पुटमेतत् सुपुष्टितम्
१२ सर्गः]
123
स तस्या व्यवसायं तु दृष्ट्वा दीनोऽब्रवीत् पुनः
स देव्या व्यवसायं च [१] घोरं च शपथं कृतम् ।
ध्यात्वा रामेति निःश्वस्य छिन्नस्तरुरिवापतत् ॥ ५४ ॥
निःश्वस्येति । अशक्यप्रतिक्रियत्वादिति भावः ॥ ५४ ॥
नष्टचित्तो यथोन्मत्तो विपरीतो यथाऽऽतुरः ।
हृततेजा यथा सर्पो बभूव जगतीपतिः ॥ ५५ ॥
विपरीत इति । त्रिदोषजप्रकृतिवैपरीत्य इत्यर्थः । हृततेजा इति । मन्त्रेणेति शेषः ॥ ५५ ॥
दीनयाऽऽतुरया वाचा इति होवाच कैकयीम् ।
अनर्थमिममर्थाभं केन त्वमुपदर्शिता ॥ ५६ ॥
भूतोपहतचित्तेव ब्रुवन्ती मां न लज्जसे ।
न लज्जस इति । पत्युः समक्षमेतादृग्व्यवहारो लोकविगर्हित इति लज्जारहितेति यावत् ॥ ५६ ॥
शीलस्य पतिपत्नीप्रयुक्तस्वचरित्रस्य विशेषेण असनं-निरसनम् इदानीं क्रियमाणम् पुरा नाभिजानामि-दुश्शीलेति न जानामि ; अपि तु सुशीलामेव जानामि । यदेवं पूर्वं ज्ञातं तत् इदानीमेव,
- ↑ घोरमिति पूर्वेणान्वेति । तिलके तु–घोरं शपथं-भरत शपथं (भरतेनात्मना बाहं इत्यत्रोक्तं) स्वक्तरामसुकृतादिशपथं वेत्युक्तम्
- ↑ शील-वि-असनमिति पदच्छेदो
व्याख्यातुरभिमतः । शीलव्यसनं-सद्वृत्तभ्रंशं । 'व्यसनं विपदि भ्रंशे' इत्यमरः-गो. बालाया इति पूर्वार्धेऽन्वेति. - ↑ इदानीं-प्रौढावस्थायामपि विपरीतबदित्यर्हार्थे वतिः,विपरीतार्हं-दुश्शीलार्हं लक्षये-ति.
