आयुर्वेदसूत्रम् (योगानन्दनाथभाष्यसमेतम्)/नवमप्रश्नः
अथ नवमः प्रश्नः.
विचित्ररूपा विचित्रावयवाः ।
१
विचित्रविधिः ।
२
अणोरणुत्वं वहति ।
४
महतो महान् भवति ।
५
षड्रसाः कालचोदिताः ।
६
विरुद्धफलदं विषमपाकपरिपाकजम् ।
८
सूच्या यावद्बलद्वयं भिद्यते स कालो लवः ।
९
त्रिशल्लवास्तृटिः ।
१०
तृटिद्वयं कालः ।
११
कालद्वयं मात्रा ।
१२
मात्राष्टादशभिः काष्ठा ।
१३
काष्ठास्त्रिंशत् कला ।
१४
कलास्त्रिंशत् क्षणः ।
१५
षड्भिरेका नाडिका ।
१६
नाडिकाद्वयं मुहूर्तम् ।
१७
तच्चतुर्भिर्यामः ।
१८
यामचतुर्भिर्दिवा ।
१९
तथा निशा ।
२०
अहर्निशं दिनम् ।
२१
पञ्चदशाहः पक्षः ।
२२
पक्षद्वयं मासः ।
२३
मासद्वयं ऋतुः ।
२४
त्रिऋतु एकायनम् ।
२५
षडृतवो द्वादशमासासंवत्सरः ।
२६
दिनपक्षमासऋतुसंवत्सरायनं कालं करोति ।
२८
रसभेदाद्विविधफलमन्योन्यं करोति ।
२९
द्रव्यभेदाद्दुरधिगता बहुकाले बहुविधा भूता भवन्ति ।
३०
मधुमाधवसमये मधुररसः प्रादुरभूत् ।
३१
मधुश्च माधवश्च वासन्तिकावृतू ।
३२
मधुररसः पवनं हन्ति कफप्रकोपहेतुकः ।
३३
स्वादुस्तिक्ततया पाके भाति ।
३५
शुक्लधातुस्तेनैव वर्धते ।
३६
तद्विशुद्धगुणकारकः ।
३७
तदविकारे सति मधुप्रेरितं शुक्लम् ।
३९
तत्साजात्यरसवद्द्रव्यं पोषकम् ।
४४
शुक्रशुचिसमये आम्लरसः प्रादुरभूत् ।
४५
शुक्रश्च शुचिश्च ग्रैष्मावृतू ।
४६
अम्लरसः अनिलप्रकोपकारकः ।
४७
अधिकाम्लद्रव्यं पित्तप्रकोपनाशनम् ।
४८
कफप्रकोपहेतुर्भवति ।
४९
अन्नपानव्यञ्जनाहाराभिभाषणैः कालानुकूलस्रक्चन्दनादिकं भेषजम् ।
५१
एतदृतुनैव प्रापयेत् ।
५२
नभश्च नभस्यश्च वार्षिकावृतू ।
५४
अस्थिधातुपोषकः तत्तत्कालोचितकार्यकारणः ।
५५
विसृष्टविण्मूत्राद्विमलाशयः ।
५७
लवणं पवनं हन्ति कफपित्तहेतुकम् ।
५८
हीनाधिकलवणरसः कफपवनं हन्ति पित्तं कुरुते ।
५९
इषोर्जमासयोगात्तिक्तरसः प्रादुरभूत् ।
६०
इषश्चोर्जश्च शारदावृतूम् ।
६१
तिक्तं स्वादु पाके ।
६२
हीनाधिकतिक्तरसः पित्तकफं हन्ति मारुतं कुरुते ।
६३
दोषहेतुप्रकोपो भवति ।
६४
सहसहस्यकालयोगात्कटुरसः प्रादुरभूत् ।
६५
सहश्च सहस्यश्च हैमन्तिकावृतू ।
६६
कटुकातिकटुकः कफानिलं हन्ति पित्तं कुरुते ।
६७
मांसधातुप्रदो भवति ।
६८
तपस्तपस्यसमययोगात्कषायरसः प्रादुरभूत् ।
६९
तपश्च तपस्यश्च शैशिरावृतू ।
७०
आमाशयस्थितापानानिलातिरोधनात्तत्प्रवर्तकसिरापूरितगुम्भनादनिलरोधनात्तन्मार्गगानिलप्रकोपनाद्गुल्मादयो भवन्ति ।
७१
उदरहृदयकण्ठनासिकाशिरोरुजः ।
७२
तस्मादन्नपानानिलपूरितं मोचयेत् ।
७३
पक्वाशयगतान्ननिरोधनं नातिपीडनम् ।
७४
दोषास्तेनैव वर्धन्ते ।
७५
जलाशयपूरितमूत्रनिरोधस्तन्निरोधरोगहेतुकः ।
७६
तद्रोधास्सिरापथवेदनाविड्रोधान्त्रवृद्ध्यजीर्णाक्षिकर्णामयप्रदाः ।
७७
क्षुत्प्रतिहताक्षिकुक्षिशिरोर्विन्द्रियदौर्बल्यम् ।
७८
क्षारतीक्ष्णरसाञ्जनघ्राणनमनर्कविलोकनहेतुकम् ।
७९
क्षुच्छमनाभावजन्या दाहभ्रमबाधिर्यहेतुकुक्षिरुजः प्रजायन्ते ।
८०
तृष्णायास्तथा ।
८१
दाहतश्चेन्द्रियदौर्बल्यम् ।
८२
आलस्यातिजृम्भणानलो भवति ।
८३
तैलाभ्यङ्गाङ्गमर्दनम् ।
८४
कफनिरोधनाच्छ्वासो भवति ।
८५
अरुचिश्वासशीधुहिक्काहृदामयाः प्रपद्यन्ते ।
८६
जृम्भान्तर्धानात् कण्डूपाण्डुज्वरकुष्ठविसर्पिदुष्टकोष्ठामयाः प्रपद्यन्ते ।
८७
प्रियालापस्वापनं भेषजम् ।
८८
क्षतजासृङ्निरोधनात् शोभपाण्डुज्वरदोषप्रदो भवति ।
८९
छर्दितिरोधनात् मोहभ्रमारुच्यनिलातिमन्दकारकाः ।
९०
ऊर्ध्वाधोविरोचनं भेषजम् ।
९१
मेहातिसारशोभहृदामयाः प्रपद्यन्ते ।
९३
इत्यायुर्वेदस्य नवमः प्रश्नः समाप्तः.