३० शब्दापशब्दविवेके
३१. उपहास्याः परेषां च शोच्याः स्वेषां भवन्ति च (कथा० ६२।१९२)
अथ स्त्रीप्रत्ययेषु विवेच्यानि ।
१. गिरः क्षोभकराः श्रुत्वा चिरं दूयते मे वयस्यः ।
२. तावकीयं मतिर्न मामकी । मम त्वन्य एवाभिप्रायः ।
३. वसुन्धरे ! त्वमसि जडाजडाश्रया । नानुपपन्नः सङ्गदोषात्
तेऽविवेकः ।
४. भयङ्करीयं मूतिर्दृष्टमात्रा लोमानि मे हर्षयति१ ।
५. त्वं मे प्राणानामीश्वरी, त्वद्विरहितो न जीवामि ।
६. इयं शूर्पनखीति रूपेण वृत्तशीलाभ्यां च विसदृश्यपि किंचित्स-
दृशी शुर्पणखायाः।
३१. स्वानाम् इति तु युक्तम् । स्वमज्ञातिधनाख्यायाम् (१।१।३५)
इति शास्त्रेण ज्ञात्यर्थे सर्वनामसंज्ञायाः पर्युदासात् ।
इति सुप्सु सर्वनाम्नां विवेचनम्
१. कृञो हेतुताच्छील्यानुलोम्येषु इति ट प्रत्यये टित्वान्डीपि क्षोभ-
करीरित्येव न्याय्यम्।
२. केवलमामकभागधेयेत्यादिना संज्ञाछन्दसोर्डीब्विधानाद् भाषायां
प्रत्ययस्थात्कात्पूर्वस्य-इत्यत्र मामकनरकयोरुपसंख्यानमिति वच-
नाट्टापि इकारे च मामिकेति साधु । 'सविद्यो वा ऽप्यविद्यो वा
ब्राह्मणो मामकी तनुः' इत्यत्रापि सैव संस्कारच्युतिः ।
३. जडाजडाश्रय इति षष्ठीसमासे तत्पुरुषस्य परवल्लिङ्गत्वात्
पुंसि प्रयोग एवोचितः । आश्रयशब्दश्च एरच् इत्यजन्तः । घाज-
न्तश्चेति लिङ्गानुशासनेन पुंसि नियतः ।
४. मेधर्तिभयेषु कृत्रः इति खचि प्रत्यये स्त्रियां टापि भयङ्करेति
साधु ।
५. स्थेशभासपिसकसो वरच् इति वरचि स्त्रियां टापि ईश्वरेति
साधु । औणादिके वरटि तु यथास्थितमपि साधु ।
६. शूर्पनखीति यौगिकः शब्दो न तु संज्ञा । शूर्प इव नखा यस्याः सा
शूर्पनखी शूर्पनखा वा। स्वाङ्गाच्चोपसर्जनादसंयोगोपधाद् इति
१. रोमाण्युद्गमयति, रोमाञ्चं करोति ।
