४४८ श्रीमद्वाल्मीकिरामायणम् । [ युद्धकाण्डम् ६ पृथक्स्त्रीणां प्रचारेण जातिं तां परिशङ्कसे ॥ पैरित्यजेमां शङ्कां तु यदि तेऽहं परीक्षिता ॥ ७ ॥ यद्यहं गात्रसंस्पर्श गताऽसि विवशा प्रभो ॥ कामकारो न मे तत्र दैवं तत्रापराध्यति ॥८॥ मदधीनं तु यत्तन्मे हृदयं त्वयि वर्तते । पराधीनेषु गात्रेषु किं करिष्याम्यनीश्वरा ॥ ९ ॥ सह संवृद्धभावाच्च संसर्गेण च मानद । यद्यहं ते न विज्ञाता हता तेनासि शाश्वतम् ॥ १० ॥ प्रेषितस्ते यदा वीरो हनुमानवलोककः॥ लङ्कास्थाऽहं त्वया वीर किं तदा न विसर्जिता ॥ ११॥ प्रत्यक्षे वानरेन्द्रस्य त्वद्वाक्यसमनन्तरम् । त्वया संत्यक्तया वीर त्यक्तं स्याज्जीवितं मया ॥ १२ ॥ न वृथा ते श्रमोऽयं स्यात्संशये यस्य जीवितम् । सुहृज्जनपरिक्लेशो न चायं निष्फलस्तव ॥१३॥ स्वया तु नरशार्दूल कंधमेवानुवर्तता ॥ लघुनेव मनुष्येण स्त्रीत्वमेव पुरस्कृतम् ॥ १४ ॥ अपदेशेन् जनकानपुलिर्वसुधातलात् ॥ मम वृत्तं च तज्ञ मूहु तेन पूछतम् ॥ १५ ॥ न प्रमाणीकृतः पाणिर्बाल्ये बालेन पीडितः । मम भक्तिश्च शीलं च सर्वे ते पृष्ठतः कृतम् ॥१६ एवं ब्रुवाणा रुदती बाष्पगद्गदभाषिणी ॥ अंत्रवीच्क्ष्मणं सीता दीनं ध्यानपरं स्थितम् ॥ १७ ॥ चितां मे कुरु सौमित्रे व्यसनस्यास्य भेषजम् ॥ मॅिथ्योपघातोपहता नाहं जीवितुमुत्सहे ॥ १८ ॥ ॐीतस्य गुणैर्भर्तुस्त्यक्ताया जनसंसदि ॥ या क्षमा मे गतिर्गन्तुं प्रवेक्ष्ये हव्यवाहनम् ॥ १९ ॥ स्त्रीमात्रसाधारण्येन नाहं द्रष्टव्येत्याह--पृथक्स्त्रीणा- | संवृद्धभावात् स्वभावपरिज्ञानहेतुना सह संवर्धनेन मिति । पृथक्स्त्रीणां प्राकृतस्त्रीणां । प्रचारेण आचारेण | संसर्गेण संश्लेषेण च यद्यहं ते न विज्ञाता । ततः हैतुना । सर्वामपि स्त्रीजातिं तथात्वेन शङ्कसे । अहं | मत्स्वभावाज्ञानेन शाश्वतं अत्यर्थं । हतास्मि ॥ १०॥ ते त्वया। यदि परीक्षिता ज्ञातस्वभावा तर्हमां शङ्कां । अवलोककः अवलोकितुं । अन्वेष्टुमिति यावत् । त्यज ॥ ७ ॥ त्वयि ज्ञातस्वभावायामपि रावणाङ्गस्प “ तुमुन्ण्वुलौ क्रियायां क्रियार्थायां “ इति वुल्फ़ शैलक्षणो दोषस्यागहेतुरित्याशङ्कयाह-यद्यहमित्यादि। | ययः ॥ ११ ॥ तदात्वे को विशेष इत्यत आह यद्यपि अहं विवशा सती गात्रसंस्पर्श गतास्मि तथापि | प्रत्यक्षमिति ॥ १२ ॥ एवं कृते न केवलं ममैव तत्र मे कामकारः स्वेच्छाचरणं। नास्ति । तर्हि कस्या- | व्यथाभावः तव त्वत्सुहृदां च जयार्थप्रयासोपि न त्रापराध इत्यत्राह-दैवं तत्रेति ॥ ८ ॥ मदधीनं परै- | स्यादित्याह-न वृथेति ॥ जीवितं संशये न्यस्य प्रहीतुमशक्यं । यहृदयं तत्तुं तस्मिन्काले त्वयि वर्तते । कृतोयं श्रम इत्यर्थः ।। १३-१४॥ अपदेशेन जन अवर्तत । पराधीनेषु परैर्नाहीतुं शक्येषु गात्रेषु विषये। कात् जनकसपदिश्येत्यर्थः ॥ १५–१७ ॥ मिथ्यो अनीश्वरा अस्खतत्रा । अहं किं करिष्यामि किं कुर्या | पघातः मिथ्यापवादः॥१८॥ गुणैरपीतस्य विद्यमानैः ॥ ९ ॥ स्वभावपरिज्ञानहेतुभूतसहसंवर्धनसंसर्गावपि | पातिव्रत्यादिगुणैरपि अप्रीतस्य भर्तुस्त्यक्ताया मे या प्रत्ययं यदि नोत्पाद्यतः तार्हि न किमपि ते प्रत्ययमु- | गन्तुं क्षमा गतिः प्रत्ययजननार्थ या योग्या गतिः। त्पादयितुं शक्नुयादित्याशयेनाह-सह संवृद्धेति । सह तं हव्यवाहनं प्रवेक्ष्य इति योजना ॥ १९ ॥ स० पृथक्त्रीणां मूर्वीणां । पृथग्जनशब्दस्यमूर्छप्रयोगवदयंप्रयोगः । यद्वा त्रीणांपृथक्त्वंनाम पतिवुद्धिविरुद्धबुद्धिमस्वं । विभिन्नयोरपिमत्यैक्येनैक्यव्यवहारदर्शनात् । तथाच स्वैरिणीनामितिफलितोर्थः । प्रचारेण आचारेण । जातिं सर्वत्रीसमूहं । यदि ते वयाऽहं परीक्षितास्यां तदेमांशङ्कांएकस्यायत्रकापिदुष्टत्वे सर्वाअपितादृश्यइतिविपरीतसंभावनां त्यज त्यक्ष्यसि ॥७ति० |॥ खतोदोषजनकं कर्मतुमेनास्तीत्याह-मदधीनमिति । परैर्महीतुमशक्यमित्यर्थः । पराधीनेषु परैर्द्रहीतुंशक्येषु दैवाधीनेषुच। यस्याछायास्मि तदधीनानिगात्राणि । तयैवतदर्थमेवैषांनिर्माणात् । हृदयंतुतदीयमेवात्रापीतिभावः ॥ ९ ॥ ति७ तदाकिंनख- याविसर्जिता पुनरङ्गीकाराभावकिमितिनश्राविता ॥११॥ ति० तदोकौ कोविशेषस्तत्राह--प्रत्यक्षमिति । एवंचतदैवैजीवत्या गेएतावत्पर्यन्तंमहतीखद्वियोगव्यथानस्यादितिभावः ॥ १२ ॥ ति० जीवितंसंशयेन्यस्य युद्धेजयस्यसंदिग्धत्वात् । १३ ॥ [प० ] १ क ख. घ.--ट. जातिव्र. २ ङ. झ. परित्यजैनां. ३ इ. झ. ट. संवृद्धभावेन. ५४ ई. झ. ब. ट. अपदेशोमे. ५ ड. झ. ट. उवाचलध्मणं, ६ ङ. च. छ. झ. अ. ट. मिथ्यापवादोपहता. ७ ङ. झ. ट. अप्रीतेनगुणैर्भर्ते.
