किञ्च, देहस्योत्पत्तिमरणे, न त्वात्मनः । आत्मा
तु तदऽध्यासाज्जायते म्रियते वा, तदाह-
यतो यतो धावति दैवनोदितं
मनो विकारात्मकमाप पञ्चसु॥
गुणेषु मायारचितेषु देह्यसौ
प्रपद्यमानः सह तेन जायते ॥४२॥
यतो यत इति ॥ अस्मिन सिद्धान्ते मन एव
देहग्रहणपरित्यागयोर्हेतुः । तच्च मनोविकारात्मकम् ।
नानाविकाराः सङ्कल्पविकल्पात्मका आत्मा यस्य ।
तस्य प्रेरकं कालकर्मभगवदिच्छानामन्यतरद्दैवशब्दवाच्यम् ।
तेन दैवेन प्रेरितं मनो मायारचितेषु विषयेषु मोहेनोत्तमत्वं
पापितेषु मध्ये यस्माद्यस्मायं यमर्थ विहाय यत्र यत्र लग्नं
भवति तत्र तत्रैवाऽसौ देही तदेव प्रपद्यमानोऽहमिति
मन्यमानः, तेन सह जायते । न तु स्वतः।
मनश्च यदा यद्भावयिष्यति तादृशो देहो भविष्यति,
यच्च त्यक्ष्यति तद्गमिष्यति । विषयास्तु समा एव ।
एवमपि सति यमेवार्थं मन उत्कृष्टत्वेन मन्यते
तदस्मादुत्कृष्टमेव भवतीति नोत्कृष्टदेहरक्षाअर्थमियं
मारणीयेत्यर्थः । ४२॥
एवं मनोऽनुसरणेन देहानुसरणमपि मोहादेव । प्रतिबिम्बन्यायेन, न त्वात्मनस्तथात्वमस्तीत्याह--
ज्योतिर्यथैवैदकपार्थिवेष्वदः
समीरवेगानुगतं विभाव्यते ॥
एवं स्वमायारचितेष्वसौ पुमान् ॥
गुणेषु रागानुगतो विमुह्यति ॥४३॥
ज्योतिरिति ॥ औदकपार्थिवेषु उदकयुक्तेषु पार्थिवेषु
शरावादिषु तथोदकस्थानीयमन्तःकरणं, पार्थिवस्थानीयो देहः ।
