राः समागताः। अदूरादनवद्याङ्गीं स्तम्भमालिङ्ग्य तिष्ठतीम् ।। 5 ।।	4-27-5a 4-27-5b
समागतेषु सूतेषु तानुवाचोपकीचकः। हसन्निव पदाऽमर्षान्निर्दहन्निव चक्षुषा ।। 6 ।।	4-27-6a 4-27-6b
हन्यतां शीघ्रमसती यत्कृते कीचको हतः। अथवा नैव हन्तव्या दह्यतां कामिना सह ।। 7 ।।	4-27-7a 4-27-7b
मृतस्यापि प्रियं कार्यं सूतपुत्रस्य सर्वथा । इयं हि दुष्टचरिता मम भ्रातुरमित्रिणी ।। 8 ।।	4-27-8a 4-27-8b
यत्कृते मरणं प्राप्तो नेयं जीवितुमर्हति। सहेयं दह्यतां सूता आमन्त्र्य च जनाधिपम् । हतस्यापि हि गन्धर्वैः कीचकस्य प्रियं भवेत् ।। 9 ।।	4-27-9a 4-27-9b 4-27-9c
वैशंपायन उवाच ।।	4-27-10x
ततो विराटमासाद्य सूताः प्राञ्जलयोऽब्रुवन्। कीचकोऽयं हतः शेते गन्धर्वैः कामरूपिभिः ।। 10 ।।	4-27-10a 4-27-10b
सैरन्ध्र्या घातितो रात्रौ तं दहेम सहानया । मानिताः स्मस्त्वया वीर तदनुज्ञातुमर्हसि ।। 11 ।।	4-27-11a 4-27-11b
पराक्रमं तु सूतानां ज्ञात्वा राजाऽन्वमन्यत । सैरन्ध्र्याः सूतपुत्रेण सह दाहं नराधिपः ।। 12 ।।	4-27-12a 4-27-12b
ततस्ते समनुज्ञाताः सर्वे तत्रास्य बान्धवाः। रुरुदुः कीचकं दृष्ट्वा परिवार्याभितः स्थिताः ।। 13 ।।	4-27-13a 4-27-13b
आरोप्य कृष्णां सह कीचकेन निबध्य केशेषु च पादयोश्च। ते चापि सूता वचनैरवोचन्नुद्दिश्य चैनामभिवीक्ष्य कृष्णाम् ।। 14 ।।	4-27-14a 4-27-14b
यस्याः कृते।़यं निहतो महात्मा तस्माद्धि सा कीचकमार्गमेतु । अवार्यसत्वेन च कीचकेन गतासुना सुन्दरी स्वर्गलोकम् ।। 15 ।।	4-27-15a 4-27-15b
सा तेन कृष्णा शयने निबद्धा यशस्विनी चैव मनस्विनी च। अनार्यसत्त्वेन महार्यसत्त्वा गतासुना सा प्ररुरोद कृष्णा । विलम्बमाना विवशा हि दुष्टैस्तत्रैव पर्यङ्कवरे शुभाङ्गी ।। 16 ।।	4-27-16a 4-27-16b 4-27-16c
ह्रियमाणाऽथ सुश्रोणी सूतपुत्रैरनिन्दिता। प्राक्रोशन्नाथमिच्छन्ती कृष्णा नाथवती सती ।। 17 ।।	4-27-17a 4-27-17b
मृतेन सह बद्धाङ्गी निराशा जीविते तदा। श्मशानाभिमुखं नीता करेणुरिव रौति सा ।। 18 ।।	4-27-18a 4-27-18b
द्रौपद्युवाच।	4-27-19x
जयो जयेशो विजयो जयत्सेनो जयद्बलः। त मे वाचं विजानन्तु सूतपुत्रा नयन्ति माम् ।। 19 ।।	4-27-19a 4-27-19b
येषां दुन्दुभिनिर्घोषो ज्याघोषः श्रूयते महान्। ते मे वाचं विजानन्तु सूतपुत्रा नयन्ति माम् ।। 20 ।।	4-27-20a 4-27-20b
येषां ज्यातलनिर्घोषो विस्फूर्जितमिवाशनेः। अश्रूयत महान्युद्धे भीमघोपस्तरस्विनाम् ।। 21 ।।	4-27-21a 4-27-21b
रथघोपश्च बलवान्गन्धर्वाणां तरस्विनाम् । ते मे वाचं बिजानन्तु सूतपुत्रा नयन्ति माम् ।। 22 ।।	4-27-22a 4-27-22b
येषां वीर्यमतुल्यं तु शक्रस्येव बलं यशः। राजसिंहा इवाग्र्यास्ते मां जानन्तु सुदुःखितां ।। 23 ।।	4-27-23a 4-27-23b
इत्यस्याः कृपणा वाचः कृष्णायाः परिदेविताः। श्रुत्वैवाभ्युत्थितो भीमः शयनादविचारयन् ।। 24 ।।	4-27-24a 4-27-24b
भीम उवाच।	4-27-25x
