पुटमेतत् सुपुष्टितम्
174
[अयोध्याकाण्डः
रामागमनम्
कौसल्यासुप्रजा राम ! पिता त्वां द्रष्टुमिच्छति ।
महिष्या सह कैकेय्या, गम्यतां तत्र मा चिरम् ॥ १३ ॥
कौसल्यासुप्रजारामेति कौसल्यासुप्रजादेवेति च [१]गतवत् ॥ १३ ॥
देवश्च देवी च-मातापितराविति यावत् । मदन्तरे-मदर्थे,अन्तरमवकाशावधिपरिधानान्तर्धिभेदतादर्थ्ये", अभिषेचनसंहितं-अभिषेचनोपयुक्तं किञ्चिद्विचारोपेतं ध्रुवं मन्त्रयेते-विचारं कुर्वाते ॥१५॥
लक्षयित्वा ह्यभिप्रायं प्रियकामा सुदक्षिणा ।
संचोदयति राजानं [४]मदर्थमसितेक्षणा ॥ १६ ॥
- ↑ 'गतवत्-बाल-२३ सर्गे द्वितीयश्लोकवत् इत्यर्थः
- ↑ देवी च इति कथनात् एवं वा रामस्याशयः स्यात् ॥ उत्तरत्र "पुरा भ्रातः पिता नस्स मातरं ते समुद्वहन् । मातामहे समाश्रौषीद्वाज्यशुल्कमनुत्तमम् ॥" (अयो. १०७-३) इति हि रामो वक्ष्यति ॥ न ह्येतदिदानीं विस्मृतं स्यात् । 'विप्रोषितश्च भरतो यावदेव पुरादितः । तावदेवाभिषेकस्ते प्राप्तकालो मतो मम।' इति दशरथवाक्येऽ(अयो. ४-२५)प्ययमर्थः स्पष्टः । अत एवेदानीं निगूढमुच्यते-लक्षयित्वेति ॥ भरतासन्निधौ रामाभिषेचनरूपं राज्ञोऽभिप्रायं ज्ञात्वा राजानं सत्यप्रतिशं कर्तुकामा अत एव सुदक्षिणा मद्धितार्थे-ममावतारप्रयोजनसिद्धये वा राजानं समीचीनमार्गे संचोदयति इत्यर्थः । अस्य गूढोक्ति-रूपत्वात् 'यौवराज्येऽभिषेक्ष्यति' इत्यनेन न विरोधः ॥ यद्वा- वालिवधसमये स्वस्यभरतादेशानुवर्तित्वेन प्रकटनात्तथोक्तमिति.
- ↑ अभिषेचनसंहितं-अभिषेचन-सम्बन्धि-गो.
- ↑ मदर्थं मदिरेक्षणे-ङ.
