पद्मपुराणम्/खण्डः ६ (उत्तरखण्डः)/अध्यायः १८५
| ← अध्यायः १८४ | पद्मपुराणम् अध्यायः १८५ वेदव्यासः |
अध्यायः १८६ → |
[१]देव्युवाच।
इतिहासोऽयमीशान श्रेयसां साधनं परम् ।
आकर्ण्य करुणापूर्ण ममकांक्षा प्रवर्त्तते १।
एकादशस्य माहात्म्यमध्यायस्य कथाश्रयम् ।
व्यावर्णय विरूपाक्ष वक्तॄणां प्रथम प्रभो २।
ईश्वर उवाच-।
आकर्णय कथां कांते गीतावर्णनसंश्रयाम् ।
विश्वरूपाभिधानस्य माहात्म्यमपि पावनम् ३।
अध्यायस्य विशालाक्षि वक्तुं तावन्न शक्यते ।
सहस्राणि कथाः संति तत्रैका कथ्यते मया ४।
प्रणीतायास्तटे नद्या[२] मेघंकरमिति[३] श्रुतम् ।
नगरं गरिमाधार[४] तुंगप्राकारगोपुरम् ५।
विशालाश्रमशालासु स्वर्णस्तंभविभूषितम् ।
श्रीमद्भिः सुखिभिः शांतैः सदाचारैर्जितेंद्रियैः ६।
अधिष्ठितं जवैश्चारुशृंगाटकमनोहरम् ।
मणिस्तंभस्फुरत्स्वर्णापणचत्वरशोभितम् ७।
पताकाकिंकिणीक्वाण कदंबक कलस्वरम् ।
वेदाध्ययननिर्घोषवाचालित दिगंतरम् ८।
तूर्यसंघोषणाकीर्ण विशालव्योममंडलम् ।
पताकापल्लोद्भूतवातनिर्जितविग्रहम् ९।
राजामार्गवरद्वारनारीमंजीरसिंजितैः ।
वल्लकीवेणुकैर्गीतेर्भाति वाजींद्र हेषितैः १०।
प्रेक्षमाणमिवाभीक्ष्णं दिक्पालानां पुरैः समम् ।
आस्ते जगत्पतिर्यत्र शार्ङ्गपाणिर्विराजितः ११।
मूर्तिमत्परमं ब्रह्म जगल्लोचनजीवितम्[५] ।
लक्ष्मीनयनराजीव पूजिताकारगौरवः १२।
त्रिविक्रमवपुर्मेघश्यामलः कोमलद्युतिः ।
श्रीवत्सवक्षाराजीव वनमालाविभूषितः १३।
अनेकभूषणोपेतः सरत्न इव वारिधिः ।
चलत्सौदामिनीदाम सांद्रमेघसमद्युतिः १४।
तस्यास्ते मुकुटे साक्षात्शार्ङ्गपाणिः परः पुमान् ।
तं दृष्ट्वा मुच्यते जंतुर्जन्मसंसारबंधनात् १५।
यस्मिन्पुरे महातीर्थं विद्यते मेखलाभिधम्[६] ।
यत्र स्नात्वा नरैर्नित्यं प्राप्यते वैष्णवं पदम् १६।
तत्र वीक्ष्य जगन्नाथं नरसिंहं कृपार्णवम् ।
सप्तजन्मार्जिताद्धोरान्मुच्यते दुष्कृतान्नरः १७।
मेखलायां गणाधीशं विलोकयति यो नरः।
स निस्तरति विघ्नानि दुस्तराण्यपि सर्वदा ।
ब्रह्मचर्यपरो दांतो निर्ममो निरहंकृतिः १८।
तस्मिन्मेघंकरे कश्चिदभूद्ब्राह्मणसत्तमः ।
सुनंद इति विख्यातो वेदशास्त्रविशारदः १९।
वशीकृतेंन्द्रियग्रामो वासुदेवपरायणः ।
