वा० वा०-अथ' धीयन्त्रप्रशंसार्थमाह-अथेति । सर्वत्र यन्त्रनिर्माण यन्त्र वेधप्रकारश्चोच्यते । अत्र करकलितयष्टिरेव यन्त्रनिर्माणम् । दत्तमूलाग्रदृष्टिरेव वेधप्रकार: । धीमत एव करकलितयष्टया वंशौच्यादिज्ञानं संभवति नान्यस्येति धीयन्त्रमिदमिति स्पष्टम् । अत्र सूत्रोदाहरणाद्यं भाष्ये स्पष्टम् ।। ४०-४१ ॥
अथ यष्टिया ध्रुववेघेन पलभामाह-
|
यष्टयग्रमूलसंस्थ विद्ध्वा ध्रुवमग्रमूलयोलम्बी। |
वा० भा० - अत्र समायां भूमी स्थित्वा गणकेन वेधः कर्तव्यः। यटघग्रमूलसंस्थमिति । यप्टेरग्रे मूले चैकहेलया यथा ध्रुवः संलग्नो दृश्यते तथा यष्टिर्धार्या । ततस्तदग्रान्मूलाच्च लम्बनिपातौ कार्यौ । भुवि लम्बनिपातयोरन्तरे यावन्त्यङ्गुलागि तावान् भुजः । एवं लम्बौच्च्ययोरन्तरे यावन्ति तावती कोटिः । यष्टिप्रमाणं कर्णः ॥ सर्ववेधेय्वप्ययमेव विधिज्ञेयः । ततोऽनुपातः । यद्यनेन बाहुनैतावती कोटिस्तदा द्वादशाङ्गुलेन किमिति फलं पलभा स्यात् ॥ ४२-४२ ।।
वा० वा०-पलभाज्ञानमाह-
यद्वयग्रमूलसंस्थमिति ।
अत्र लम्बोच्छ्रायान्तरं कोटिः । लम्बान्तरभूर्भुजः यष्टिरेव कर्णः । एतद्वेधक्षेत्रानुसारेण लम्बज्या भुजोऽक्षज्या कोटिस्त्रिज्या कर्णं इति क्षेत्रमनुभूयते । तदुक्तम्कोटिद्वादशगुणितेति ॥ ४२-४२३।
इदानी वंशादिवेधमाह-
|
विद्घवैवं वंशतल दृष्युच्छायाहताद्बाहोः ॥ ४३ ॥ |
१. अत्र सिद्धान्तसार्वभौमे मुनीश्वरः--- ܀. ”
|
अथेष्टयष्टया भुवि नीर मध्ये व्योम्निस्थितं वस्तु यदेव दृश्यम् । |
