अथ यन्त्रधारणवेधयोः प्रकार:- -
हस्ताभ्यां तद्यन्त्रतुल्येऽन्तरेऽक्ष्णोधृत्वा यन्त्रं नेत्रमेकं निमील्य ।
पश्येदथाँ द्वौ यथाङ्गुष्ठयुग्मच्छन्नौ स्तस्तन्मध्यगा वेधजांशाः ।।२।।
|
अथ तावद्वस्तुद्वयान्तरे ज्ञाते तन्मध्यस्थितभूमिज्ञानार्थम्--
वेणोरग्र स्वजानुस्थदृष्टथा यावद्विलोक्यते ।
स्वस्थानाद्वंशमूलान्तः करा वेणुमितिर्भवेत् ।।३।।
वस्तुनोरन्तरं षष्टया निघ्नं वेधांशभाजितम् ।
वस्तुमध्यावधि स्वश्माद्भूमिमान प्रजायते ।।४।।
|
अथ वस्तुद्वयान्तरज्ञानाभावेऽपि तज्ज्ञानार्थं तदात्मान्तरभूमिज्ञानार्थं चाह- -
एकस्थानाद्वस्तुयुग्मं च विद्ध्वा ज्ञेया भागास्तत्पुरः पृष्ठतो वा ।
किचिद्गत्वा ये पुनर्वेधभागा ज्ञेया गण्या चापसारस्वभूमिः ।।५।।
सा भूमिरंशद्वयघातनिघ्नी भागान्तरासाऽथ पृथक खषड्हृत् ।
वस्त्वन्तरं स्यादितरा स्वभागहृत् स्यात् स्ववस्त्वन्तरभूमिमानम् ॥६॥
|
अथ वेणुमूलाग्रे दृष्ट्रा तदात्ममध्यभूज्ञानार्थ वंशौच्यज्ञानार्थ चाह
यन्त्रं धृत्वा लम्बवत् प्राग्वदेव वेणोर्मूलाग्रे सहैव प्रवेध्ये ।
ज्ञेया वेधांशा द्विधाऽथो ततः स्यात् तद्वंशौच्च्यं स्वस्ववंशान्तरं च ।।७।।
|
अथात्मवंशान्तरे ज्ञाते वेण्वग्रदर्शनार्द्धशौच्यज्ञानार्थमाह--
धृत्वा पट्ट्याधारभूध्वंस्थयन्त्र' गत्वा पृष्ठे वेधयेत् कीचकाग्रम् ।
कोटिहटचौच्योध्र्वगा वेधजांशा दो.स्याद्धस्ता येऽपसारस्य भूमेः ।।८।।
स्ववंशान्तरगा हस्ता कोटिघ्ना बाहुभाजिताः ।
षष्टश्यासा वंशहस्ताः स्युर्दृगौच्च्यकरसंयुताः ॥९॥
|
अथ भूमिज्ञानाभावे केवलादग्रदर्शनादेव वंशौच्यमात्मवंशान्तरमाह--
पृछे गत्वा द्विभुजौ ये च कोटी ते स्वे कोटि दोहते तद्वियुत्या।
दोविश्लेवाल्लब्धमाद्यस्थितेः स्याद्भूमानं प्राग्वत्ततः कौचकौच्च्यम् ।।१०।।
इदं वासनासिद्धमपि दुःसाध्यम् ।
अथान्तरिक्षे वस्तुद्वयं दृष्ट्रा तदन्तरज्ञानार्थ भूमेस्तदौच्यज्ञानार्थ चाह--
{{block center|<poem>स्थित्वा विद्धाऽर्थद्वयं तत्तलस्थस्तुल्योच्यं तच्चोपविश्यापसारः ।
दृग्वेधांशात् स्यात्ततो वस्तुमध्यं स्यादौच्च्यं त्वासीनदृष्टश्यौच्च्ययुक्तम् ।।११॥
|
अथैकमेव वस्तु दृष्टं चेत् तदा तत्सन्निहितं मध्येऽन्यद्वस्तु प्रकल्त्य मध्यभूमिज्ञानं स्यादि
त्यनुतमपि ज्ञायते ।
अथ जलपर्यन्त कूपमध्ये वेधज्ञानमाह--
एवं स्थित्बा कूपतीरे जलस्थं स्थानद्वन्द्व वीक्ष्य मध्यं तयोः स्यात् ।
अत्रौच्च्यं यच्चोध्र्वदृष्टया विहीनं कूपे वेधः स्यादतोऽन्यत्र चोह्यः ॥१२॥
|
अथवा सूत्रम्—-
कण्ठे स्थितः कूपजलान्यकण्ठी विद्ध्वा सहैवैत्य पुनश्व पृछे।
वंशौच्च्यवत् · स्याज्जलकण्ठमध्यं कूपस्य तत् किन्तु दृगौच्च्यहीनम् ॥१२॥
इति श्रीकेशवसांवत्सरात्मजगणेशदैवज्ञविरचितं सुधीरञ्जनयन्त्रम् ॥
|