देवस्य शार्ङ्गिणः पार्श्वे गीताध्यायमिमं प्रिये २०।
एकादशं पठत्येष विश्वरूपप्रदर्शनम् ।
अध्यायस्य प्रभावेन ब्रह्मज्ञानमवाप सः २१।
परमानंदसंदोह श्लाघ्यसंवित्समाधिना ।
प्रत्यङ्मुखेंद्रियतयानिश्चलां स्थितिमीयुषा २२।
सततं स्थीयते तेन जीवन्मुक्तेन योगिना ।
एकदा स महायोगी सिंहराशिस्थिते गुरौ २३।
गोदावरीतीर्थयात्रां[७] विधातुमुपचक्रमे ।
प्रथमेऽह्नि समागत्य विरजं तीर्थमुत्तमम् २४।
नाभिमारभ्य तीर्थेषु स समभ्यर्च्य देवताम् ।
मज्जन्मज्जन्जगद्धात्रीं[८] कमलां स व्यलोकयत् २५।
तां संपूज्य महामायां सर्वकामफलप्रदाम् ।
तारातीर्थे ततः स्नात्वा कपिलासंगमे ततः २६।
अष्टतीर्थमसौ चक्रे विधाय पितृतर्पणम् ।
कुमारीशं शिवं नत्वा कपिलाद्वारमाययौ २७।
तत्र निर्मज्ज्य निर्धूतप्राग्जन्मांतरदुष्कृतः ।
संपूज्य नत्वा श्रुत्वा च देवं वै मधुसूदनम् २८।
उषित्वा तत्र तां रात्रिं प्रागात्प्रातः सह द्विजैः ।
नरसिंहवने तत्र तीर्थे रामस्य दीर्घिका ।
प्रह्लादपूजितः साक्षादास्ते यत्र नृकेसरी २९।
तं दृष्ट्वा देवदेवेशं पूजयित्वा तु भक्तितः ।
तत्र तं दिवसं नीत्वा स ययावंबिकापुरम् ३०।
अनुग्रहेण भक्तानामंबिका तत्र तिष्ठति ।
पूरयंति मनुष्याणां वांच्छितान्यखिलान्यपि ३१।
पूजयित्वांबिकां भक्त्या पुष्पगंधानुलेपनैः ।
उपहारैश्च विविधैः स्तौत्रैः प्रणमनैरपि ३२।
विप्रस्तस्मात्पुरा प्राप्तः कंठस्थानाभिधं पुरम् ।
यत्रास्ते परमा शक्तिर्महालक्ष्मीर्महाद्युतिः ३३।
तामवेक्ष्य सुधाभानुभास्करद्युतिमंडलाम् ।
संसारतापविच्छेद पद्मपीयूषवाहिनीम् ३४।
योगिराजहृदंभोज राजहंसनिषेविताम् ।
अनाहतमहानादमयीमद्वयरूपिणीम् ३५।
महालक्ष्मीं भगवतीं वांछितार्थप्रदायिनीम् ।
आराध्य भक्तिभावेन चेतसा स मुनीश्वरः ३६।
विवाहमंडपं प्राप पुरं विप्रैः समन्वितः ।
पुरे तत्र प्रतिगृहं वासस्थानमयाचत ३७।
न लेभे वसतिं स्थातुं गेहे कस्मिन्नपि द्विजः ।
दर्शितं ग्रामपालेन विशालं वासमंदिरम् ३८।
प्रविश्य वसतिं चक्रे ब्राह्मणः संगिभिः सह ।
ततः प्रभाते विमले सुनंदोऽसौ द्विजोत्तमः ३९।
बहिरालोकयांचक्रे वासगेहान्निजं वपुः ।
अध्वन्यानखिलान्यत्र जातान्क्वापि यदृच्छया ४०।
गम्यमानः समायांतं ग्रामपालो ददर्श सः ।
