महाभारतम्-04-विराटपर्व-055

महाभारतम्
चतुर्थपर्व
महाभारतम्-04-विराटपर्व-055
वेदव्यासः

महाभारतस्य पर्वाणि

अर्जुनेन सेनामध्ये सुयोधनानवलोकनेन तस्य गवामादानेन गमनसंभावनया रथेन गवाग्रं प्रत्यभियानम् ।। 1 ।। भीष्मेण पार्थभावविज्ञानात्सेनया सह तमनुधावनम् ।। 2 ।। गवान्तिकमुपगतवताऽर्जुनेन तद्रक्षिणां बाणगणैरभिहननेन गवां विनिवर्तनम् ।। 3 ।।

वैशंपायन उवाच।	4-55-1x
तमदूरमुपायान्तं दृष्ट्वा पाण्डवमर्जुनम् । नारयः प्रेक्षितुं शेकुस्तपन्तं हि यथा रविम् ।।	4-55-1a 4-55-1b
स तं दृष्ट्वा रथानीकं पार्थः सारथिमब्रवीत् । इषुपातमात्रे सेनायाः स्थापयाश्वानरिंदम। यावत्समीक्षे व्यूहेऽस्मिन्मम शत्रुं सुयोधनम् ।।	4-55-2a 4-55-2b 4-55-2c
रक्तवैडूर्यविकृतं मणिप्रवरभूषितम् । परं जानाम्यहं तस्य ध्वजं दूरात्समुच्छ्रितम् ।।	4-55-3a 4-55-3b
यद्येनमिह पश्यामि दुर्बुद्धिमतिमानिनम् । यमाय प्रेषयिष्यामि सहायः स्याद्यदीश्वरः ।।	4-55-4a 4-55-4b
सर्वानन्याननादृत्य दृष्ट्वा तमतिमानिनम् । सिंहः क्षुद्रमृगस्येव पतिष्ये तस्य मूर्धनि ।।	4-55-5a 4-55-5b
हनिष्यामि तमेवाद्य शरैर्गाण्डीवनिःसृतैः । तस्मिन्हते भविष्यन्ति सर्व एव पराजिताः ।।	4-55-6a 4-55-6b
शरैश्च शमयिष्येऽहं धार्तराष्ट्रं ससौबलम् । असभ्यानां च वक्तारं कुरूणां किल किल्विषम् ।।	4-55-7a 4-55-7b
राजानं नेह पश्यामि निरापिषमिदं बलम्। अभिद्रेव ह राजानं व्यक्तमित्यत्र निर्भयः ।।	4-55-8a 4-55-8b
आस्थितो मध्यमाचार्योप्यश्वत्थामाऽप्यनन्तरम्। कृपकर्णौ पुरस्तात्तु महेष्वासौ व्यवस्थितौ ।।	4-55-9a 4-55-9b
भूरिश्रवाः सोमदत्तो बाह्लीकश्च जयद्रथः । दक्षिणं पक्षमाश्रित्य स्थिता युद्धविशारदाः ।।	4-55-10a 4-55-10b
साल्वराजो द्युमत्सेनो वृषसेनश्च सौबलः। दशार्णश्चैव कालिङ्गो वामं पक्षं समाश्रितः।।	4-55-11a 4-55-11b
पृष्ठतः कुरुमुख्यश्च भीष्मस्तिष्ठति दंशितः। सोऽर्धसैन्येन बलवान्सर्वेषां नः पितामहः ।।	4-55-12a 4-55-12b
दुर्योधनं न पश्यामि क्व नु राजा स तिष्ठति। उत्सृंज्यैतद्रथानीकं याहि यत्र सुयोधनः ।।	4-55-13a 4-55-13b
तं हत्वा संनिवर्तिष्ये गाः स आदाय गच्छति। गवाग्रमभितो याहि यत्र राजा भविष्यति ।।	4-55-14a 4-55-14b
वैशंपायन उवाच।	4-55-15x
इत्युक्त्वा समरे पार्थो वैराटिमपराजितः। संस्पृशानो धनुर्दिव्यं त्वरमाणोऽगमत्तदा ।।	4-55-15a 4-55-15b
ततो भीष्मोऽब्रवीद्वाक्यं कुरुमध्ये परंतपः। चिरदृष्टोऽयमस्माभिर्धर्मज्ञो बान्धवप्रियः ।	4-55-16a 4-55-16b
अतीव ज्वलते लक्ष्म्या पाकशासनिरागतः। एष दुर्योधनं पार्थो मार्गते निकृतिं स्मरन् ।।	4-55-17a 4-55-17b
सेनामत्यर्थमालोक्य त्वरते ग्रहणेऽस्य च। मृगं सिंह इवादातुमीक्षते पाकशासनिः ।।	4-55-18a 4-55-18b
नैषोऽन्तरेण राजानं बीभत्सुः स्थातुमर्हति। तस्य पार्ष्णि ग्रहीष्यामो जवेनाभिप्रधावतः ।।	4-55-19a 4-55-19b
न ह्येनमभिसंक्रुद्धमेको युद्ध्येत संयुगे। अन्यो देवान्महादेवात्कृष्णाद्वा देवकीसुतात्। आचार्याच्च सपुत्राद्वा भारद्वाजान्महारथात् ।।	4-55-20a 4-55-20b 4-55-20c
किं नो गावः करिष्यन्ति द्रव्यं वा विपुलं तथा। दुर्योधनः पार्थगतः पुरा प्राणान्विमुञ्चति ।।	4-55-21a 4-55-21b
वैशंपायन उवाच।	4-55-22x
इत्युक्त्वा समरे भीष्मः सेनया सह कौरवः। अन्वधावत्तदा पार्थं धार्तराष्ट्रस्य रक्षणे ।।	4-55-22a 4-55-22b
