अथ तृतीयः सर्गः
एवं नारदात् गुरोः श्रुतदिव्यकाव्यनायकचरितरूपकाव्य-विषयकस्य च प्राप्तकाव्यविषयकभगवन्नियोगानुग्रहस्य च महर्षेर्भगवद्योगबलजभगवदनुग्रहात् यत् संक्षेपश्रुतादभ्यधिकं समग्र रामचरितं दृष्टं तत्सर्वं सामान्यतोऽनुक्रम्यते तृतीयेन-श्रुत्वेत्यादि । वस्तु-काव्यविषयकथाशरीरं नारदाच्छ्रुत्वा समाप्यं-भगवन्नियोगात् सप्रपञ्चप्रतिपादनपूर्व समापनीयत्वेन च प्राप्तम्, घीमत:-रामस्य यद्वृत्तमस्ति, तत् व्यक्तं-प्रपञ्चनेन सुस्पष्टम्, धर्मसंहितं-प्रसङ्गतस्सकलवर्णाश्रमघर्मोपदेशोप-बृह्मितम् यथा, भूयः-अभ्यधिकम् । "बहोर्लोपो भू च बहोः" इति बहोर्भूभाव ईयसुनि ईकारलोपश्च । अव्युत्पन्नो भूयश्शब्दोऽप्ययम् । प्रतिपादयितुं अन्वेषते-उद्युङ्क्ते स्म । एवमादौ भूतार्थसिद्धये सर्वतस्स्म-शब्दोऽध्याहार्य इति प्रागेवावादिष्म ॥ १ ॥
उपस्पृश्योदकं सम्यक् मुनिः स्थित्वा कृताञ्जलिः ।
प्राचीनाग्रेषु दर्भेषु धर्मेणान्वेषते गतिम् ॥ २ ॥
उद्योगस्वरूप एवाभिनीयते–उपेति । 'उपस्पर्शस्त्वाचमनम्' इत्यमरः । 'सम्यक् हृदयङ्गमाभिरद्भिः त्रिः प्रोक्ष्य द्विः परिमृज्य' इत्यादिधर्मोपदिश्यमानरीत्या । प्राचीनेति । 'विभाषाञ्चेरदिक् स्त्रियाम्' इति स्वार्थे खः । दर्भेषु स्थित्वेति योजना । अम्बायोगजेनेति शेषः । धर्मेण गतिम्-रामादीनां जन्मादिचरितरूपम् अन्वेषते स्म-चिन्तयति स्म ॥ २ ॥