अहं सैरन्ध्रि ते वाचः शृणोमि तव भाषिताः। तस्मात्ते सूतपुत्रेभ्यो न भयं जातु विद्यते ।। 25 ।।	4-27-25a 4-27-25b
वैशंपायन उवाच।	4-27-26x
इत्युक्त्वा स महाबाहुर्विजजृम्भे जिघांसया ।। 26 ।।	4-27-26a
ततः स व्यायतं बद्ध्वा वस्त्रं विपरिवेष्ट्य च। अद्वारेणाभ्यवस्कन्द्य निर्जगाम बहिस्तदा ।। 27 ।।	4-27-27a 4-27-27b
स लङ्घयित्वा प्राकारमारुह्य तरसा द्रुमम् । श्मशानाभिमुखः प्रायाद्यत्र ते कीचका गताः ।। 28 ।।	4-27-28a 4-27-28b
स लङ्घयित्वा प्राकारं निःसृत्य च पुरोत्तमात् । जवेनोत्पतितो भीमः सूतानामग्रतस्तदा ।। 29 ।।	4-27-29a 4-27-29b
चितासमीपं गत्वा स तत्रापश्यन्महाबलः । तालमात्रं महास्कन्धमूर्ध्वशुष्कं वनस्पतिम् ।। 30 ।।	4-27-30a 4-27-30b
तं नागवदुपक्रम्य बाहुभ्यां परिरभ्य च। वृक्षमुत्पाटयामास भीमो भीमपराक्रमः ।। 31 ।।	4-27-31a 4-27-31b
ततो वृक्षं दशव्यामं निष्पत्रमकरोत्तदा ।। 32 ।।	4-27-32a
तं महाकायमुद्यम्य भ्रामयित्वा च वेगितः। प्रगृह्याभ्यपतत्सूतान्दण्डपाणिरिवान्तकः।। 33 ।।	4-27-33a 4-27-33b
ऊरुवेगेन तस्याथ न्यग्रोधाश्वत्थकिंशुकाः। भूमौ निपतिता वृक्षाः संभग्नास्तत्र शेरते ।। 34 ।।	4-27-34a 4-27-34b
तं सिंहमिव संक्रुद्धं दृष्ट्वा गन्धर्वमागतम्। वित्रेसुश्च तदा सूता विपादभयपीडिताः ।। 35 ।।	4-27-35a 4-27-35b
तमन्तकमिव क्रुद्धं गन्धर्वभयशङ्किताः। दिधक्षन्तस्तथा ज्येष्ठं भ्रातरं चोपकीचकाः। परस्परमथोचुस्ते विषादभयमोहिताः ।। 36 ।।	4-27-36a 4-27-36b 4-27-36c
गन्धर्वो बलवानेति क्रुद्ध उद्यम्य पादपम्। प्रबुद्धाः सुमहाभागा गन्धर्वाः सूर्यवर्चसः। सैरन्ध्री मुच्यतां शीघ्रं भयं नो महदागतम् ।। 37 ।।	4-27-37a 4-27-37b 4-27-37c
वैशंपायन उवाच।	4-27-38x
ते दृष्ट्वाऽथ समाविद्धं भीमसेनेन पादपम् । विमुच्य द्रौपदीं त्रस्ताः प्राद्रवन्नगरं प्रति ।। 38 ।।	4-27-38a 4-27-38b
द्रवतस्तांश्च संप्रेक्ष्य स वज्री दानवानिव । अथ भीमः समुत्पत्य द्रवतां पुरतोऽभवत् ।। 39 ।।	4-27-39a 4-27-39b
ते तं दृष्ट्वा भयोद्विग्ना निश्चेष्टाः समवस्थिताः ।। 40 ।।	4-27-40a
दृष्ट्वा ताञ्शतसङ्ख्यकान्स वज्री दानवानिव। एकेनैव प्रहारेण दश सप्त च विंशतिम्। अष्टादश च पञ्चाशञ्जघान स वृकोदरः ।। 41 ।।	4-27-41a 4-27-41b 4-27-41c
शतं पञ्चाधिकं भीमः प्राहिणोद्यमसादनम्। वृक्षेणैकेन राजेन्द्र प्रभञ्जनसुतो बली। वायुवेगसमः श्रीमान्सर्वान्सूतानशेषतः ।। 42 ।।	4-27-42a 4-27-42b 4-27-42c
तान्निहत्य महाबाहुर्भीमसेनो महाबलः। आश्वासयत्तदा कृष्णां प्रतिमुच्य च बन्धनात् ।। 43 ।।	4-27-43a 4-27-43b
उवाच श्लक्ष्णया वाचा पाञ्चालीं भरतर्षभः । अश्रुपूर्णमुखीं भीतामुद्धरन्स वृकोदरः ।। 44 ।।	4-27-44a 4-27-44b
[ मा खिदस्त्वं(*) याज्ञसेनि पातिव्रत्यव्रते स्थिता। पातिव्रत्ये स्थिता नारी व्रतं रक्षेत्सदाऽत्मनः।। 45 ।।	4-27-45a 4-27-45b
पुरा स्त्री देवरातस्य पतिप्रीता शिरोमणिः। कदाचिद्भर्तृरूपेण रक्षसाऽपहृता सती ।। 46 ।।	4-27-46a 4-27-46b
