द्यूतमक्षक्रीडा । जनवादो देशवार्ता ।
|
गौतमः--"गुरुसमीपे कण्ठप्रावृत्त्यावसक्थिकापाश्रयणपाद- |
कण्ठप्रावृत्तिर्वस्त्रेण कण्ठाच्छादनम् । आवसक्थिका योगपट्टः । तस्यापाश्रयणं कठ्यादिषु संश्रयणम् । निष्ठीवनं लालाविसर्जनम् । अवस्फोटनं भुजास्फालनादि ।
हारीतः--
|
"हयरथगजचैत्यवृक्षवृषभारोहणमहानद्यवतरणमहा- |
गोभिलः--"अवलेखनदन्तप्रक्षालनपादप्रक्षालनादि वर्जयेत्" इति ।
अवलेखनं कङ्कतादिना शिरोगतकेशप्रसाधनम् । पादप्रक्षालनमुद्वर्तनपूर्वकं पादेन वा पादस्य ।
बौधायनधर्मसूत्रे--
|
"मूत्रपुरीषे नावेक्षेतामेध्यं दृष्ट्वा जपत्यबद्धं मनो दरिद्रं चक्षुः सूर्यो |
एतच्च गृहस्थादिसाधारणं ज्ञेयम् ।
पराशरीयप्रायश्चित्तकाण्डे--
|
"गुरुं हुंकृत्य तुंकृत्य विप्रं निर्जित्य वादतः । |
तस्य प्रायश्चित्तमाह बौधायनः--
|
"वादेन ब्राह्मणं जित्वा प्रायश्चित्तविधित्सया । |
अत्र वादग्रहणं हुंकारतुंकारच्छलोपलक्षणम् ।
छललक्षणमक्षपादेन गौतमेन न्यायसूत्रे प्रथमाध्याय उक्तम्--
|
"वचनविघातोऽर्थविकल्पोपपत्त्या छलनम्" इति । |
अभिप्रायान्तरेण प्रयुक्तस्य शब्दस्यार्थान्तरं प्रकल्प्य दूषणाभिधानम् । यथा नवकम्बलोऽयं देवदत्त इति वाक्यस्य नूतनाभिप्रायेण प्रयुक्तस्यार्थान्तरं कल्पयित्वा दूषणदानम् । नास्य नवकम्बलाः सन्ति दरिद्रत्वात् । न ह्यस्य द्वित्वमपि संभाव्यते कुतोऽस्य नवेति । वाक्छलं सामान्यच्छलमुपचारच्छलमिति त्रैविध्यं छलस्य । तल्लक्षणानि तत्रैव द्रष्टव्यानि ।
