दुर्घटासमर्थसमासः २८९
५९. सुवर्णरेखातनुमुष्टिमध्या (मोह० ३।२४) ।
५९. सुवर्णरेखा तनुमुष्टिमध्या (काचित्) । अत्र दुरुन्नय: कवेरभि-
प्रायः । कविरयं लुप्तविभक्तिकानां पदानामानन्तर्येरणोच्चारण-
मन्ते च पदत्वलाभाय सुप्करणं समसनं मन्यते । सामर्थ्यं च न
समाद्रियते । समर्थः पदविधिरिति शास्त्रं चावधीरयते । सुवर्ण-
रेखाभिर्युक्तस्तनुर्मुष्टिमेयो मध्यो यस्या: सेत्यर्थविवक्षया पदानि
यथा तथा संयुनक्ति न तु यथाविधि समस्यति ।
इति दुर्धटासमर्थसमासविवेचनम् ।
पूर्वनिपातपरनिपाताधिकारः पञ्चमः ।
१. यो हि कृमिपक्षिमृगादीनि भूतानि समं पश्यति स धीरः ।
२ ते नामासमर्था ये हिंसां बलोत्तमं विदुः ।
३. शूद्रविट्क्षत्रविप्राणां यत्रर्तोक्तौ भवेद्वधः । तत्र वक्तव्यमनृतं तद्धि
सत्याद्विशिष्यते (मनु० ८।१०४) ।
४. शूलपरशुशरचापभृता निर्यान्तु मे योधाः शत्रुनिबर्हणाय ।
१. 'द्वन्द्वे घि' इति अनेकप्राप्तावेकत्र नियमोऽनियमः शेषे इति
शास्त्राभ्यां कृमिपक्षिमृगादीनि कृमिमृगपक्ष्यादीनि इति चोभयं
साधु । यदि मृगाणां पक्ष्याद्यपेक्षयाऽभ्यहितत्वमभिप्रेयते तदा
मृगशब्देन पूर्वं निपतितव्यम् ।
२. उत्तमबलमित्येव न्यासः साधुः । सन्महत्परमोत्तमोत्कृष्टाः पूज्य-
मानैरिति समासः । उत्तमशब्द उपसर्जनमिति तस्य पूर्वनिपात
उचितः ।
३. वर्णानामानुपूर्वेणेति वचनाद्विप्रक्षत्रविट्शूद्राणामित्येवं न्यासो
युक्तः । शूद्रादिक्रमेणाभिधानं वधस्यामङ्गलत्वादिति कुल्लूक-
भट्टः ।
४. अल्पाच्तरमिति शूलशब्दस्य पूर्वनिपात: परशोश्च परनिपातः ।
शेषेऽनियमः । प्रहरणार्थेभ्यः परे निष्ठासप्तम्याविति भृतशब्दस्य
निष्ठान्तस्य परनिपातः । शूलादिधारिण इत्यर्थः ।।