तं बभाषे ग्रामपाल आयुष्मानसि सर्वशः ४१।
भागधेयवतां पुंसां पुण्यः पुण्यवतामसि ।
प्रभावो विद्यते वत्स कोपि लोकोत्तरस्त्वयि ४२।
क्व प्रयाताः सहायास्ते कथं तत्सदनाद्बहिः ।
तत्पश्य मुनिशार्दूल कथयामि तवाग्रतः ४३।
किंतु नान्यं त्वया तुल्यं पश्यामीह तपस्विनम् ।
किं जानासि महामंत्रं कां विद्यामवलंबसे ४४।
कस्य देवस्य कारुण्याच्छक्तिर्लोकोत्तरा त्वयि ।
तत्कारुण्यवशात्तिष्ठ ग्रामेऽस्मिन्ब्राह्मणोत्तम ४५।
शुश्रूषामखिलामेव भगवंस्ते करोम्यहम् ।
इति संवासयामास तस्मिन्ग्रामे मुनीश्वरम् ४६।
परिचर्या च तस्यासौ भक्त्या चक्रे दिवानिशम् ।
दिवसेषु प्रयातेषु सप्ताष्टसु समेयिवान् ४७।
प्रातरागत्य तस्याग्रे रुरोद भृशदुःखितः ।
अद्य मे भाग्यहीनस्य गुणवान्भक्तिमान्सुतः ४८।
जाज्वल्यमानदंष्ट्रेण भक्षितो निशि रक्षसा ।
इत्येवं रक्षकेणोक्तं तं पप्रच्छ स संयमी ४९।
क्वास्ते स राक्षसः पुत्रो भक्षितस्ते कथं वद ।
ग्रामपाल उवाच-।
वर्तते नगरे घोरः पुरुषादो निशाचरः 6.185.५०।
स खादति नरानेत्य नित्यं नगरगोचरान् ।
स सर्वैर्नागरैरत्र प्रार्थितः पुरुषैः पुरा ५१।
रक्ष राक्षस नः सर्वान्ग्रासं ते कल्पयामहे ।
पथिका निशि निद्रंति ये च तान्भुंक्ष्व राक्षस ५२।
एतस्मिन्सदने पांथान्ग्रामपालप्रवेशितान् ।
आहारं कल्पयांचक्रुरात्मीयप्राणगुप्तये ५३।
भवान्सुप्तोगृहेऽमुष्मिन्नधन्यैः संयुतः परैः ।
ते ग्रस्ताः किल चानेन न त्वं मुक्तोसि द्विजोत्तम ५४।
प्रभावं भवतो वेत्ति भवानेव द्विजोत्तम ।
मदीय तनयस्याद्य मित्रमेकमुपागतम् ५५।
अजानता मया सोऽपि तनयस्य प्रियः सखा ।
अन्यैः पांथजनैः सार्द्धं तस्मिन्गेहे प्रवेशितः ५६।
श्रुत्वा तत्र प्रविष्टं तं निशीथे तनयो मम ।
तमानेतुं गतः सोऽपि भक्षितस्तेन रक्षसा ५७।
दुःखितेन मया प्रोक्तः प्रातः स पिशिताशनः ।
ममापि पुत्रो दुष्टात्मन्भवता निशि भक्षितः ५८।
भवज्जठरनिर्मग्नः सुतोऽसौ येन जीवति ।
अस्ति चैवमुपायस्ते ब्रूहि मे त्वं निशाचर ५९।
राक्षस उवाच-।
अंतःप्रविष्टा त्वत्पुत्रमज्ञात्वाहमभक्षयम् ।
अजानन्भक्षितः पांथैः सहितोऽसौ सुतस्तव ६०।
यथा जीवति मे कुक्षौ यथा भवति रक्षितः ।
तथा विहितमप्यस्ति दैवेन परमेष्ठिना ६१।
गीतैकादशमध्यायं यः पठत्यनिशं द्विजः ।