विक्रोशमात्रं यात्वा तु पार्थो वैराटिमब्रवीत्। इषुपातमात्रे सेनायाः स्थापयाश्वानरिंदम ।।	4-55-23a 4-55-23b
एतदग्रं गवां दृष्टं मन्दं वाहय सारथे। याह्युत्तरेण सेनाया गाश्चैव प्रविभज्य च ।।	4-55-24a 4-55-24b
परिक्षिप्य गवां यूथमत्र योत्स्ये सुयोधनम् । गच्छन्ति सत्वरा गावः सगोपाः परिमोचय ।।	4-55-25a 4-55-25b
तत्र गत्वा पशून्वीर सगोपान्परिमोचय। अन्तरेण च सेनायाः प्राङ्मुखो गच्छ चोत्तर ।।	4-55-26a 4-55-26b
इमे त्वतिरथाः सर्वे मम वीर्यपराक्रमम्। पश्यन्तु कुरवो युद्धे महेन्द्रस्येव दानवाः ।।	4-55-27a 4-55-27b
वैशंपायन उवाच।	4-55-28x
ततः स रथिनां श्रेष्ठो नाम विश्राव्य चात्मनः। निशिताग्राञ्शरांस्तीक्ष्णान्मुमोचांतकसन्निभान् ।।	4-55-28a 4-55-28b
शलभैरिव चाकाशं धाराभिरिव पर्वतम्। निरावकाशमभवच्छरैः क्षिप्तैः किरीटिना ।।	4-55-29a 4-55-29b
विकीर्यमाणास्तु शरैस्ते योधा धार्तराष्ट्रिकाः। गाश्चैव न च पश्यन्ति पार्थमुक्तैरजिह्मगैः ।।	4-55-30a 4-55-30b
सा चापि बहुला सेना पार्थबाणाभिपीडिता। नापश्यद्विवृतां भूमिं नान्तरिक्षं दिशोपि वा ।।	4-55-31a 4-55-31b
अर्जुनस्तु तदा हृष्टो दर्शयन्वीर्यमात्मनः। पीडयामास सैन्यानि गाण्डीवप्रसृतैः शरैः ।।	4-55-32a 4-55-32b
तेषां नैवापयाने च नाभियाने भवन्मतिः । शीघ्रतामेव पार्थस्य पूजयन्तस्तु विस्मिताः ।।	4-55-33a 4-55-33b
चन्द्रावदातं सामुद्रं कुरुसैन्यभयंकरम्। ततः शङ्खमुपाध्मासीद्द्विषतां रोमहर्षणम्। ज्याघोषं तलघोषं च कृत्वा भूतान्यमोहयत् ।।	4-55-34a 4-55-34b 4-55-34c
तस्य शङ्खस्य शब्देन धनुषो निस्वनेन च। शब्देनामानुषाणां च भूतानां ध्वजवासिनाम् । वियद्गतानां देवानां मानुषाणां रवेण च।।	4-55-35a 4-55-35b 4-55-35c
ऊर्ध्वं पुच्छं विधून्वाना हेममाणाः समन्ततः । गावः सवत्साः संत्रस्ता निवृत्ता दक्षिणां दिशं ।।	4-55-36a 4-55-36b
ततः स समरे शूरो बीभत्सुः शत्रुपूगहा। गोपालांश्चोदयामास गावश्चोदयतेति च ।।	4-55-37a 4-55-37b
उत्तरं चाह बीभत्सुर्हर्षयन्पाण्डुनन्दनः । गवामग्रं समीक्षस्व गश्चैवाशु निवर्तय ।।	4-55-38a 4-55-38b
यावदेते निवर्तन्ते कुरवो जवमास्थिताः । याह्युत्तरेण गाश्चैताः सैन्यानां च नृपात्मज ।।	4-55-39a 4-55-39b
पश्यन्तु कुरवः सर्वे मम वीर्यपराक्रमम् ।।	4-55-40a
वैशंपायन उवाच।	4-55-41x
ते लाभमिव मन्वानाः कुरवोऽर्जुनमाहव।	4-55-40b
दृष्टवा यान्तमदूरस्थं क्षिप्रमभ्यपतन्रथैः ।। हस्त्यश्वपरिवारेण महताऽभिविराजता।	4-55-41a 4-55-41b
योधैः प्रासासिहस्तैश्च चापबाणोद्यतायुधैः ।। तान्यनीकान्यशोभन्त कुरूणामाततायिनाम्।	4-55-42a 4-55-42b
संसर्पन्त इवाकाशे विद्युत्वन्तो वलाहकाः ।। तानि दृष्ट्वाऽप्यनीकानि निवर्तितरथानि च।	4-55-43a 4-55-43b
पार्थोऽपि वायुवद्धोरं सैन्याग्रं व्यधुनोच्छरैः ।। तां शत्रुसेनां तरसा प्रणुद्य गाश्चापि जित्वा धनुषा परेण।	4-55-44a 4-55-44b
दुर्योधनायाभिमुखं प्रयान्तं कुरुप्रवीराः सहसाऽभ्यगच्छन् ।। गोषु प्रयातासु जवेन मात्स्यान्किरीटिनं प्रीतियुतं च दृष्ट्वा।	4-55-45a 4-55-45b
पशून्समादाय ततो निवृत्ता गोपाः समस्ताः प्रययुश्च राष्ट्रम् ।।	4-55-46a
।। इति श्रीमन्महाभारते विराटपर्वणि गोग्रहणपर्वणि पञ्चपञ्चासोऽध्यायः ।। 55 ।।

विराटपर्व-054

पुटाग्रे अल्लिखितम्।

विराटपर्व-056