उदात्तादनुदात्तस्य स्वरितः. Thus, in the utterance of Vedic hymns the practice of three tones उदात्त, अनुदात्त and स्वरित came in vogue and accordingly they are found defined in all the Prātiśākhya and grammar works;cf. उच्चैरुदात्तः,नीचैरनुदात्तः समाहारः स्वरितः P.I.2.29-31, T.Pr.I.38-40, V.Pr.I.108-110, Anudātta is defined by the author of the Kāśi- kāvṛtti as यस्मिन्नुच्चार्यमाणे गात्राणामन्ववसर्गो नाम शिथिलीभवनं भवति, स्वरस्य मृदुता, कण्ठ- विवरस्य उरुता च स: अनुदात्तः cf. अन्ववसर्गो मार्दवमुरुता स्वस्येति नीचैःकराणि शब्दस्य M. Bh. on I.2.29,30. Cf. also उदात्तश्चानुदात्तश्च स्वरितश्च त्रयः स्वराः । अायाम- विश्रम्भोक्षपैस्त उच्यन्तेSक्षराश्रयाः ॥ R. Pr. III.1. The term anudātta is trans- lated by the word 'grave' as oppo- sed to acute' (udātta,) and 'circu- mflex' (svarita); (2) a term appli- ed to such roots as have their vowel अनुदात्त or grave, the chief characteristic of such roots being the non-admission of the augment इ before an ārdhadhātuka affix placed after them. ( See अनिट्, ). अनुदात्ततर quite a low tone, comple- tely grave; generally applied to the tone of that grave or anudātta vowel which is immediately follow- ed by an acute ( उदात्त ) vowel. When the three Vedic accents were sub-divided into seven tones viz. उदात्त, उदात्ततर्, अनुदात्त, अनुदात्ततर, स्वरित, स्वरितस्थोदात्त and एकश्रुति corres- ponding to the seven musical notes, the अनुदात्ततर was the name given to the lowest of them all. अनुदात्ततर was termed सन्नतर also; cf. उदात्तस्वरित- परस्य सन्नतरः P.I.2.40; cf. also M, Bh. on I.2.33. अनुदात्ता a term meaning 'having a grave accent,' used by ancient grammarians.Cf. किमियमेकश्रुतिरुदात्ता उत अनुदात्ता M. Bh.on I. 2.33. |
अनुदात्तेत् lit. one whose mute signifi- catory letter is uttered with a grave accent: a term applied to a root characterized by an indicatory mute vowel accented grave, the chief feature of such a root being that it takes only the Ātmanepada affixes c. g. आस्ते, वस्ते, etc.; cf. अनुदात्तङित आत्मनेपदम् P. I.3.12; such a root, in forming a derivative word in the sense of habit, takes the affix युच् e. g. वर्त्तनः, वर्धन: etc. provided the root begins with a consonant; cf. अनुदात्तेतश्र हलादेः P. III.2.149. अनुदात्तोपदेश (a root) pronounced ori- ginally i. c. pronounced in the Dhātupāṭha with a grave accent; see the word अनुदात्त above: cf. अनुदात्तोपदेशवनतितनोत्यादीनामनुनासिकलोपो झलि ङ्किति P. VI.4.37. See also the word अनिट् above. अनुदेश (1) reference, mention, state- ment referring to a preceding ele- ment. cf. यथासंख्यमनुदेशः समानाम् P.I. 3.10; cf. आसिद्धवचनात् सिद्धमिति चेद् उत्सर्ग- लक्षणानामनुदेशः M. Bh. I.1.57, Vārt. 3. (2) declaration, prescription : the same as अतिदेश. cf. स्थान्यादेशपृथक्त्वादेशे स्थानिवद् अनुदेशो गुरुवद् गुरुपुत्र इति यथा P. I.1.56 Vārt. 1; (3) a grammatical operation cf. यथासंख्यमनुदेशः समानाम् ! समसंबन्धी विधिर्यथासंख्यं स्यात् Sid. Kau. on P.I. 8.10. See the word अनुद्देश in this sense cf. संख्यातानामनूद्देशो यथा- संख्यम् V, Pr.I.143. अनुनाद a fore-sound : a preceding additional sound which is looked upon as a fault: e. g. ह्वयामि whom pronounced as अह्वयामि. This sound is uttered before an initial sonant consonant. It is also utter- ed before initial aspirates or visarga. cf. घोषवतामनुनादः पुरस्ताद् आदिस्थानां, क्रियते धारणं वा । सोष्मोष्माणामनुनादोप्यनादः R. Pr. XIV.18,19. |
पृष्ठम्:ADictionaryOfSanskritGrammarByMahamahopadhyayaKashinathVasudevAbhyankar.djvu/३८
पुटमेतत् सुपुष्टितम्
अनुदात्ततरः
अनुनाद
22
