पुटमेतत् सुपुष्टितम्
214
[अयोध्याकाण्डः
कौसल्याऽऽक्रन्दनम्
अतो दुःखतरं किन्नु प्रमदानां भविष्यति ? ।
मम शोको विलापश्च यादृशोऽयमनन्तकः ॥ ४० ॥
अतो दुःखतरं-सपत्नीधिक्कारवाक्यश्रवणजात्परं दुःखं स्त्रियो नास्ति । मम तु तादृशशोकमूलविलापो यादृशः तादृश एव वाचामगोचरोऽनन्तक एव ॥ ४० ॥
त्वयि सन्निहितेऽप्येवमहमासं [१]निराकृता ।
किं पुनः प्रोषिते तात ! ध्रुवं मरणमेव मे ॥ ४१ ॥
एवं त्वयि सन्निहितेऽप्यहं सपत्नीभिर्निराकृता । त्वयि विप्रोषिते किं पुनः ! अतो मे मरणमेव ध्रुवं-प्राप्तम् ॥ ४१ ॥
ध्रुवमित्यत्र हेतुमाह-अत्यन्तमित्यादि । परिवारेण-दासीजनेन समा वा-अथवा अवरा-ततोऽपि निकृष्टा वा स्याम् ॥ ४२ ॥
- ↑ संप्राप्तभवदभिषेकनिरोधेनेत्यर्थः
- ↑ अतन्त्रिता-अप्रधानीकृता-गो.
- ↑ मतन्त्रिता-ङ.
- ↑ भरतः स्वयौवराज्यप्राप्तये स्वयमेव स्वमातरं कैकेयीं रहसि प्रतिबोध्य स्वस्य निर्दुष्टताख्यापनाय बुद्धिपूर्वकमेव स्वमातुलगृहे वर्तत इति कौसल्या मन्यते स्म-वक्ष्यति च सा 'आगतः क्रूरकार्यायाः कैकेय्या भरतः सुतः । तमहं द्रष्टुमिच्छामि भरतं दीर्घदर्शिनम्' (अयो. ७५-५) इति । अत्र दीर्घदर्शिनमिति पदं पूर्वोक्ताभिप्रायेणैवोक्तमिति स्पष्टम् । अत एवेदानीमपि 'कैकेय्याः पुत्रं' इत्युक्तम् । स हि सपत्नीपुत्रः सर्वोपायैरपि मां पीडयितुमुद्यत इति कौसल्या मन्यते स्म
- ↑ स्वननो-ङ
- ↑ अतिसन्निहितत्वाभिप्रायेण 'नाभिभाषते' इत्युक्तम्.
