वाचस्पत्यम्/थ

पृष्ठ ३४०३
थ थ थकारः तवर्गीयद्वितीयवर्ण्णो व्यञ्जनवर्णविशेषः अस्यो- च्चारणस्थानम् दन्तमूलं तस्वीच्चारणे दन्तमूलेन सह जिह्वाग्रस्यस्पर्शः आभ्यन्तरप्रयत्नः, अतएवास्य स्पर्शवर्णता । बाह्यप्रयत्नास्तु विवारश्वासाघीषामहाप्राणश्च । अस्य वाचकशब्दा वर्णाभिधाने उक्ता यथा थस्त्रिवासी महाग्रन्थिर्ग्रन्थिग्राहो भयानकः । शिली शिरसिजो दन्ती भद्रकाली शिलोच्चयः । कृष्णो बुद्धिर्विकर्णा च दक्षिणाशाधिपोऽमरः । वरदा भोगदा केशो वामजङ्घाऽलसोऽनलः । नोज्जयिनी पृथुर्गुह्यः शरच्चन्द्रो विदारकः” । मातृकान्यासे अस्य वामजङ्घायां न्यासः । अस्याधिष्ठातृदेवीध्ये यरूपं यथा “नीलवर्णां त्रिनयनां षड्भुजां वरदां पराम् । पीतवस्त्रपरीधानां सदा सिद्धिप्रदायिनीम् । एवं ध्यात्वा थकारन्तु तन्मन्त्र दशधा जपेत् । पञ्चदेवमयं वर्णं पञ्चप्राणमयं सदा । तरुणादित्यशङ्काशं थकारं प्रणमाम्यहम्” अस्य स्वरूपं यथा “थकारं चञ्चलापाङ्गि! कुण्डली मोक्ष- रूपिणी । त्रिशक्तिसहितं वर्णं त्रिविन्दुसहितं सदा । पञ्चदेवमयं वर्णं पञ्चप्राणात्मकं सदा । तरुणादित्य- शङ्काशं जकारं प्रणमाम्यहम्” कामधेनुतन्त्रम् । काव्यादौ अस्यं प्राक्प्रयोगे युद्धं फलम् “थस्तु युद्धम्” वृ० र० टीको क्तेः ।	थ पु० थुड़--थुर्व वा ड । १ पर्वते २ भयत्रायके त्रि० ३ मङ्गले ४ भये रक्षणे न० मेदि० । थकार पु० थ + स्वरूपे कार! थस्वरूपे वर्णे “थकारं चञ्चलापाङ्गिं!” कासधेनुत० । थर्व्व चरणे भ्वा० पर० सर्क सेट् । थर्वति अथर्वीत् । तथर्व “अङ्गीरसो नः पितरो नवग्वा अथर्वाणो भृगवः सौम्यामः” निघण्टुधृता श्रुतिः “अथर्वाणोऽचरन्तस्तर्व- तिश्चरतिकर्मा तत्प्रतिषेधः” निरु० ११ । ८ । लोकेऽपि गतिशून्ये (अथर्व इति) प्रसिद्धिः । थुड संवृतौ तु० कु० पर० सक० सेट् । थुड़ति अथुड़ीत् । तुथोड़ । थुत्कार पु० थुत् इत्यव्यक्तशब्दस्य कारः । निष्ठीवनत्याषानुकरणे शब्दभेदे । थुथूकृ थुथु इत्यव्यक्त शब्दात् निष्ठीवनत्यागानुकरणशब्दात् च्वि--कृञोनुप्रयोगः । थुथूकरोति । “थुथूकृत्य वमद्भि- रध्वगजनैः” सूक्तिकर्णामृतम् । थुथूकृत् स्त्री थुथु इत्यव्यक्तशब्दं करोत्यस्याम् कृ--बा० आधारे क्विप् । होलाकायां पारस्करनिघ० ।