मालविकाग्निमित्रम्/द्वितीयोऽङ्कः
| ← प्रथमोऽङ्कः | मालविकाग्निमित्रम् द्वितीयोऽङ्कः कालिदासः |
तृतीयोऽङ्कः → |
। ततः प्रविशति संगोतरचनायां कृतायामासनस्थः समयस्य राजा परिव्राजिका धारिणी बिभवतश्च परिवारः । राजा । भगवति अत्रभवतोराचार्ययोः कतरस्य प्रथममुप देशं द्रक्ष्यामः। 5 परि° । ननु समानेपि ज्ञानवृद्धभावे वयोधिकत्वाङ्गणदासः पुरस्कारमर्हति । राजा । तेन हि मौद्गल्य एवमेवात्रभवतोरावेद्य स्वनियोग. मशून्यं कुरु । कञ्चुकी । यदाज्ञापयति देवः । [इति निष्कान्तः । गण° ।प्रविश्य । देव शर्मिष्ठायाः कृतिर्लयमध्या चतुष्पदा । ? तस्याश्चतुर्थवस्तुकप्रयोगमेकमनाः श्रोतुमर्हति देवः। राजा । आचार्य बहुमानादवहितोस्मि । [निष्यन्तो गणदासः । 15 राजा । जनान्तिकम् । वयस्य नेपथ्यपरिगतायाश्चक्षुर्दर्शनसमुत्सुकं तस्याः । संहर्तुमधीरतया व्यवसितमिव मे तिरस्करिणीम् ॥१॥ विदूषकः । अपवार्य 1हो उवष्ठिअं णअणमहु। संणिहिदं मख्खिअं च । ता अप्पमत्तो दाणिं पेख्ख । । ततः प्रविशत्याचार्यप्रत्यवेक्ष्यमाणाङ्गसौष्टवा मालविका 20 १ भो उपस्थितं नयनमधु । संनिहिता मक्षिका च । तदप्रमत्त इदानीं पश्य । . D परीवार: 18A c होउ and B D छ झ for 16. P परिणतायाः : : , "हो".-B णव्रशमं E F नयणम् 20 ̟--- 20 A BGi ciभूभाग
- विदूषकः । जनान्तिकम्-। 1पेख्खदु भवं। ण हु से डिछ्छन्दादो
- परिहीअदिं मंडुरंदा ।
- राजा । जनान्तिकम् । वयस्य
- चित्रगतायामस्यां कान्तिविसंवादशङ्कि मे हृदयम् ।
- संप्रति शिथिलसमाधिं मन्ये येनेयमालिखिता। ॥ २ ॥
- गण° । वत्से मुक्तसाध्वसा सत्त्वस्था भव ।
- राजा । आत्मगतम् । अहो सर्वास्ववस्थास्वनवद्यता रूपस्य ।
- दीर्घाक्षं शरदिन्दुकान्तिवदनं बाहू नतावंसयोः
- संक्षिप्तं निबिडोन्नतस्तनमुरः पाश्र्वे प्रमृष्टे इव ।
- मध्यः पाणिमितो नितम्बि जघनं मदावरालाङ्गुली 10
- छन्दो नर्तयितुर्यथैव मनसः श्लिष्टं तथास्या वपुः ॥ ३ ॥
- मालविका । उपवहनं कृत्वा चतुष्पदं वस्तु गायति ।
- 1दुल्लहो पिओ तस्सिं भव हिअअ णिरासं ।
- अम्हो अपङ्गओ मे पफ़्फ़ुरइ किंपि वामो ॥ ४ ॥
- १. पश्यतु भवान् । न खल्वस्याः प्रातिच्छन्दात्परिहीयते मधुरता ।
- २. दुर्लभः प्रियस्तस्मिन्भव हदय निराशम्। अम्ब हे अपाङ्गको मे प्रस्फुरति किमपि वामः ।
|
|
- 1एसो सो चिरदिठ्ठो कहं उवणइदव्वो
- णाह मं पराहीणं तुइ गण अ सतिण्हं ॥ ५ ॥