तत्प्रभावेन मे मुक्तिर्मृतानां पुनरुद्भवः ६२।
ग्रामपाल उवाच-।
कथमेकादशाध्यायसामर्थ्यमिदमद्भुतम् ६३।
इति पृष्टो मया विप्र स बभाषे निशाचरः ६४।
पुरा गृध्रेण केनापि नभोमार्गेण गच्छता ।
अस्थिखंडं स्वतुंडाग्रात्पातितं क्वापि वारिणि ६५।
तं जलाशयमागत्यकोऽपि ज्ञानीश्वरस्तदा ।
महातीर्थमिति ज्ञात्वा विदधे पितृतर्पणम् ६६।
तमूचिरे जनाः सर्वे तीर्थमेतत्कथं वद ।
जपत्येकादशाध्यायं त्रिसन्ध्यं नियतेंद्रियः ६७।
कृतमौनस्तु विप्रोऽसौ चौरैर्व्यापादितः पथि ।
तस्यास्थिशकलं गृध्रवदनात्पतितं जले ६८।
तेन तीर्थमिदं दिव्यं जातं पातकनाशनम् ।
ततस्ते मानवाः सर्वे सस्नुस्तत्र जलाशये ६९।
निष्कल्मषतया चैवं प्रापुस्ते परमं पदम् ।
एकादशस्य सामर्थ्यादध्यायस्य भविष्यति ७०।
ममापि मुक्तिः पांथानां पुनरुत्थानमेव च ।
यो मया कश्चिदुद्गीर्णो ब्राह्मणोऽत्रैव तिष्ठति ७१।
स च एकादशाध्यायं जपति स्म निरंतरम् ।
स तेनाध्यायमंत्रेण सप्तवाराभिमंत्रितम् ७२।
विधाय वारि विप्रेंद्रः क्षिपेद्यदि ममोपरि ।
ततो मे शापनिर्मुक्तिर्भविष्यति न संशयः ।
इति तेनास्मि संदिष्टः समायातस्त्वदंतिकम् ७३।
विप्र उवाच-।
राक्षसः केन पापेन जातोसौ वद रक्षक ।
यत्क्षपायां गृहे तस्मिन्नरान्खादति निद्रितान् ७४।
ग्रामपाल उवाच।
अस्मिन्ग्रामे पुरा कश्चिदासीद्विप्रः कृषीवलः ।
एकदा शालिकेदाररक्षणे व्याकुलो द्विजः ७५।
नातिदूरे महागृध्रः पांथमेकमभक्षयत् ।
तं विमोचयितुं दूराद्दयांचक्रेऽपि तापसः ७६।
भुक्त्वा पांथं खगस्तावन्निरगादंबराध्वना ।
ततः स तापसः कोपात्तं बभाषे कृषीवलम् ७७।
धिक्त्वां हालिक दुर्बुद्धे कठोरमतिनिर्घृण ।
कुक्षिभरं परत्राण विमुखं हतजीवितम् ७८।
चोरैश्च दंष्ट्रिभिः सर्प्पैररिवह्निविषांबुभिः ।
गृध्रराक्षसभूतैश्च वेतालादिभिराहतान् ७९।
जनानुपेक्षते शक्तः स तद्वधफलं लभेत् ।
न मोचयति यो विप्रं प्रभुश्चोरादिभिर्धृतम् ८०।
स याति नरकं घोरं स पुनर्जायते वृकः ।
निहन्यमानं विपिने गृध्रव्याघ्रेण पीडितम् ८१।
मुंचमुचेति यो वक्ति स याति परमां गतिम् ।
गवामर्थे हता व्याघ्रैर्व्याधैर्दुष्टैश्च राजभिः ८२।
तेपि यांति पदं विष्णोर्दुष्प्राप्यं योगिनामपि ।
अश्वमेधसहस्राणि वाजपेयशतानि च ८३।
