व्यासोक्तिः ३०७
१४. अशक्येयं शिबिका१ शतपुरुषैरपि वोढुम् ।
१५. वात्सल्यातिशयलालिताङ् गयष्टिकतनय-यमसदनातिथिभवने
पिता शुचो वशमगात्, चिरं च प्रामुह्यत् ।
१६. एवं वचनोपन्यासः परचक्षुर्धूलिनिक्षेप इव भवति ।
१७. अस्यैकदिनपूर्वं सोऽयं ग्रन्थः पूर्त्तिमगात् ।
१८ देव ! अशरणोऽहं ते चरणशरणमापन्न: । पाहि माम् ।
१४. दिक्संख्ये संज्ञायामिति संख्यावचनस्य समानाधिकरणेन सुबन्तेन
संज्ञायामेव समासो विधीयते । तेनान्यत्र समासोऽवैधः। तस्मा-
च्छतेन पुरुषैरिति वक्तव्यम् ।
१५. वात्सल्यातिशयलालिताङ्गयष्टिकस्य तनयस्य यमसदनस्यातिथी-
भवने इत्येवं वक्तव्यम् । विशेषणं हि परार्थत्वादुपकारकं गौणं
भवति । समासे चोत्तरपदेन संसृष्टं सन्नितरां तथेति केवलं
वाक्ये पृथक्छ्रूयमाणं किञ्चिदपरतन्त्रं भवतीति तथा प्रयोग एष-
णीयः । अतिथीभवन इत्यत्राभूततद्भावे च्विरपेक्ष्यत इति च्वौ
सति च्वौ च (७।४।२६) इति दीर्घः। अतिथीभवन इत्यत्र सम्प-
द्यते: कर्तरि च्विः । अनतिथेरतिथेर्भवनम् ।
१६. परचक्षुषो धूलिनिक्षेप इत्येवं वाक्यं निर्मेयम् । सप्तमीसमासस्य
दौर्लभ्यात् । सप्तमीति योगविभागात्समास इति तु शिष्टप्रयोग-
समर्थनायागतिकस्य गतिः ।
१७. एकदिनपूर्वमिति सर्वथा दुर्घटोऽयं समासः । एकदिनं पूर्वं यस्मिन्
कर्मणि तद्यथा तथेति विग्रहे तु नार्थो विवक्षितः स्फुटति । यत्सत्यं
प्रचरद्भाषाच्छायैषा भवति, न तु संस्कृतम् । संस्कृतेऽयमर्थो
भङ्ग्यन्तरेणोच्यते । इत एकाहे, अस्मात्पूर्वस्मिन्दिने इति वा
भङ्ग्यन्तरम् ।
१८. अहं ते चरणौ शरणमापन्न इत्येवं व्यासेन वक्तव्यम् । कर्म-
धारयसमासे तु शरणचरणाविति स्यात् । विशेषणस्य पूर्व-
निपातनात् । मयूरव्यंसकादित्वाद्वा समाधेयम् । चरणावेव
शरणमिति चरणशरणम् । तथाऽप्यसमर्थसमासोऽयं भवति ।
चरणार्थो हि युष्मदर्थेनाभिसम्बद्ध इति सापेक्षः । गत्यन्तरं च
नास्तीति चरणौ शरणमित्येव ब्रूयात् ।
१. शिबिका ग्राम्ययानं स्यात् ।