इति यथारसमभिनयति ।
- विदूषक: । जनान्तिकम् । 2भो चऊप्पदंवथ्थुअं दुवारं कदुअ तुइ
- उवख्खित्तो विअ अप्पा तत्तहोदीए ।
- राजा । सखे एवमावयोर्ह्रदयम् । अनया खलु
- जनमिममनुरक्तं विद्धि नाथेति गेये
- वचनमभिनयन्त्या स्वाङ्गनिर्देशपूर्वम ।
- प्रणयगतिमदष्ट्वा धारिणीसंनिकर्षाद
- अहमिव सुकुमारप्रार्थनाव्याजमुक्त: ॥ ६ ॥
- मालविका । गातान्ते गन्तुमिच्छति ।
- विदूषक:। ३होदि चिठ्ठ । किंवि विसुमारिदं कमभेदेण । तं पुच्छिस्सं दाव ।
- गणं । वत्से स्थीयताम् । उपदेशाविशुद्धौ यास्यसि ।
- मालविका । निवृत्य स्थिता ।
- १. एषोसौ चिरदुष्ट: कथमुपनेतव्यः । नाथ मां पराधीनां त्वयि गणय सत्रुष्णाम्।
- २. भो चतुष्पदं वस्तुकं द्वारं क्रुत्वा त्वय्युपक्षिप्त इवात्मा तत्रभवत्या ।
- ३. भवति तिष्ठस्व। किमपि विस्मृतं क्रमभेदेन तत्प्रक्ष्यामि तावत् ।
|
|
- राजा । आत्मगतम् । अहो सर्वास्ववस्थासु चारुता शोभां पुष्यति ।
- तथा हि
- वामं संधिस्तिमितवलयं न्यस्य हस्तं नितम्बे
- कृत्वा श्यामाविटपसदृशं लस्तमुक्तं द्वितीयम् ।
- पादाङ्गुष्ठालुलितकुसुमे कुट्टिमे पातिताक्षं
- नृतादस्याः स्थितमतितरां कान्तमृज्वायतार्धम् ॥७॥
- तथा हि
- देवी । 1'णं गोदमवअणंपि अज्जो हिअए करेदि ।
- गण० । देवि मैवम् । देवप्रत्ययात्संभाव्यते सूक्ष्मदर्शिता गौतमस्य । पश्य ।
- मन्दोप्यमन्दतामेति संसर्गेण विपश्चितः।
- पङ्कच्छिदः फलस्येव निकषेणाविलं पयः ॥ ८ ॥
- विदूषकं विलोक्य । शृणुमो विवक्षितमार्यस्य ।
- विदूषकः। गणदासं विलोक्य । 2सख्खिणीं दाव पुछु ।पछ्छा जो मये कमभेदो लख्खिदो तं भणिस्सं ।
- गण° । भगवति यथादृष्टमभिधीयतां दोषो वा गुणो वा ।
- १. ननु गौतमवचनमप्यार्यो हदये करोति ।
- २. साक्षिणीं तावत्पृच्छ । पश्चाद्यो मया क्रमभेदो लक्षितस्तं भणिष्यामि ।
|
|
- परि० । यथाशास्त्रं सर्वमनवद्यम् । कुतः ।
- अङ्गैरन्तर्निहितवचनैः सूचितः सम्यगर्थः
- पादन्यासो लयमनुगतस्तन्मयत्वं रसेषु ।
- शाखायोनिर्मृदुराभिनयस्तद्विकल्पानुवृत्तौ
- भावो भावं नुदति विषयाद्रागबन्धः स एव ॥ ९ ॥
- गण । देवः कथं मन्यते ।
- राजा। गणदास वयं स्वपक्षशिथिलाभिमानाः संवृत्ताः ।
- गण । अथ नर्तयितास्मि ।
- उपदेशं विदुः शुद्धं सन्तस्तमुपदेशिनः ।
- श्यामायते न युष्मासु यः काञ्चनमिवाग्निषु ।। १० ॥
- देवी । १दिठ्ठिआ परीखकाराहणेण अज्जो वढ्ढइ ।
