एवं देशकालयोर्गुणानुत्का भौतिकानां तत्तद्भूतप्रधानानां
गुणानाह । तत्र प्रथममपामाह-
नद्यः प्रसन्नसलिला हृदा जलरुहश्रियः॥
द्विजालिकुलसन्नादस्तबका वनराजयः ॥३॥
नद्यः प्रसन्नस लिला इति ॥ यद्यप्यापो बहुविधा
एकोनविंशतिभेदास्तथाप्युभयविधा एव, स्थावरा वहन्त्यो वा ।
अव उभयानां गुणा उच्यन्ते । नदीषु कालवशात् पङ्किलं जलं
भवति । आधिदैविककालवशात् कालनियन्तुर्भगवद्वशाद्वा स
निवर्तते । अतः कालनियन्तरि भगवति समागते नद्यः प्रसन्नं
सलिलं यासां तादृश्यो जाताः। दोषनिवृत्तिपूर्वकः स्वाभाविकगुण
उक्तः । हृदाः स्थावराः । जलरुहाणां कमलानां श्रीर्येषु
जलस्य योऽयं सारांशः स कमलादिः । अतोऽसाधारणा गुणा
अनेनोक्ताः । भूमेर्गुणान् वक्तुं गन्धस्तस्या मुख्यो गुण इति ।
स च पुष्पादिषु प्रसिद्ध इति गन्धरसकार्यकथनपूर्वकं
पुष्पादिसम्पत्तियुक्तां वनरूपां भूमिमाह ॥ द्विजालीति ॥
द्विजाः पक्षिणः। अलयो भ्रमराः। उभयेषां कुलानि ।
तेषां संनादयुक्ताः स्तबकाः पुष्पगुच्छा यासां तादृश्यो
वनराजयो वनपङ्क्तयो जाताः ॥३॥
ववौ वायुः सुखस्पर्शः पुण्यगन्धवहः शुचिः॥
अग्नयश्च द्विजातीनां शान्तास्तत्र समिन्धत ॥ ४ ॥
ववौ वायुरिति ॥ सुखस्पर्शो वायोर्गुणः, गन्धं च
भूमेवहतीति शुभकार्यं पुण्यं गन्धं वहतीति पुण्यगन्धवहः
शुचिर्गङ्गादिजलसम्बन्धी, दोषरहितो वा, यो वा वायुः
शुभसूचकः स शुचिः । अग्नयो लौकिका वैदिकाश्च ॥
द्विजातीनामिति ॥ निषिद्धेतरः ।
तत्राप्यशुभकार्यस्थव्यावृत्त्यर्थं शान्तास्तस्मिन् समये
समिन्धत सम्यग् दीप्सा जाताः । तस्मिन् समये शुभा अग्नयः