शरणागतसंत्राण कलां नार्हंति षोडशीम् ।
दीनस्योपेक्षणं कृत्वा भीतस्य च शरीरिणः ८४।
पुण्यवानपि कालेन कुंभीपाके स पच्यते ।
पश्यन्नपि भवान् पांथं दुष्टगृध्रेण भक्षितम् ८५।
निवारणसमर्थोपि न चक्रे यन्निवारणम् ।
निष्कृपोसि यतस्तस्माद्भविष्यसि निशाचरः ८६।
इमां शापं मुने श्रुत्वा कंपमानकलेवरः ।
प्रणम्य हालिको विप्रं बभाषे करुणं वचः ८७।
अत्राहं क्षेत्ररक्षायां चिरं क्षिप्तेन चक्षुषा ।
न वेद्मि निकटं गृध्र हन्यमानमिमं नरम् ८८।
तेन मेऽनुग्रहं कर्तुं कृपणस्य त्वमर्हसि ।
विप्र उवाच।
यो वेत्त्येकादशाध्यायं जपत्यनुदिनं च यः ८९।
तेनाभिमंत्रितं वारि यदा शिरसि तावके ।
पतिष्यति तदा शापात्तव मुक्तिर्भविष्यति ९०।
इत्युक्त्वा तापसो यातो हालिको राक्षसोऽभवत् ।
तदागच्छ द्विजश्रेष्ठ तेनाध्यायेन मंत्रय ।
तीर्थोदकं स्वहस्तेन तस्य मूर्द्धनि निक्षिप ९१।
महादेव उवाच।
इति तत्प्रार्थितं तस्य श्रुत्वा च करुणाप्लुतः ।
तथेति सहपालेन मुनी रक्षोंतिकं ययौ ९२।
एकादशेन तेनांबु विश्वरूपेण मंत्रितम् ।
निक्षिप्तं तस्य शिरसि तेन विप्रेण योगिना ९३।
गीताध्यायप्रभावेण शापमोक्षमवाप सः ।
विहाय राक्षसं देहं चतुर्बाहुस्ततोऽभवत् ९४।
निगीर्णा ये जनास्तेन पांथा आसन्सहस्रशः ।
चतुर्भुजा बभूवुस्ते शंखचक्रगदाधराः ९५।
ते विमानान्यारुरुहुस्तावदूचे स राक्षसम् ।
मदीयस्तनयः कस्तं दर्शयस्व निशाचर ९६।
इत्युक्ते ग्रामपालेन दिव्यधीराह राक्षसः ।
एवं चतुर्भुजं विद्धि तमालश्यामलद्युतिम् ९७।
माणिक्यमुकुटं दिव्यमणिकुंडलमंडितम् ।
हारहारिमहास्कंधं स्वर्णकेयूरभूषितम् ९८।
राजीवलोचनं स्निग्धं हस्ते कृतसरोरुहम् ।
दिव्यं विमानमारूढं देवत्वं प्राप्तमात्मजम् ९९।
इति तस्य वचः श्रुत्वा सुतं दृष्ट्वा च तादृशम् ।
स्वगेहं नेतुमारेभे जहास स सुतस्ततः 6.185.१००।
कति वाराणि जातोऽसि त्वं पुत्रो मम रक्षक ।
पूर्वपुत्रस्त्वदीयोऽस्मि अधुना विबुधोऽस्म्यहम् १०१।
यास्यामि वैष्णवं धाम ब्राह्मणस्य प्रसादतः ।
निशाचरोऽपि प्राप्तोऽयं पश्य देहं चतुर्भजम् १०२।
एकादशस्य माहात्म्याद्याति स्वर्गं समं जनैः ।
विप्रादस्मात्तमध्यायमधीष्व त्वं जपानिशम् १०३।
भविष्यति न संदेहस्तवापि गतिरीदृशी ।