- गण ० । देवीपरिग्रहश्च मे वृद्धिहेतुः । विदूषकं विलोक्य । गौतम वदेदानीं यत्ते मनसि वर्तते ।
- विदूषकः । २पुढमोवदेसदंसणे पुढमं बम्हणस्स पूआ इछ्छिदव्वा । सा उण वो विसुमरिदा ।
- १. दिष्ट्या परीक्षकाराधनेनार्यो वर्धते ।
- २. प्रथमोपदेशादर्शने प्रथमं ब्राह्मणस्य पूजेष्टव्या । तस्याः पुनर्यूयं विस्मृतवन्तः ।
|
|
- परि० । अहो प्रयोगाभ्यन्तरः प्राश्निकः।
- सर्वे । प्रहसिताः ।
। मालविका च स्मितं करोति ।
- राजा । आत्मगतम् । आत्तसारश्चक्षुषा स्वविषयः । यदनेन
- स्मयमानमायताक्ष्याः किंचिदभिव्यक्तदशनशोभि मुखम् । 5
- असमग्रलक्ष्यकेसरमुच्छसदिव पङ्कजं दृष्टम् ॥ ११ ॥
- गण० । महाब्राह्मण न खलु नेपथ्यसंगीतकमिदम् । अन्यथा कथं त्वामर्चनीयं नार्चयिष्यामः ।
- विदूषक । १मए णाम मुध्धचादएण विअ सुख्खघणगज्जिदे अन्तरिख्खे जलपाणं इछ्छिदं ।
- परि० । एवमेव ।
- विदूषकः । २तेण हि पण्डिदपरिदोसपच्चआ मूढ़ाजादी । जइ
- तत्तहोदीए सोभणं गण्हिदं तदो इमं पारितोसिअं
- पअछ्छामि । इति राज्ञो हस्तात्कटकमाकर्षति ।
- १. मया नाम मुग्धचातकेनेव शुष्कघनगर्जितेन्तरिक्षे जलपानमिष्टम्।
- २. तेन हि पण्डितपरितोषप्रत्यया मूढजातिः । यद्यत्रभवत्या शोभनं गृहीतं तदिदं पारि-
- तोषिकं प्रयच्छामि ।
|
|
- देवा । १चिठ्ठ । गुणन्तरं अआणन्तो किंति तुमं आहरणं देसि ।
- विदूषकः । २परकीअंति करिअ ।
- वेदी । आचार्यं विलोक्य । ३अज्ज गणदास णं दंसिदोवदेसा वो सिस्सा ।
- गण० । वत्से प्रतिष्ठस्वेदानीम् ।
- मालविंका सहाचार्येण निष्कान्ता ।
- विदूषकः । जनान्तिकम् । राजानं विलोक्य । ४एत्तिओ मे विहवो भवन्तं सेविदुं ।
- राजा । जनान्तिकम् । अलमलं परिच्छेदेन । अद्य हि
- भाग्यास्तमयमिवाक्ष्णोर्हृदयस्य महोत्सवावसानमिव ।
- द्वारपिधानमिव धृतेर्मन्ये तस्यास्तिरस्करिणीम् ॥११॥
- विदूषकः । ५साहु तुमं दरिद्दादुरो विअ वेज्जेण उवणीअमाणं ।
- ओसहं इछ्छसि ।
- हरदत्तः । प्रविश्य । देव मदीयमिदानीमवलोकयितुं प्रयोगं ।
क्रियतां प्रसादः ।
- १. तिष्ठ । गुणान्तरमजानान्किमिति त्वमाभरणं ददासि ।
- २. परकीयमिति कृत्वा
- ३. आर्य गणदास ननु दर्शितोपदेशा व: शिष्या ।
- ४. एतावान्मे विभवो भवन्तं सेवितम् ।
- ५. साधु त्वं दारिद्रातुर इव वैद्येनोपनीयमानमौषधमिच्छसि ।
|
|
- राजा । आत्मगतम् । अवसितो दर्शनार्थः। प्रकाशम् । दाक्षिण्यमवलम्य
- हरदत्त पर्युत्सुका एव वयम् ।
