मनुस्मृतिः। [अध्यायः ५
|
कृत्वा मूत्रं पुरीष वा खान्याचान्त उपस्पृशेत् । |
कृत्वेति ॥ मूत्रपुरीषं कृत्वा कृतयथोक्तशौचस्विराचान्त इन्द्रियच्छिद्राणि शीर्षाग्यन्यानि च स्पृशेत् वेदाध्ययनं चिकीर्षन्, अन्नं वाश्नन् । यत्तु द्वितीयाध्याये 'अध्येप्यमाणस्त्वाचान्तो' 'निवेद्य गुरवेऽश्नीयादाचम्य' इत्युभयमुक्तं तद्ताङ्गवार्थ, इदं तु पुरुषार्थशौचायेत्यपुनरुक्तिः ॥ १३८ ॥ आचान्त इति यदुक्तं तत्र विशेषमाह-
|
त्रिराचामेदपः पूर्वं द्विः प्रमृज्यात्ततो मुखम् । |
त्रिराचामेदिति ॥ देहस्य शुद्धिमिच्छन्प्रथमं वारत्रयमपो भक्षयेत् । ततो द्विर्मुखं परिमृज्यात् । स्त्री शूद्रश्चैकवारमाचमनार्थमुदकं भक्षयेत् ॥ १३९ ॥
|
शुद्राणां मासिकं कार्यं वपनं न्यायवर्तिनाम् । |
शूद्राणामिति ॥ शूद्राणां कार्यमिति 'कृत्यानां कर्तरि वा' इति कर्तरि षष्टी । अथाशास्त्रव्यवहारिभिर्द्विजशुश्रूपकैः शूद्वैर्मासि मासि मुण्डनं कार्य, वैश्यवच्च मृतसूतकादौ शौचकल्पोऽनुष्टातव्यः, द्विजोच्छिष्टं च भोजनं । भुज्यत इति भोजनं कार्यमिति ॥ १४० ॥ 'निष्टीव्योक्त्वानृतानि च' इति निष्टीवतामाचमनविधानाद्विदुपामपि मुखानिःसरणं निष्टीवनमेवेति प्रसक्तौ शुद्ध्यर्थमपवादमाह-
|
नोच्छिष्टं कुर्वते मुख्या विग्रुपोऽङ्गे पतन्ति याः। |
नोच्छिष्टमिति ॥ मुखभवा विग्रुषो या अङ्गे निपतन्ति ता उच्छिष्टं न कुर्वन्ति। तथा श्मश्रुलोमानि मुखप्रविष्टानि नोच्छिष्टतां जनयन्ति । दन्तावकाशस्थितं चान्नावयवादि नोच्छिष्टं कुरुते । अत्र गौतमीये विशेषः-'दन्ताश्लिष्टेषु दन्तवदन्यत्र जिह्वाभिमर्षणात्प्राक् च्युतेरिति । एके च्युतेप्वाहारवद्विद्यान्निगिरनेव तच्छुचिः' ॥ १४१ ॥
|
स्पृशन्ति बिन्दवः पादौ य आचामयतः परान् । |
स्पृशन्तीति ॥ अन्येषामाचमनार्थ जलं ददतां ये बिन्दवः पादौ स्पृशन्ति न जङ्घादि विशुद्धभूमिष्टोदकैस्तुल्यास्तेन नाचमना) भवति । तदा तत्र च्यवनावस्थैरकृताचमनः शुद्धति द्रव्यं च शुध्यति ॥ १४२ ॥
|
उच्छिष्टेन तु संस्पृष्टो द्रव्यहस्तः कथंचन । |