कस्यचित्सरसस्तीरे तां निवेश्य स राक्षसः। तद्भर्तृरूपं संत्यज्य रक्षो भूत्वा सुदारुणम् ।। 47 ।।	4-27-47a 4-27-47b
साम्ना दानेन भेदेन सा यदा नान्वमन्यत। तदा तां पातयित्वा स मैथुनायोपचक्रमे ।। 48 ।।	4-27-48a 4-27-48b
ततः सा धैर्यमास्थाय विवरं त ददौ तदा। ततः स खङ्गमुत्कृष्य भीषयामास तां सतीम् ।। 49 ।।	4-27-49a 4-27-49b
साऽपि त्यक्तभया साध्वी प्राणत्यागे सुनिश्चिता। प्रतिज्ञामकरोत्कृष्णे पातिव्रत्यपरायणा ।। 50 ।।	4-27-50a 4-27-50b
आराधितो यदि मया भर्ता मे दैवतं महत्। कर्मणा मनसा वाचा गुरवस्तोषिता मया। तेन सत्येन योनिर्मे भवत्वद्य शिला दृढा ।। 51 ।।	4-27-51a 4-27-51b 4-27-51c
एवं तया प्रतिज्ञाते तद्योनिः सा शिलाऽभवत्। अन्तरा नाभिजान्वोर्यत्तत्सर्वं च शिलाऽभवत् ।। 52 ।।	4-27-52a 4-27-52b
ततः स खङ्गमुद्धृत्य वेगेनास्याः शिरोऽहरत् ।। 53 ।।	4-27-53a
जया नाम सखी साऽभूत्पार्वत्या नखमांसवत्। तस्मात्पतिव्रतायाश्च दुःखमल्पं सुखं बहु ।। ] ।। 54 ।।	4-27-54a 4-27-54b
एवं ते भीरु वध्यन्ते ये त्वां हिंसन्ति मानवाः। गच्छ त्वं नगरं कृष्णे न भयं विद्यते तव ।। 55 ।।	4-27-55a 4-27-55b
अन्येन त्वं पथा शीघ्रं सुदेष्णाया निवेशनम्। अन्येनाहं गमिष्यामि विराटस्य महानसम् । यथा नौ नावबुध्येरन्रात्रावेवं व्यवस्थितौ ।। 56 ।।	4-27-56a 4-27-56b 4-27-56c
वैशंपायन उवाच।	4-27-57x
साऽगच्छन्नगरं कृष्णा भीमेनाश्वासिता सती ।। 57 ।। कृतकृत्या सुदेष्णाया भवनं शुभलक्षणा ।	4-27-57a 4-27-57b
शचीव नहुषे शप्ते प्रविवेश त्रिविष्टपम् ।। 58 ।। भीमोऽप्यमितवीर्यस्तु बलवानरिमर्दनः।	4-27-58a 4-27-58b
सर्वांस्तान्कीचकांस्तत्र हत्वा धर्मात्मजानुजः ।। 59 ।। निःशेषं कीचकान्हत्वा रामो रात्रिचरानिव।	4-27-59a 4-27-59b
जितशत्रुरदीनात्मा प्रविवेश पुरं ततः ।। 60 ।। पञ्चाधिकं शतं तत्र निहतं तेन भारत।	4-27-60a 4-27-60b
महावनमिव छिन्नं शिश्ये विगलितद्रुमम् ।। 61 ।। एवं ते निहता राजञ्शतं पञ्चोपकीचकाः।	4-27-61a 4-27-61b
स च सेनापतिः सूत इत्येतत्सूतषट्शतम् ।। 62 ।। न गन्धर्वभयाकिंचिद्वक्तुं कीचकबान्धवाः ।	4-27-62a 4-27-62b
अशक्नुवन्तस्तां तत्र भयादप्यभिवीक्षितुम् ।। 63 ।। विराटनगरे चापि सर्वे मात्स्याः समागताः ।	4-27-63a 4-27-63b
काल्यं पञ्चशतं चैतानपश्यन्सारथीन्हतान् ।। 64 ।। तद्दृष्ट्वा महदाश्चर्यं नरा नार्यश्च नागराः।	4-27-64a 4-27-64b
विस्मयं परमं गत्वा नोचुः किंचन भारत ।। 65 ।।	4-27-65a
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि कीचकवधपर्वणि सप्तविंशोऽध्यायाः ।। 27 ।।

4-27-45 *इमे 10 श्लोकाः घo पुस्तक एव दृश्यन्ते ।। 4-27-63 तां द्रौपदीमभिवीक्षितुमपि अशक्नुवन्तः कीचकबान्धवाः तांप्रति किंचिद्वक्तुं नाशक्नुवन्नित्यध्याहारेण योजना ।। 63 ।।

विराटपर्व-026

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-028