- हर० । अनुगृहीतोस्मि ।
।। नेपथ्ये ।।
- वैतालिकः। जयतु देवः । उपारूढो मध्यमह्न: सविता ।
- तथा हि ।
- पत्रच्छायासु हंसा मुकुलितनयना दीर्घिकापद्मिनीनां
- सौधान्यत्यर्थतापाद्वलभिपरिचयद्वेषिपारावतानि ।
- बिन्दूत्क्षेपात्पिपासुः परिपतति शिखी भ्रान्तिमद्वारियन्त्रं
- सर्वैरुलैः समग्रैस्त्वमिव नृपगुणैर्दीप्यते सप्तसप्तिः ॥१३॥ 10
- तथा हि ।
- विदूषकः।१अवि हा अविहा । ण्हाणभोअणवेला संवुत्ता अत्तहोदो । उइदवेलादिक्कमे चिइस्सआ दोसं उदाहरन्ति ।
- राजा । हरदत्त किं भणसि ।
- हर० । नास्त्यवकाशो मद्वचनस्य ।
- राजा । हरदत्तं विलोक्य । तेन हि त्वदीयमुपदेशं श्वो वयं द्रक्ष्यामः। 15
- विश्राम्यतु भवान् ।
- हर० । यदाज्ञापयति देवः ।
- [इति निष्कान्तः ।]
- १. अपि हा अपि हा । स्नानभोजनवेला संवृत्तात्रभवतः । उचितवेलातिक्रमे चिकित्सकादोषमुदाहरन्ति ।
|
16. B D विश्रम्यतु . |
- देवी । १णिवृत्तेदु अज्जउत्तो मङ्झणविहिं ।
- विदूषकः । २होदि विसेसेण पाणभोअणं तुवरेदु ।
- परि० । उत्थाय । स्वस्ति भवते ।
- [ सपरिजनया देव्या सह निष्क्रान्ता ।
- विदूषकः । ३भो ण केवलं रूवे सिप्पेवि अद्दुदीआ माल-
- विआ ।
- राजा।
- अव्याजसुन्दरीं तां विज्ञानेन ललितेन योजयता ।
- परिकल्पितो विधात्रा बाणः कामस्य विषदिग्धः॥१४॥
- किं बहुना । चिन्तयितव्योस्मि ।
- विदूषकः ।४भवदावि अहं । दिढं विपणिकन्दू विअ मे उदरम्भन्तरं ढज्जइ ।
- राजा । एवमेव । भवान्सुहृदर्थे त्वरताम् ।
- १. निर्वर्तयत्वार्यपुत्रो मध्याह्नविधिम् ।
- २. भवति विशेषेण पानभोजनं त्वर्यताम् ।
- ३. भो न केवलं रूपे शिल्पेप्यद्वितीया मालविका ।
- ४. भवताप्यहम् । दृढं विपणिकन्दुरिव म उदराभ्यन्तरं दह्यते ।
|
|
- विदूषकः । गेहीदख्खणोम्हि । किं दु मेहोवरुध्धजोण्हा विअ पराहीणदंसणा तत्तभोदी । भवंवि सूणोपरिचरो विहंगमो विअ आमिसलोलुवो भीरुओ अ अच्चादुरो भविअ कज्जसिध्धिं पथ्थयन्तो मे रुच्चइ ॥
- राजा । सखे कथं नातुरो भविष्यामि । यदा
- सर्वान्तपुरवनिताव्यापारप्रतिनिवृत्तहृदयस्य ।
- सा वामलोचना मे स्नेहस्यैकायनीभूता ॥ १८ ॥
[ इति निष्क्रान्तौ ।
॥ इति द्वितीयोङ्कः ॥
- १.गृहीतक्षणोस्मि । किं तु मेघोपरुद्धज्योत्स्नेव पराधीनदर्शना तत्रभवती । भवानपि शूनोपरिचरो विहंगम इवाभिषलोलुपो भीरूकश्चात्यातुरो भूत्वा कार्यासिद्धिं
- प्रार्थयन्मे रोचते ।
|
|