तात तस्मात्सतां संगं दुर्लभं सर्वथा जनैः १०४।
सोप्यद्य ते समुत्पन्नो ह्यात्मनः साधयेप्सितम् ।
किं धनैर्भोगदानैर्वा किं यज्ञैस्तपसा नु किम् १०५।
किं पूर्तैर्वापरं श्रेयो विश्वरूपस्य पाठतः ।
तद्विष्णोः परमं रूपमध्यायस्य श्रुतेन च १०६।
यत्पूर्णानंदसंदोह कृष्णब्रह्मास्यनिर्गतम् ।
कुरुक्षेत्रेऽर्जुने मित्रे तत्कैवल्यरसायनम् १०७।
नृणां च भवभीतानामाधिव्याधिभयापहम् ।
अनेकजन्मदुःखघ्नं नान्यत्पश्यामि तत्स्मर ।
शिव उवाच।
इत्युक्त्वा सह तैः सर्वैर्ययौ विष्णोः परं पदम् १०८।
तमध्यायं ततो विप्राद्ग्रामपालः पपाठ सः ।
तावुभौ तस्य माहात्म्याज्जग्मतुर्वैष्णवं पदम् १०९।
इत्येकादशमाहात्म्य कथा तुभ्यं निरूपिता ।
यस्याः श्रवणमात्रेण महापातकसंक्षयः ११०।
इति श्रीपाद्मे महापुराणे पंचपंचाशत्सहस्रसंहितायामुत्तरखंडे गीतामाहात्म्ये सतीश्वरसंवादे पंचाशीत्यधिकशततमोऽध्यायः १८५।
संदर्भाः
[सम्पाद्यताम्]श्रीमद्भगवद्गीतायाः एकादशोध्यायः
- ↑ यूट्यूबोपरि हिन्दीरूपान्तरणम्
- ↑ प्रणीता उपरि टिप्पणी
- ↑ तीर्थं मेघकरं नाम स्वयमेव जनार्दनः।। यत्र शार्ङ्गधरो विष्णुर्मेखलायामवस्थितः। - मत्स्यपुराणम् २२.४०, तस्य वा एतस्य यज्ञस्य मेघो हविर्धानं विद्युदग्निर्वर्षꣳ हविस्तनयित्नुर्वषट्कारो यदवस्फूर्जति सोऽनुवषट्कारो वायुरात्माऽमावास्या स्विष्टकृत्-, इति । य एवं विद्वान्मेघे वर्षति विद्योतमाने स्तनयत्यवस्फूर्जति पवमाने वायावमावास्यायाꣳ स्वाध्यायमधीते तप एव तत्तप्यते - तैआ २.१४.१
- ↑ गिरिमाधारं इति पाठभेदः
- ↑ लोचनजीविनः इति पाठः
- ↑ अथ मेखलां परिहरते । अङ्गिरसो ह वै दीक्षितानबल्यमविन्दत्तेनान्यद्व्रतादशनमवाकल्पयंस्त एतामूर्जमपश्यन्त्समाप्तिं तां मध्यत आत्मन ऊर्जमदधत समाप्तिं तया समाप्नुवंस्तथो एवैष एतां मध्यत आत्मन ऊर्जं धत्ते समाप्तिं तया समाप्नोति - माश ३.२.१.१०, मेखलाउपरि टिप्पणी
- ↑ अस्याध्यायस्य प्रारंभं प्रणीतानदीतः, प्रेतिलक्षणतः अभवत्। गोदावरीशब्दतः प्रतीयते यत् अयं गोधावरीरूपेण एति लक्षणस्य सूचकः अस्ति। सूर्यस्य या ऊर्जा रश्मिरूपेण पृथिवी गृह्णाति, तस्याः सम्यक् धारणम्। द्र. सरस्वतीरहस्योोपनिषत्
- ↑ मज्जन्मार्जन्जगद्धात्रीं इति पाठः