इति । याम्य भरणी । आदित्या अदितिदेवत्या पुनर्वसुः । मार्गे मृगवथी ।
स्पष्टमन्यत । अत्र सध्यादयस्त्रयोऽपि शब्दः प्रत्येकं मार्गत्रयस्यापि वाचकः
संभवन्ति । तथाहि 'वामं शरीरं सव्यं स्यादपमव्यं तु दक्षिण 'मिति कोशाप्रकृते
सव्यशब्देन नागवीथीगजबी व्यंरावतवथ्यात्मक उत्तरो मग विवक्ष्यते । अपसव्य
शब्देन स्वजवीथीमृगवीथीवैश्वानरवीथ्यात्मको दक्षिणो मार्गः मार्गशब्देन
सामान्यवाचिनैव पारिशेषादातवीयगोवीथीजारद्गववीध्यात्मको मध्यमो मार्ग
उच्यते । यथा उत्तरमार्गा मृगशीर्षसंबन्धत्वेन मृगस्थापं भर्ग इति व्युत्पया
मार्गपदेनोच्यते । मध्यमस्तु सव्यपदेन दक्षिणमस्सव्यस्थानीयत्वात् । अपसव्यस्तु
यथास्थित एव । यदा ' सव्यं दक्षिणवामयो' रिति कोशाद्दक्षिणमध्यमगविव सव्था
पसव्यपदेनच्येते । उत्तरस्तु मार्गपदेनेति त्रयाणां प्रमाणां वामसंस्थक्रमेण निर्देशः
संपद्यते। अयवा दक्षिणमार्ग एव मृगवीथीसंबन्धित्वादुक्सव्युत्पत्त्या मार्गपदेनोच्यताम्
मध्यमस्तु सभ्यपदेन मार्गाद्वमवात् उत्तरमागूपेक्षया दक्षिणत्वाद्वा । अत एव
तद्विरुद्धत्वादुत्तरो मार्गोऽपसव्यः । मध्यम एव वापसव्यपदेन उत्तरमागपेिक्षया दक्षिण
स्थानीयवास व्यपदेन तूतर एवेति दक्षिणसंस्थाक्रमेणापि निर्देशः संपद्यत इयेक
व्यास्या । एवंवा ।। संध्यो देवपथनोऽचिरादिमाग निवृत्तिपरः प्राप्यः । अपसव्यः
पितृयामो धूम्रादिमार्गः प्रवृत्तिपरैः प्राय। मगंस्पशब्दो मार्गेषु स्षा स्थितिर्यस्मान्
दिति व्युपथा ध्रुवावस्थितिशालिविष्णुलोक पर:। आदित्यादिग्रहणां स्वस्वमने
स्थापनस्य ध्रुवाधीनभवत् । ईदृशमार्गत्रयरूपेत्यर्थः । एतद्विस्तरस्तु विष्णुपुराणे
द्वितीये –
|
उत्तरं यदगस्त्यस्य अजवीथ्याश्च दक्षिणम । |
|
लोकपालाः स्थिता हृते लोकालोके चतुर्दिशम् । |
